Upel

Upel, barrika edo kupel bat ardoa ontzeko erabiltzen den egurrezko ontzi bat da. Barrikak pixkanaka oxigenatzen du ardoa, eta testura eta usaina ematen dizkio zaporea leuntzeko. 220 litroko edukiera izan ohi dute. 225 litrokoa bada, "barrika bordelesa" esaten zaio. Zurezko xafla ganbilak uztaiez elkartuz eginiko ontzi zilindrikoa da. Haritz zura erabiltzea ohikoa da (Quercus robur, Quercus petraea edo Quercus alba espezieetakoa), baina badira plastikozkoak edo metalezkoak ere.

Upela hainbat gai gordetzeko erabiltzen da, hala nola elikagaiak eta bolbora. Edari alkoholdunak gordetzeko eta garraiatzeko erabiltzen bada, barrika izena ere hartzen du.

Zura arretaz aukeratu eta lehortzen da, aire zabalean edo berogailuekin, eta moztu egiten da "duelak" egiteko (barrika osatzen duten listoiak), 19 eta 29 mm arteko lodierarekin. Ondoren, barrualdetik txigortu egiten dira, kurbatzeko eta barrikaren formara egokitzeko. Duela guztiak prest izan ondoren, metalezko zumitzez ainguratzen da barrika, apurka-apurka, hondorik eta estalkirik gabeko barrika bat lortzeko. Barrika horiek amaieran sartuko dira. Hainbat txigortu-maila daude, ardoari zapore desberdinak emango dizkiotenak.

Upelak egiteko zur on batek ezaugarri hauek izan behar ditu, besteak beste: iragazkortasuna, porositate baxua, eraztunaren dentsitate eta tamaina egokiak, erresistentzia mekaniko handia, arrailtzeko erraztasuna, iraunkortasun handia.

Zur mota desberdinen artean, haritza da baldintza horiek ondoen betetzen dituena, eta bere barietateen artean frantsesa eta amerikarra nabarmentzen dira.

Haritzaren zura material gogorra da, baina enborra luzeran zeharkatzen duten muineko erradioen artean sektore bigunagoak daude. Haritz amerikarraren kasuan, sektore horiek nahiko gogorrak dira, eta ia iragazgaitz bihurtzen dira; frantsesaren kasuan, berriz, bigunagoak eta porotsuagoak dira, eta horrek ardoa ihes egitea ahalbidetuko luke. Frantziako edo Europako barrika erosterakoan, ekoizleek zerraketa-sistema erabiltzen duten begiratu behar da. Sistema hori egokia da haritz amerikarrerako, baina ez frantseserako edo europarrerako.

Haritz frantsesak arrailduraz ebakitzera behartzen du, muin-erradioen ibilbideari jarraituz, haren zati bigunak saihesteko, eta horrek egur-galera handia eragiten du. Haritz-m³ batetik 6 barrika inguru ateratzen dira. Gustatuko litzaiguke aroma eta zapore leunagoa izatea, banilla-ñabardura duena, eta, beraz, oso baloratua dago.

Haritz frantsesa bezala, haritz europarra 45. paraleloaren inguruan hazten da Karpatoetan (Errumania) edo Eslavonian (Kroazia), eta arraildura bidez mozten da, eta gutxienez 24 hilabetez zahartzen da.3 Haritz frantsesaren ezaugarri berberak transmititzen dizkio ardoari; izan ere, Frantziako ugaztun batzuek Kroaziako eta Errumaniako duelak erosten dituzte. Kroazian, Hungarian eta Errumanian barrikak egiteko erabiltzen diren haritz-barietate nagusiak Quercus robur eta Quercus petraea dira.

Haritz amerikarra zerraz mozten da, dueletan erradioak nola dauden kontuan hartu gabe, eta errendimendu bikaina lortzen da. Haritzezko metro kubiko batetik hamar barrika inguru ateratzen dira. Gustatuko litzaizuke erretxinazko aroma eta zaporea izatea.

Gaur egun, gutxi erabiltzen da Iberiar penintsulako haritza. Penintsularen iparraldean eta ekialdean Quercus robur eta Quercus petraea haritzak dira nagusi, haritz frantsesaren antzeko aromak ematen baitituzte. Gaztela eta Leonen eta Extremadurako iparraldean Quercus pyrenaica haritza da nagusi, haritz amerikarraren antzeko zapore sendoagoak ematen dituena.

Haritz-zurak ardoaren testura leuntzeko eta egonkortzeko aukera ematen du. Gainera, taninoak polimerizatu egiten dira, ahoan sentsazio atseginagoa eta biribilagoa sortuz. Beste efektu bat da zaporea eta aroma gehitzen dizkiela banillari, kokoari, txokolateari, txigortuari, keari, tabakoari, karameluari eta kafeari, egurraren txigorketaren arabera. Ardo beltz gehienak egiteko erabiltzen da, baita ardo zuri batzuk egiteko ere (Chardonnay, adibidez). Ardoak barriketan gordetzen badira, ardoari eboluzionatzen laguntzen dio, ardoarekin kontaktuan dauden oxigeno-kantitate txikiei esker.

Barriken prezio altuak, aurrekontu mugatuak, ekoizpen-bolumen handiak eta altzairu herdoilgaitzezko urmaelen erabilera direla eta, upelak gutxiago erabiltzen dira, eta merezi duten kasuetan bakarrik erabiltzen dira. Barriken ordezko produktu bat txipak, kubituak eta haritzezko duelak erabiltzea da. Barrika baten efektua lortzeko erabiltzen dira, baina askoz kostu txikiagoarekin.

Ardoari zaporea ematen diote eta zortzi urtez mikrooxigenazioa ahalbidetzen dute. Gai dira sedimentuak berrogei bat urtez ontziz aldatzeagatik bereizteko. Kalitatezko ardoen kasuan, multzo osoa berritzen da hamar urtean behin, hau da, urtean %10.

Montilla-Moriles jatorri-deiturako ardo onduetan ehun urtetik gorako upelak daude zenbait upeltegitan eta partikularren eskuetan. Upel horiek altxor handiak gordetzen dituzte barruan, eta urtero berritzen da ardoa urrian eta azaroan, legamiek ardoa eraldatu eta kontserba dezaten.

Hainbat neurri zeuden:

• Barrika erdia (txikia) 55-97 litro
• Barrika (batez beste) 210 litro
• Pipa (handia) 454 litro
• Bota (estra handia) 936 litro

• Upategi edo upeltegia