بررسی عوامل موثر بر شاخص بحران ارزی تعدیل شده در ایران: رویکرد رگرسیون لاجیت

وقوع مکرر بحران­های ارزی در سال­های اخیر، ادبیات هشدار زودهنگام را به کانون توجه محققان بازگردانده است. هدف از مطالعه حاضر معرفی یک الگوی هشدار پیش از وقوع بحران ارزی در ایران است. در سال­های اخیر مفهومی از یک سیستم هشدار زودهنگام (EWS) توسعه­یافته که باید قادر به شناسایی وقایع پرهزینه نظیر بحران­های ارزی باشد تا زمان کافی برای کاهش هزینه­های بحران را برای محققان اقتصادی ایجاد نماید. بدین منظور در این تحقیق عوامل موثر بر احتمال وقوع بحران ارزی ایران طی سال­­های ۱۳۹۵-۱۳۶۰ با استفاده از یک مدل با متغیر وابسته گسسته در قالب الگوی لاجیت بررسی  می­شود. در این تحقیق برای محاسبه شاخص بحران ارزی تعدیل شده از ترکیب تغییرات نرخ ارز، ذخایر ارزی و نرخ سود بانکی استفاده می­گردد. نتایج حاصل از برآورد الگوی لاجیت نشان می­دهد که با افزایش در متغیرهای نسبت کسری بودجه دولت به تولید ناخالص داخلی، نسبت کسری حساب جاری به تولید ناخالص داخلی، نسبت اعتبار داخلی به بخش خصوصی به تولید ناخالص داخلی و نرخ تورم، احتمال رخداد بحران ارزی افزایش می­یابد. به عبارتی دیگر افزایش در این متغیرها ( به عنوان شاخص­های پیشروی بحران ارزی) موجب شدت در وقوع بحران ارزی می­گردد. نتایج دیگر تحقیق حاکی از آن است که افزایش در نرخ رشد تولید ناخالص داخلی موجب کاهش در احتمال وقوع بحران ارزی می­گردد. کشش نسبت کسری بودجه دولت به تولید ناخالص داخلی نشانگر آن است که با افزایش یک درصدی در این متغیر با ثابت فرض کردن سایر متغیرها، احتمال وقوع بحران ارزی ۴۸/۰ درصد افزایش می­یابد. از طرفی اثر نهایی مربوط به متغیر نسبت کسری بودجه دولت به تولید ناخالص داخلی نشان می­دهد که به ازای یک واحد افزایش در این  متغیر احتمال وقوع بحران ارزی ۳۲/۴ درصد افزایش می­یابد. بنابراین افزایش در کسری بودجه یکی از عوامل پیشرو در وقوع بحران ارزی است. می­توان گفت که در صورتی­که دولت بخشی از کسری بودجه خود را از محل ذخایر ارزی تامین کند در این حالت منجر به کاهش ذخایر ارزی می شود و احتمال بروز بحران ارزی را در کشور افزایش می دهد. از طرفی مقدار کشش متغیر نسبت کسری حساب جاری به تولید ناخالص داخلی حاکی از آن است که به ازای یک درصد افزایش در این متغیر با فرض ثبات سایر شرایط احتمال وقوع بحران ارزی ۳۸/۰ درصد افزایش می­یابد. از سوی دیگر اثر نهایی این متغیر نیز نشانگر آن است که احتمال وقوع بحران ارزی طی دوره مورد بررسی به ازای یک واحد افزایش در کسری حساب جاری حدود ۱۴ درصد افزایش می­یابد. یکی دیگر از شاخص­های پیشرو بحران ارزی که اثرگذاری منفی بر بحران ارزی دارد نرخ رشد تولید ناخالص داخلی است. در واقع کشش این متغیر نشان می­دهد که به ازای یک درصد افزایش در نرخ رشد تولید ناخالص دخلی، احتمال ایجاد بحران ارزی به اندازه ۰۳/۰ درصد کاهش می­یابد. از طرفی اثر نهایی آن نیز بیانگر آن است که به ازای یک واحد افزایش در نرخ رشد تولید ناخالص داخلی با فرض ثبات سایر شرایط، احتمال وقوع بحران ارزی ۲۴/۰ درصد کاهش می­یابد. مقدار کشش متغیر توسعه مالی حاکی از آن است که به ازای یک درصد افزایش در این متغیر با فرض ثبات سایر شرایط احتمال وقوع بحران ارزی ۰۰۷/۰ درصد افزایش می­یابد. از سوی دیگر اثر نهایی این متغیر نیز نشانگر آن است که احتمال وقوع بحران ارزی طی دوره مورد بررسی به ازای یک واحد افزایش در توسعه مالی ۰۰۴/۰ درصد افزایش می­یابد. لازم به ذکر است که این ضریب از نظر آماری معنی­دار نمی­باشد. نهایتا مقدار کشش نرخ تورم نشانگر آن است که به ازای یک درصد افزایش در نرخ تورم با فرض ثبات سایر متغیرها احتمال وقوع بحران ارزی به میزان ۵۴/۱ درصد افزایشمی­یابد. همچنین اثر نهایی این ضریب نیز بیانگر آن است که با افزایش یک واحدی در نرخ تورم احتمال وقوع بحران ارزی به اندازه ۳۳/۱ درصد افزایش می­یابد. بنابراین نرخ تورم نیز یکی از عوامل پیشرو در وقوع بحران ارزی می­باشد.