Culpa

Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo.

Culpa é unha omisión dunha conduta debida, destinada a prever e evitar un dano. Maniféstase pola imprudencia, neglixencia, impericia ou inobservancia de regulamentos ou deberes.

O concepto de culpa penal é semellante ao de culpa civil, en ambos os dous casos defínese pola omisión da conduta debida para prever e evitar o dano. Maniféstase pola imprudencia, neglixencia de regulamentos ou deberes. Porén, na apreciación da culpa aos fins de resarcimento do dano, nun caso, e da represión do delito, no outro, existen pautas diversas, no primeiro caso a culpa apréciase como un criterio moi afinado para non deixar á vítima sen separación; no segundo, existe maior rigor para valorar as circunstancias constituídas da culpa co propósito de non condenar a un inocente. De aí que a máis leve culpa impón responsabilidade civil ao autor dun dano e, por conseguinte, unha absolución penal por falta de culpa non fai cousa xulgada no civil. Corolario do mesmo principio é que poida fundarse a responsabilidade civil nunha simple culpa na vixilancia e que aínda esta se presuma, o que non se admita, en principio, no material penal.

• Conduta (activa ou omisiva). Para que se configure a culpa é necesario que exista unha conduta voluntaria, e dicir, que a acción que realiza o suxeito activo debe poder ser referida á vontade do ser humano.
• Nexo causal. Defínese como o nexo que existe entre o feito que causa o dano e o dano en si, é unha relación de causa efecto, esta relación causal permite establecer feitos susceptibles de ser considerados feitos determinantes do dano.
• Dano típico. É a lesión a un interese xuridicamente protexido.
• Falta de previsión. É necesario que o feito non desexado sexa á consecuencia dun comportamento voluntario, contrario ás normas ou regras de conduta que impoñen ao home unha actuación prudente e dilixente de tal forma de evitar feitos danosos.

A culpa en sentido amplo abrangue a culpa en sentido estrito. A culpa en sentido estrito é definida como a falta de intención no suxeito activo de provocar as consecuencias que o acto que emprende subscrita, polo que se di que non se representou mentalmente o resultado do seu accionar, mentres que o dolo é a intención de cometer o acto en cuestión e consecuentemente causar as súas consecuencias, polo que previamente se representou mentalmente o resultado do seu acto. A culpa entón é o actuar imprudente, noutras palabras a conduta atrevida ou descoidada do suxeito activo. O límite entre culpa e dolo, está dado pola culpa consciente e o dolo eventual. Así, na culpa consciente hai representación mental do resultado que leva consigo o acto efectuado, pero súmase a iso o criterio do suxeito activo de que tal resultado prexudicial, finalmente delictual, non se concretará por unha mala valoración das circunstancias do feito. Por outra parte, no dolo eventual, como no directo, hai unha representación do resultado disvalioso, pero defire deste, do dolo eventual, en que a el se lle suma o desinterese de se tal resultado se produce ou non.

• Culpa consciente. É aquela no que o resultado é previsto pero non desexado polo suxeito activo.
• Culpa inconsciente. É aquela no que o resultado non foi previsto nin foi querido.

Pola súa intensidade distínguense entre.

• Culpa lata. É aquela no que o resultado danoso podería terse previsto por calquera persoa.
• Culpa leve. É aquela no que o resultado tivese sido previsto por persoa dilixente.
• Culpa levísima. É aquela no que o resultado tivese sido previsto por persoa dilixentísima. Linda co caso fortuíto.

A culpabilidade é a situación na que se encontra unha persoa imputable e responsable, que podendo terse conducido dun xeito non o fixo, polo cal o xuíz o declara merecedor dunha pena.

Para que haxa culpabilidade teñen que presentarse os seguintes elementos:

• Imputabilidade.
• Dolo ou culpa (formas de culpabilidade).
• A esixibilidade dunha conduta axeitada ou a prohibición ou imperatividade da forma.

A inculpabilidade son feitos que absolven ao suxeito no xuízo de reproche porque destrúen a culpa ou o dolo. Destrúen o vínculo ético e psicolóxico que se require para a existencia do delito.

Son causas de inculpabilidade:

• Erro de prohibición. É a valoración da conduta fonte ao ordenamento xurídico na súa totalidade, comprendendo o erro non só como a significación antixurídica xeral do feito, senón como o erro a persoal lexitimación do autor para levalo a cabo.
• Erro esencial. O erro será esencial cando recaia sobre algún dos elementos constitutivos de tipo penal, ou ben, sobre a circunstancia agravante ou sobre a antixuridicidade do feito.
• O medo grave ou o temor fundado. Exclúen o carácter delituoso do resultado típico, cando o axente executa os feitos ilícitos baixo un estado psicolóxico que nulifica a súa capacidade de entender e querer tanto a acción como o seu resultado.
• Non esixibilidade doutra conduta. Elimina a culpa a partir da análise particular dos feitos nas circunstancias nas que se comete unha acción delitiva, non permite esixir o suxeito activo, o comportarse de maneira distinta.

• Erro de feito. Considérase como a falsa representación da realidade que recae sobre situacións fácticas. O erro de feito é xeralmente un vicio do consentimento.
• Erro de dereito. É a falta de coñecemento ou ignorancia sobre a norma xurídica que regula o acto.

• Espasa-Calpe, ed. (1992). Diccionario jurídico Espasa. Madrid. pp. 267–271. ISBN 84-239-5988-0. 

• Definición legal (en castelán)
• Diferencia entre culpa y dolo (en castelán)
• La culpabilidad (en castelán)