رشد معنوی در پژوهش های روان شناسی اسلامی

معنویت اسلامی با آثاری همچون ارتباط با خدا، توجه به جهان آخرت، دوست داشتن نیکی ها و مناجات با خدا و توکل به او موجب رشد معنوی می شود؛ درحالیکه معنویت های غیرتوحیدی به دنبال رشد معنوی نیستند و دغدغه ی اصلی آنان آرامش و نشاط در دنیا است. معنویت اسلامی علاوه بر نگرش ها و احساسات مثبت معنوی، بر رفتارهای مثبت دینی مانند نماز، رعایت حریم با نامحرم و توجه به مسئولیت ها نیز تاکید می کند که این مناسک و آداب در رشد معنوی تاثیر بسزایی دارد. رشد معنوی در روان شناسی اسلامی یک حقیقت است. بر اساس مبانی روان شناسی اسلامی، رشد معنوی و تقرب به خدا مهم تر از آرامش و نشاط است و در واقع هدف زندگی انسان مسلمان همان رشد معنوی است (۱). از آثار رشد معنوی می توان به بهزیستی روانی، آرامش، نشاط و افزایش عملکرد اشاره کرد. برای نمونه انسان مومن در رنج ها و سختی ها، بعدی معنوی به آنها می دهد و رنج ها و سختی ها را فرصتی برای تقرب به خدا مفهوم سازی می کند (۲). ازاین رو، معنویت دینی با تقویت نگرش ها و احساسات مثبت معنوی، از یک سو موجب رشد معنوی؛ و از سویی دیگر موجب افزایش بهزیستی روانی و سازگاری می شود. امروزه در بسیاری از مقالات به آثار و کارکردهای روان شناختی معنویت و دین داری توجه شده است؛ آثاری همچون افزایش نگرش ها و احساسات مثبت، انعطاف پذیری و سازگاری و همچنین کاهش اندوه و اضطراب. پیشنهاد می شود در پژوهش های آتی به آثار و کارکردهای معنوی و دینی معنویت و دین داری نیز پرداخته شود. برای نمونه: «توجه دادن دانشجویان به نعمت های بهشتی چه تاثیری در خواندن نماز شب و تلاوت روزانه ی قرآن دارد؟» و یا «یاد مرگ چه تاثیری در رعایت عفت و حریم با نامحرم در فضای دانشگاه دارد؟». در هر علمی باید میان مبانی، هدف، موضوع، مسائل و روش های آن علم تناسب وجود داشته باشد. هدف اصلی در روان شناسی اسلامی، رشد معنوی است. بنابراین، مسائل این علم نیز باید ناظر به آن طراحی شود. اگر بخشی از روان شناسی اسلامی به دنبال درمان آسیب های روانی است، این هدف در جهت رشد معنوی و تقرب به خدا است؛ زیرا آسیب جسمی-روانی نیز در توجه به خدا و تلاش در راه خدا مشکلاتی ایجاد می کند و رفع این مشکلات موجب سهولت تلاش برای رشد معنوی می شود. به امید اینکه در پژوهش های علمی به این مسائل توجه شود و با توجه به کارکردهای معنوی و دینی آموزه های اسلامی، رشد معنوی حقیقی افراد تسهیل شود.