Anatomeg

Anatomeg

Enghraifft o'r canlynol	cangen o fywydeg
Math	bywydeg
Y gwrthwyneb	pseudoanatomy
Rhan o	bywydeg, meddygaeth
Yn cynnwys	Swtomeg, anatomeg planhigion, esgyrneg, Neuroanatomi
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Rhan o gyfres ar
Fywydeg
Meysydd astudio Anatomeg Biocemeg Bioleg cell Bioleg datblygiad Bioleg ddynol Bioleg esblygiadol Bioleg foleciwlaidd Bioleg forol Botaneg Ecoleg Ffisioleg Geneteg Microfioleg Mycoleg Paleontoleg Söoleg Systemateg
Cysyniadau o fewn bioleg Bywyd Cadwraeth Cromosom DNA Esblygiad Ffosil Organeb byw
Biolegwyr Cymreig adnabyddus Hugh Davies R Elwyn Hughes Steve Jones Edward Lhuyd Gwendolen Rees Jean Olwen Thomas Deri Tomos Eleanor Vachell Alfred Russel Wallace
v t e

Anatomeg (o'r Groeg ἀνατομία (anatomia) sef 'gwahanu a thorri i fyny') yw astudiaeth, adeiladwaith a threfniant organebau byw. Astudiaeth anatomeg anifeiliaid yw sŵtomeg, ac astudiaeth anatomeg planhigion yw ffytonomeg.

Canghennau pwysicaf anatomeg ydy anatomeg gymharol ac anatomeg ddynol. Mae'r gair anatomi fodd bynnag yn cyfeirio at rannau o'r corff dynol yn hytrach na'r pwnc.

Yr astudiaeth wyddonol o sut mae'r corff dynol yn gweithio ydy anatomeg ddynol (hefyd 'anatomi dynol'). Mae dwy ran i'r asudiaeth hon:

• anatomi topograffig: yr astudiaeth o strwythurau y gellir eu gweld gyda'r llygad noeth
• anatomi microscopig: yr astudiaeth o strwythurau'r corff gyda chymorth microsgop ac offer tebyg, ac sy'n cynnwys histoleg, sef yr astudiaeth o'r meinweoedd.

Dros y blynyddoedd mae anatomeg wedi datblygu drwy disectio, cofnodi a llunio cronfa o wybodaeth am yr organau. Defnyddiwyd a defnyddir heddiw hefyd gyrff anifeiliaid a chyrff marw dynol i ychwanegu at y wybodaeth hon. Ni ddylid, fodd bynnag, gymysgu anatomeg gyda anatomeg patholegol neu histopatholeg sef asudio meinweoedd microscopic organau wedi'u heintio.

Ar wyneb y corff ceir nifer o wrthrychau hawdd eu hadnabod, fel cerrig milltir ar draws y corff cyfan. Mae lawfeddygon a milfeddygon yn defnyddio'r wybodaeth hon o wyneb y corff fel canllaw pwysig i wybod beth sydd o dan y croen.

Cymharu'r gwahanol strwythurau o fewn gwahanol anifeiliaid y mae anatomeg gymharol. Roedd Syr Richard Owen (1804 - 1892), sefydlydd yr Amgueddfa Brydeinig yn un o brif arbenigwyr Ewrop ar y pwnc.

Cymharu gwahanol genedligrwydd a hil bodau dynol y mae Anatomeg anthropolegol.

Astudiaeth artistig o'r anatomi (dynol ac anifail) ydyw Anatomeg artistig.

O'r Groeg y tardd y gair 'anatomeg' neu 'anatomi': ἀνατομή anatomē "dyrannu" (Saesneg: dissection) (o ἀνατέμνω anatémnō "torri fyny" a ddaw o'r gair ἀνά aná "fyny", a τέμνω témnō "torri"),^[1]. Yn yr 2g y mwyaf nodedig, a thad anatomeg, efallai, yw rhannodd Claudius Galenus, a enwir yn ddiweddar yn 'Galen') ^[2] neu 'Galen o Bergamon', Twrci heddiw. Rhannodd y corff dynol yn sawl maes gan gynnwys anatomeg, ffisioleg, patholeg, fferylliaeth a niwroleg - yn ogystal ag athroniaeth a rhesymeg. Anifeiliaid a ddyranwyd gan mwyaf yn y cyfnod hwn.^[3]

Ystyrir y De Humani Corporis Fabrica, llyfr yn yr iaith Ladin am ffisioleg gan Andreas Vesalius (1543) yn garreg filltir bwysig yn hanes anatomeg. Rhennir y gyfrol yn saith 'llyfr':

• Llyfr 1 (40 o benodau): yr esgyrn a'r cartilag
• Llyfr 2 (62 o benodau): y tennynnau a'r cyhyrau
• Llyfr 3 (15 o benodau): y gwythiennau a'r rhydwelïau
• Llyfr 4 (17 o benodau): y nerfau
• Llyfr 5 (19 o benodau): yr organau treulio a'r organau cenhedlu
• Llyfr 6 (16 o benodau): y galon ac organau eraill y thoracs
• Llyfr 7 (19 o benodau): yr ymennydd

Yn Alexandria yr Henfyd y gwnaed y gwaith o gofnodi'r corff fwyaf trylwyr, gyda Herophilus ac Erasistratus (3g) yn gynhyrchiol iawn. Dyma'r ddau a ddechreuodd ddyranu'r corff er mwyn ei astudio'n wyddonol; Erasistratus a Praxagoras a sylweddolodd fod gwahaniaeth rhwng gwythienau (veins)a'r Rhydweliau (arteries).

Chwiliwch am anatomeg
yn Wiciadur.