ارزیابی پایداری زیست محیطی دو بوم نظام زراعی با رویکرد تحلیل ردپای بوم شناختی (مطالعه موردی: حوضه آبریز دز)

دستیابی به پایداری کشاورزی برای نسل فعلی و آینده حیاتی است. اندازه­گیری ردپای اکولوژیک به عنوان ابزار مناسبی در راستای دستیابی به اصول پایداری، در بوم­نظام­های مختلف ضرورت دارد. این مطالعه با هدف تعیین سطح پایداری اکولوژیکی دو نظام تولید گندم­آبی (Triticum) و ذرت­دانه­ای (Zea mays) با استفاده از ارزیابی ردپای اکولوژیکی در سطح حوضه آبریز دز در استان خوزستان در سال زراعی ۱۳۹۹- ۱۳۹۸ انجام گردید. به این منظور، تعداد ۴۰۰ پرسشنامه بر اساس روش نمونه برداری تصادفی ساده برای کشاورزان تکمیل شد. ارزیابی ردپای اکولوژیک بر اساس مصرف انرژی نهاده­ها برای کشت گندم و ذرت در منطقه مطالعاتی در سطح یک هکتار به ترتیب ۵۰/۳ و ۶۶/۴ هکتار جهانی به دست آمد، این نتایج نشان داد، هر دو کشت از نظر زیست­محیطی در وضعیت ناپایداری قرار دارند و علی­رغم اینکه بین ردپای اکولوژیکی دو محصول زراعی تفاوت معنی­داری وجود ندارد، ولی در این مطالعه کشت گندم از ناپایداری زیست­محیطی کمتری برخودار است. همچنین هر دو کشت بیش از ظرفیت اکولوژیکی یک هکتار زمین مولد بهره­برداری می­شوند، به­طوری که زمین مورد نیاز برای جبران اثرات زیست­محیطی این دو کشت کافی نیست. از کل نهاده­های مصرفی؛ کود شیمیایی نیترات (بیش از ۴۰ درصد)، سوخت گازوئیل (بیش از ۱۷ درصد) و آب (بیش از ۱۴ درصد) بیشترین تاثیر را بر ناپایداری زیست­محیطی در منطقه مطالعاتی داشته است. در نتیجه، مصرف بالای نهاده­ها به ویژه مصرف کودهای شیمیایی و سوخت­ گازوئیل باعث آلودگی­های زیست­محیطی در منطقه شده است. بنابراین، ردپای اکولوژیکی زراعت به طرز چشمگیری در سیستم­های کشاورزی منطقه مطالعاتی افزایش یافته و نگران کننده است.