East-Timor

Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e
República Democrática de Timor-Leste

Flagge Wapen
Offisjele taal	Tetum, Portugeesk
Haadstêd	Dili
Steatsfoarm	Republyk
Gebiet % wetter	15.007 km² 0,0­%
Ynwenners (2005)	1.040.880
Munt	Amerikaanske Dollar en Centavos (munten) (###)
Tiidsône	UTC +9
Nasjonale feestdei	20 maaie en 28 novimber
Lânkoade	TLS
Ynternet	.tp
Tillefoan	670

East-Timor is in lân yn Súdeast-Aazje. De haadstêd is Dily.

East-Timor wurdt begrinzge troch:

• de Savûsee yn it noarden;
• de Arafurasee yn it easten;
• de Timor See yn it suden;
• Yndoneezje yn it westen.

De eilânrepublyk bestiet út it eastlik part fan it eilân Timor, de eilannen Atauro en Jaco, en Oecussi-Ambeno, in politike eksklave, oan de westlike side fan it eilân, omringe troch West-Timor, dat by Yndoneezje heart.

It eilân Timor makket diel út fan de Yndyske Arsjipel, en is it grutste en meast nei it easten lizzende fan de Lytse Sûnda-eilannen. Yn it noarden fan it bercheftige eilân lizze de Ombaistrjitte, Wetarstrjitte en de grutte Bandasee, yn it suden is de Timorsee dy't it eilân ôfskiedet fan Austraalje.

De heechste berch fan East-Timor is Mount Ramelau (ek bekend as Mount Tatamailau) op in hichte fan 2,963 meter. Foar de noardlike kust lizze koraalriffen.

It klimaat is tropysk, meastentiids hjit en fochtich, wêrby't drûge en wiete seizoenen elkoar ôfwikselje. Haadstêd, grutste stêd en wichtichste haven is Dily, de twa-grutste stêd is Baukau.

East-Timor wie fan 1695 ôf in koloanje fan Portegal. It westlike part fan it eilân wie yn hannen fan de Nederlanners. Dizze situaasje bleau yn stân oant de Twadde Wrâldkriich doe't it hiele eilân troch de Japanners beset waard. Nei de oarloch kearden de Portugezen werom en kaam it westlik part yn besit fan Yndoneezje.

Yn 1974 wie yn Portegal de Anjerrevolúsje en sette de dekolanisaasje fan de Portegeeske koloanjes útein. Op East-Timor waarden foar it earst frije ferkiezings hâlden dy't lykwols tige ûnrêstich ferrûnen. De politike partijen wienen hiel bot ferdield en der folge in koarte boargerkriich, dêr't de Fretilin ûnôfhinklikens by útrôpen. Goed ien wike letter foel it Yndonezyske leger East-Timor binnen. Der folge in bloedige striid dy't troch Yndoneezje wûn waard en makke East-Timor ta har 27ste provinsje.

De Feriene Naasjes hawwe dizze anneksaasje nea erkend en jierren lang wie East-Timor it toaniel fan bloedige gefjochten, eksekúsjes, martelingen en hongersneed. Under druk fan it bûtenlân waard yn 1999 in referindum dêr't de befolking har útspruts foar ûnôfhinklikens. Op 20 maaie 2002 waard East-Timor in selsstannich lân.

De befolking fan East-Timor, stiet bekend as de "Maubere", in eardere skeldnamme dy't troch de fersetbeweging oernomd is as in heldenamme, bestiet út in tal ôfsûnderlike etnyske kloften, dy't foar it grutste part ôfstamje fan it Malay folk en âldere Papoea-stammen. Der is ek in lytse Sineeske minderheid.

Fierwei de grutste religy yn East-Timor is it Roomsk Katolike leauwen (96,5%) en dêrnei Protestantske (2,2%) minderheden. Lytse Moslim (0,3%), Hindû (0,02%), Boedistyske (0,06%) en animistyske (0,8%) minderheiden foarmje de rest.

De twa offisjele talen binne Tetum, in lokale Austronesyske taal en Portegeesk. Yn de hannel wurdt in protte Yndonesysk en Ingelsk sprutsen.