تاملی انتقادی در «منطق تعریف مناطق» و «رویکردهای مرسوم در مطالعات منطقه ای» (مطالعه موردی:«خاورمیانه»)

نام گذاری مناطق و تعیین حدود سرزمینی صرفا یک برچسب خنثی نیست که به یک محدوده جغرافیایی زده شود بلکه از منطق و مقصودی حکایت می کند که بر رویکردهای مطالعاتی آن منطقه تاثیر می گذارد به طوری که اسامی مناطق را باید یک «مفهوم» و نه یک «نام» در نظر گرفت. متقابلا رویکردهای مرسوم در مطالعات منطقه ای نیز بر تحدید و گسترش جغرافیایی منطقه مطالعاتی و بر بار مفهومی آن منطقه تاثیرگذار است. منطقه ای که در رویکردهای مرسوم «خاورمیانه» خوانده می شود از حساس ترین و پیچیده ترین مناطق دنیا است. این مقاله در پی آن است تا از یک سو به بررسی تاثیرات متقابل نام گذاری این منطقه بر رویکردهای غالب در مطالعات آن بپردازد و از سوی دیگر به طور مجزا تبعات نام گذاری اروپا محور و سنت های ناکارآمد مطالعات خاورمیانه را واکاود. امروزه مفهوم «خاورمیانه» با منطقه ای آشوب زا و امنیتی مترادف دانسته می شود و پارامترهای فرهنگی آن نادیده گرفته می شود. هم چنین «مطالعات خاورمیانه» که در شکل اولیه خود متاثر از سنت «شرق شناسی» بود امروزه به شدت از سنت «روابط بین الملل» متاثر است. معرفت شناسی سکولار غربی که در ماهیت سنت روابط بین الملل جاری است از فهم و تحلیل عمیق مسائل این منطقه ناتوان است. نگاهی گذرا به تحولات معاصر منطقه نشان می دهد برای بررسی رویدادهای این منطقه باید به طور اصولی در نام گذاری و رویکردهای مطالعاتی تجدید نظر شود. پرسش محوری این مقاله که تلاش می شود در مسیر پاسخ به آن حرکت کنیم آن است که منطق، ملاک ها و معیارهای تعریف یک منطقه به صورت عام و منطقه مورد نظر به صورت خاص برای سازگاری با واقعیت های تاریخی و فرهنگی و نیازهای امروز جوامع و واحدهای ملی واقع در آن و سامان بخشی به مطالعات این حوزه کدامند. پیشنهاد جایگزین این نوشتار مفهوم «آسیای غربی» به عنوان مفهومی بومی و درون زا و «مطالعات آسیای غربی» با تاکید بر مطالعات فرهنگی و تاریخی، علاوه بر مطالعات امنیتی، سیاسی و حقوقی است.