کومه

کومه یا کوخ (به انگلیسی: Hut) به سرپناهی گفته می‌شود که از مصالح بومی ساخته می‌شود و از نظر کیفیت و دوام معمولاً از خانه در مرتبهٔ پائین‌تری قرار دارد و اکثراً برای زندگی موقت یا کوتاه‌مدت یا فصلی کاربرد دارد. کومه‌ها معمولاً یک‌اتاقه هستند و حالتی کوچک و محقر دارند.^[۱] کومه‌ها توسط بشر در طول تاریخ ساخته می‌شدند و به علت سادگی و کاربرد مصالح بومی بسیار متداول و پرکاربرد بوده‌اند.

در لغتنامه دهخدا آمده‌است: کومه خانه‌ای را گویند که از نی و علف سازند و گاهی پالیزبانان در آن نشسته و محافظت فالیز و زراعت کنند و گاهی صیادان در کمین صید نشینند. (برهان). خرگاهی که از چوب و علف در صحرا سازند و پالیزبانان و مزارعان در آن نشینند و پالیز و زراعت خود را حفظ نمایند و صیادان نیز سازند و در آن نشسته بر صید کمین کنند و آن را کازه نیز گویند. (از آنندراج) (از انجمن آرا). کازه یعنی نشستنگاه پالیزبانان. (صحاح الفرس). در دیه‌های فارس کومِه و در گیلکی کوم̍ه. (حاشیهٔ برهان چ معین): کازه؛ کومه باشد از بهر باران و سایه. (فرهنگ اسدی، یادداشت به خط دهخدا). کازه؛ کومه که بر کنار بستان‌ها بزنند از بهر سایه و از چوب و از نی کنند.^[۲]

کَتام نوعی از کومه است و در فارسی به‌طور کلی به تالار یا سازه‌ای می‌گویند که از چوب و تخته بسازند.^[۳]

کتام در بسیاری مناطق به شکل اتاقکی است که در جالیزها و کشتزارها از تخته و شاخه درختان و حصیر که جایگاه نگهبان مزرعه و جالیز است.^[۴]

در گیلان به آن «کُتام» و در مازندران «ناپار» می‌گویند.^[۵] کتام در گیلان به صورت بامی است گالی‌پوش، نهاده در پایه‌های بلندی از تیرک‌های چوبی که از میانهٔ آن‌ها تیرک‌های دیگری، افقی می‌گذرانند و بر روی آن تخته‌بندی کف کتام را استوار می‌دارد. دسترسی به کف کتام عموماً با واسطه نردبانی صورت می‌گیرد. این بنا از همه سو باز و جولانگاه هوا است. از آنجا که کف از سطح زمین دست‌کم پانزده قدم فاصله دارد، در زیر آن می‌توان به منظور راندن پشه‌ها دود به‌راه انداخت و این البته در صورتی است که جریان باد زیاد قوی نباشد. عموماً در کتام قطعه‌ای از حصیر یا پرده‌ای از کتان راه بر تابش آفتاب می‌بندد و ساکنان را در سایه نگاه می‌دارد. پرده‌ای دیگر زنان را از نگاه عابران دور می‌سازد. این مجموعه بی‌شباهت به قفسی نیست که بر پایه‌هایی از چوب نهاده شده باشد.^[۶]

واژه کتام با کد و کند به معنی «خانه» و «روستا» از یک ریشه است. واژه کدواده فارسی به معنای «پی و بنیاد خانه» و واژه‌های سغدی kaθām (حصار شهر) و kadwē (سقف) هم از همین ریشه هستند.^[۷]

انواع دیگر کومه (با برابرهای انگلیسی):

• کلبه چوبی (Log cabin)
• کلبه کوهستانی (Chalet)
• کومه ساحلی (Cabana)
• کومه یخی (Igloo)
• آلونک (Shed)

• کومه قاعدگی
• خانه درختی
• آلاچیق
• سوکا