Luna (Zaragozo)

Luna
municipality of Aragon (en) vd
Blazono
Administrado
Poŝtkodo	50610
En TTT	Oficiala retejo [+]
Demografio
Loĝantaro	680  (2023) [+]
Loĝdenso	2 loĝ./km²
Geografio
Geografia situo	42° 10′ N, 0° 56′ U (mapo)42.1675205-0.93255260000001Koordinatoj: 42° 10′ N, 0° 56′ U (mapo) [+]
Alto	477 m [+]
Areo	308,925029 km² (3 089 2.5 029 ha) [+]
Horzono	UTC+01:00 [+]
DEC Situo de Luna
DEC Situo de Luna
Alia projekto
Vikimedia Komunejo Luna, Zaragoza [+]
v • d • r

Luna estas municipo de la historia regiono Aragono kiu situas en la komarko Cinco Villas. Ĝi apartenas al la jura distrikto de Ejea de los Caballeros, nordokcidente de la provinco Zaragozo, je 65 km de la Aragona ĉefurbo Zaragozo. Ĝi havas areon de 309 km², ĝia loĝantaro estis 684 homoj (2021) kaj ĝia popoldenso estas proksimume nur 2,21 loĝ/km². Ĝia poŝtkodo estas 50610. ^{[1] [2]}

El la katolikeklezia vidpunkto ĝi apartenas al la diocezo de Jaca, kiu siavice dependas de la ĉefdiocezo de Pamplona.

La rivero Arba de Biel trairas la areon de la komunumo de nordo al sudo kaj ĝia ĉefa orienta alfluanto estas la rivero Júnez.

Estas multaj vidindaĵoj en la ĉirkaŭaĵo de Luna kaj en la urbeto mem.^[3]

Luna estis landlima tero unue kun islamanoj, poste kun Navaro. La miljara historio de Aragono komenciĝis en la montoj. Ekde la tempo de Sancho Ramírez, dua reĝo de Aragono, la granda revo de la regno estis la konkero de la ebenaĵo de la valo de Ebro. La aragonanoj atingis ĝin sekvante la vojon de la rivero Arba, tiel ke ili atingis la urbon Luna jarojn antaŭ la konkero mem de Huesca. Kaj tie, nur du kilometrojn for de la islama loĝantaro, la reĝo Sanĉo konstruis la kastelon Obano, kiu ankoraŭ staras hodiaŭ. ^[4]

La kastelo Obano estas la perfekta prototipo de la romanikaj fortikaĵoj, kiuj hardis la limon de Aragono dum la 11-a jarcento, sed malmultaj el ili konservas sian originan fizionomion kiel ĉi tiu. Ĉi tiuj estas fortikaj turoj dezajnitaj por kontroli la ŝtuparojn, kaj ne kompleksaj strukturoj kiel tiuj, kiujn oni kutimas vidi en filmoj. Tamen, tiuj turoj perfekte trafas kaj la armeajn kaj la hejmajn bezonojn de la garnizono. Tiel, la malsupra etaĝo servis kiel provizejo por stoki grenon kaj akvon; je meza alto estis la ĉambroj; kaj la supra parto estis por defendo.

La turo estis tre malsama al la nuna, ĉar restas nur la ŝtona strukturo, sed la lignaj elementoj perdiĝis, kiel la ŝtuparo, kiu permesis aliron al la turo, kiu situis en la unua etaĝo por faciligi la defendon, aŭ la eŝafodo: speco de kontinua balkono simila al tiu reproduktita en la Turo de Abizanda, kaj kiu servis por antaŭenigi multajn defendantojn super la malamiko. En Obano estas ankoraŭ la pordo, kiu donis aliron al tiu ĉi eŝafodo, same kiel la strukturo, kiu subtenis ĝin.

La plej rimarkinda afero pri Obano, kiel lancopinto de la regno ĝis la konkero de Luna estas, ke ĝiaj turoj ne estis konstruitaj sur klifo. Tute male, la kastelo staras arogante sur la fundo de valo, gardata nur de la fluado de la rivero Arba kaj la titana masonaĵbaraĵo, kiu kovras ĝian bazon. La reĝo Sancho Ramírez multfoje estis en Obano, kaj de tie li konkeris la urbon Luna en 1093. Laŭ legendo, danke al la brilo de la plenluno, cirkonstanco, kiu inspiris legende la nunan nomon de la urbo.

Post la konkero, la lando de Arba daŭre estis trairejo duonvoje inter Ejea kaj Huesca, kaj tial alia grandioza kastelo estis konstruita ne malproksime de tiu ĉi turo: nome Yecra. Ĝia bela bildo ŝajnas esti la scenejo de arturaj faroj. Nun, se Obano estis militista kaj romanika kastelo, en Yecra oni trovas gotikan fortikaĵon de loĝeca naturo. Promeni de unu al la alia estas iri de rekonkero al feŭdaligo tra la mezepokaj jarcentoj.

Yecra surprizas per la delikateco de ĝia konstruaĵo, la eleganteco de la kanonoj, kiuj apogis la eŝafodojn, kaj la kurioza aro de diafragmarkoj, kiuj apogis la diversajn plankojn de la turo. Krome, ankaŭ konserviĝis parto de granda ĉambro kaj la impona komenco de turo, kiu eble apartenis al la islama fortikaĵo, kiu komence ekzistis en tiu loko. Apenaŭ for cent metrojn, belega romanika ermitejo kompletigas la klasikan paron kastelo-preĝejo, materia spegulbildo de la feŭda tempo, karakterizita de la glavo kaj la mitro.

Estas pli da spuroj de la Mezepoko en la intermontoj de Luna. En la intermonto Júnez troviĝas Hispaniés, enigma kaj kaŝita fortikaĵo, kiu konservas nerompita sian grandan cisternon kun duonronda volbo, kaj pli supre, Lacasta, "la plej malproksima urbo de Aragono", nuntempe neloĝata, kaj kie ankoraŭ staras la romanika preĝejo de Sankta Nikolao, prezidante la vilaĝeton de klifo pendanta super la intermonto.

La kastelo Villaverde situas en la valo de la rivero Arba de Biel. Ĝi apartenis al la Templanaj kavaliroj. Ĝi estas romantika gotika fortikaĵo, kiu altiĝas super la trankvilaj akvoj de la rivero, kaj kiu estas parte kovrita de hedero, ĝis ĝi estas preskaŭ kaŝita inter la frondoj kaj poploj sur la riverbordo, duonvoje inter Luna kaj El Frago. La origino de la enklavo povus esti islama limturo kiel ĉe Yecra. Kun la tempo, ĝi estis la kapo de kristana feŭdo kaj eĉ hodiaŭ oni povas trovi plurajn antropomorfajn tombojn elfositajn en la proksimaj rokoj, apartenantaj al la vilaĝo, kiu kreskis ĉe la rando de la rivero kaj la turo.

En la urbo Luna restas riĉa heredaĵo el mezepoko: la konata Horloĝturo, kiu hodiaŭ difinas la karakterizan silueton de la urbo kaj subtenas la grandegan horloĝon, kiu donis al ĝi sian nomon jam de jarcento. Promenante tra la vilaĝeto estas surpriza la Juda Kvartalo de Luna, lastatempe signita de la Asocio Banzo Azcón, kaj kies mallarĝaj, labirintaj stratoj, same kiel la mezuzah-oj sur la pordjamboj, aŭ la mezepoka sinagogo, elvokas pasintajn tempojn. La juda kvartalo de Luna elstaras pro sia grandeco kaj pro tio, ke ĝi ne estis apartigita de la cetero de la urbo, sed integrigita en ĝi. En la Mezepoko Luna elstaris pro sia toleremo.

La du romanikaj juveloj de Luna estas la preĝejoj de Santiago kaj de Sankta Gil. La preĝejo de Santiago havas delikatan karrizon elstaranta sub la ĉizita laŭ Ĥaka-stilo sur la portalo, kaj ĝia arkaika kripto elfosita en la roko. La preĝejo de San Gil estas grandioza kaj nefinita, kiu estis lastatempe solidigita kaj restarigita, tiel savante ĝin el ruino. Surprizas la beleco de la dekoj da ornamitaj kapiteloj, kiuj ornamas ĝian unike altan navon. Ĝis hodiaŭ, la kialo de San Gil restas mistero.

Nune la municipo de Luna konsistas el la sekvaj du nukleoj:

• Luna. La urbo Luna havis specialan gravecon ene de la Regno Aragono, pro sia relativa proksimeco al la Navara limo kaj ĉar ĝi estas deviga trairejo en la itinero kiu kunligis Huesca kun la najbara regno. Tio pravigus la korinklinon montritan de la aragonaj reĝoj, kiuj pro la milita kaj ekonomia signifo de la urbo, kreis komandon de templanaj kavaliroj. ^[5]
• Lacorvilla estas vilaĝo en la komunumo Luna, de kiu ĝi estas 8 km for, kvankam ĝi estas pli facile alirebla el Valpalmas. Nuntempe ĝi havas 73 loĝantojn. La paroka preĝejo, dediĉita al Sankta Quiteria, estas konstruaĵo simpla. Ekzistis ermitejo La Candelaria en proksima loko. Lacorvilla havas siajn festojn la 20-an de januaro (Sankta Sebastiano) kaj la 22-an de majo (Sankta Quiteria) ankaǔ la unuan dimanĉon en aŭgusto. ^[6]

Kaj krome estas la jenaj senhomigitaj lokoj:

• Casas de Biniés. Malgranda vilaĝo de Luna, jam dokumentita en 1092. Ĝi havis du domojn loĝatajn komence de la 17-a jarcento. Ĝi estis en areo kiu estas nomita "La Pardineta".
• Hispaniés. Loko jam menciita en la 10-a jarcento, kiu konservas, norde de Luna, interesan aron de arkeologiaj restaĵoj, inter kiuj elstaras la preĝejo kaj la enmurigita ĉirkaŭaĵo.
• Júnez. Malnova kvartalo de Luna kiu situas sur la vojo al Lacasta. Ĝi havis 57 loĝantojn en 1850, sed ĝi estis senhomigita dum jaroj. Ĝia kompakta loĝdomo montras la purecon de ĝia tradicia arkitekturo, simpla kaj bazita sur grejso-masonaĵo.
• Lacasta. Ĝi estas neloĝata vilaĝo situanta norde, proksimume 14 km de Luna, kaj en bela antaŭpirenea kaj arbarkovrita medio. Ĝi havis 16 domojn kaj 32 loĝantojn ĉirkaŭ 1850. Ĝia vilaĝeto, de granda etnologia intereso, prezentas iujn konstruaĵojn en relative bona stato, kvankam lia malnova paroka preĝejo de Sankta Nikolao de Bari, interesa romanika konstruaĵo kun malofta flugmurapogila ŝtuparo, estas bedaŭrinde forlasita kaj elmetita al vandalismo. Ĝi konservas restaĵojn de mezepoka kastelo sur malgranda grejsa altaĵeto apud la loko.
• La Ruta (Luna). Malnova vilaĝo, nordoriente de Luna, kiu havis kvin domojn loĝatajn ĉe la komenco de la 17-a jarcento kaj senhomiĝis dum la sekva jarcento.
• Libros (Luna). Mezepoka senhomejo kiu konservas restaĵojn en la areo nomata Val de Libros.

Ĝia municipa areo limas norde kun tiuj de El Frago kaj Agüero (Huesca), oriente kun tiuj de Valpalmas, Piedratajada kaj Gurrea de Gállego, sude kun tiuj de Las Pedrosas, Erla, Sierra de Luna kaj Castejón de Valdejasa, kaj okcidente kun tiuj de Ejea de los Caballeros kaj Orés.

La plej alta altaĵo estas El Fragal (856 m), kiu markas la limon inter la municipaj areoj de Luna, El Frago kaj Orés; estas menciindaj ankaŭ la altaĵoj Monlora (657m); kaj Peña del Valiente (620 m).

La rivero Arba de Biel transiras la municipan areon de nordo al sudo, la rivero Júnez estas ĝia ĉefa alfluanto.

Luna post la konkero el islamanoj estis reloĝata de la reĝo Sancho Ramírez, kiu en 1093 donis al Banzo Azcones teron por konstrui kastelon pri kiu diversaj estroj estas konataj: la princo Alifonso (estonta Alfonso la 1-a, La Batalanto, en 1097; Lope Enecons, en 1136, kaj liaj filoj Pedro López de Luna kaj Loferrench (aŭ Lop Ferrenc), kaj ilia nepo, nomita ankaŭ Loferrench, en 1177. ^[7]

La reĝo Jakobo la 1-a donacis ĝin al Artal de Luna, kune kun aliaj kasteloj, kontraŭ 20 000 oraj moneroj. En 1320, ĝi estis ricevita fare de la princo Alfonso kaj ŝajnas, ke ĝi apartenis al membroj de la reĝa familio ĝis Petro la 4-a vendis ĝin al Lope Fernández de Luna, kiu en 1348 fariĝis grafo de Luna, la unua nobela titolo donita en Aragono al persono de nereĝa deveno.

• Hospitalo de pilgrimantoj (Luna). Nune oni laboras por ĝia restariĝo. ^[8]
• Kastel-palaco de la grafoj Luna (Luna) ankaǔ nomita kiel "Horloĝa Turo". ^[9]
• Kastelo Obano (Luna). Kastelo ĉirkaŭ 2 km norde de Luna. Citita dokumente en la jaro 1086 unuafoje. Dum la jaroj 1092 kaj 1093 ĝi estis plurfoje vizitata de la reĝo Sancho Ramírez. Fine de la 11-a jarcento ĝi havis muelejon kaj preĝejon dediĉitan al Sankta Tomaso. En 1167 ĝi apartenis al templanaj kavaliroj kaj en la 14-a jarcento estis la grafoj de Luna kiuj posedis ĝin, kiam loĝantaro de 20 homoj estis registrita. Nune estas konservita la turo, kun kvar etaĝoj kaj krenelita supro. Ĝi estas en stato de neglekto malgraŭ sia graveco historia kaj arta. ^{[10] [11] [12]}
• Kastelo Villaverde (Luna). Kastelo proksimume 5 km norde de Luna, apud la vojo al El Frago kaj sur la bordoj de la rivero Arba de Biel. Dokumentita fine de la 11-a jarcento, ĝi apartenis al la templanaj kavaliroj en 1167. Ĝi pasis poste al Luna graflando. Nune ĝi konservas kvadratan turon ĉirkaŭitan de defenda ĉirkaŭaĵo, eble el la 14-a jarcento. ^{[13] [14]}
• Kastelo Yéquera (Lacorvilla). Kastelo kaj senhoma areo en la nordoriento de Luna, proksime de Lacorvilla, reloĝata ĉe la fino de de la 11-a jarcento. Grandioza fortika palaco el la 14-a jarcento konserviĝis, kunmetita de du turoj kaj volbita ĉambro, ĉio en lamentinda neglekto. Proksime de la kastelo ekzistas simpla romanika ermitejo de la 13-a jarcento. ^{[15] [16] [17]}
• Paroĥa preĝejo Santiago kaj San Miguel (Luna). Ĝi estas tre granda en baroka stilo. ^[18]
• Preĝejo Santiago de la Corona (Luna). Ĝi estis konstruita dum la 12-a jarcento. ^[19]
• Preĝejo San Gil de Mediavilla (Luna). Ĝi estas romanika ermitejo, kiu situas en la supra parto de la urbo, kun granda struktura simpleco kaj bela skulpta dekoracio, simila al tiuj de la preĝejoj de San Esteban de Sos kaj Santa María de Uncastillo. ^{[20] [21] [22] [23]}
• Sanktejo Nia Sinjorino Monlora (Luna). Ĝi situas sur la alta monto Monlora, 8 kilometrojn for de Luna, ĝia arta stilo estas baroka kaj prezentas belan skulptan dekoracion ene de sia preĝejo. Monlora ankaŭ estas unu el la plej famaj gardoturoj en Aragono, kaj de tie ĝi regas larĝan pejzaĝon, kiu superfluas la regionajn limojn. ^[24]
• Ventmuelejo de Luna. Konstruita en ĉizita ŝtono, io malofta en ĉi tiu speco de konstruo. Ĝi havas konustrunkan formon, 8 m altan kaj eksteran perimetron de 16 m. Ĝi havas ununuran pordon sur kiu estas kaŝpasa fenestro. ^[25]

• Ĉefaj festoj, de la 7-a ĝis la 14-a de septembro.
• Pilgrimado al sanktejo Nia Sinjorino de Monlora, la 1-an de majo. ^{[26] [27]}
• Pilgrimado al ermitejo San Quintin, la lasta dimanĉo en majo. ^[28]

• Francisco Ximénez ^[29]

• Aragona regioneto Kvin Vilaĝoj. ^[30]

• Vidoj de Luna - [1]
• Luna (Zaragozo) - [2]
• Supraj vidoj de Luna - [3]
• Luna (antikvaj fotoj 1) - [4]
• Luna (antikvaj fotoj 2) - [5]
• Kasteloj el Luna - [6]