Cynhadledd Tehran

Cynhadledd Tehran

Enghraifft o'r canlynol	cynhadledd, uwchgynhadledd
Label brodorol	Tehran Conference
Gwlad	UDA  Undeb Sofietaidd  Prydain Fawr
Dechreuwyd	28 Tachwedd 1943
Daeth i ben	1 Rhagfyr 1943
Rhagflaenwyd gan	Cynhadledd Cairo (1943)
Olynwyd gan	Cynhadledd Yalta
Lleoliad	Tehran, Embassy of Russia in Iran
Enw brodorol	Tehran Conference
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Cyfarfod rhwng Joseph Stalin, Franklin Roosevelt a Winston Churchill oedd Cynhadledd Tehran a gynhaliwyd yn Llysgenhadaeth Sofietaidd Tehran, prifddinas Iran, rhwng 28 Tachwedd a 1 Rhagfyr 1943 ar adeg dyngedfennol o'r Ail Ryfel Byd wrth i'r rhod ddechrau troi yn erbyn yr Almaen.

Hon oedd y gynhadledd ryfel gyntaf i Stalin ei mynychu. Pwrpas y trafodaethau yn y gynhadledd hon oedd pennu strategaeth y Cynghreiriaid yn erbyn yr Almaen Natsïaidd. Roedd y drafodaeth am agor ail ffrynt yng Ngorllewin Ewrop yn ganolog i hyn. Er mwyn cadw cymorth Stalin, aberthodd pwerau'r Gorllewin wladwriaethau dwyrain Ewrop. Nodwyd y gynhadledd mewn dogfennau gyda'r codename "Eureka".

Lluniwyd cynlluniau milwrol a gwleidyddol. Y casgliadau yng nghynhadledd Tehran oedd:

1. Daethpwyd i gytundeb y dylai'r Partisaniaid Iwgoslafaidd gael eu cefnogi gyda nwyddau, offer a gweithredoedd comando milwrol. Cyhoeddodd Churchill i Stalin ei fwriad i gefnogi'r Partisaniaid comiwnyddol o dan Tito yn Iwgoslafia yn hytrach na’r grŵp asgell dde, y Chetniks, oedd yn ufudd i lywodraeth alltud cydnabyddiedig Iwgoslafia yn Llundain, dan gyfarwyddyd Draža Mihailović. Gwnaeth Churchill y penderfyniad hwn ar sail adroddiadau a ddaeth i'r casgliad bod y Partisaniaid wedi achosi llawer mwy o ddifrod i'r Almaenwyr na'r Chetniks (gan gynnwys niwed i'r gwahanol grwpiau eraill, yn Bosnia-Herzegovina, Croatia a Dalmatia) oedd yn ymladd gyda'r Almaenwyr.^[1][2] Doedd Churchil heb amau bod yr adroddiadau hyn wedi gorliwio nifer y grwpiau gwrthwynebol i raddau helaeth ac wedi lleihau grymoedd a llwyddiant Mihailović, diolch i ddylanwad "Five of Cambridge", grŵp o asiantau cudd-wybodaeth SIS Prydain oedd yn gweithio mewn gwirionedd i heddlu cudd y Sofietiaid, yr NKVD.^[3]
2. Ystyriwyd ei bod yn ddymunol i Dwrci ymuno â'r ar ochr y Cynghreiriaid cyn diwedd 1943.
3. Pe bai Twrci yn datgan rhyfel ar yr Almaen Natsïaidd, byddai'r Undeb Sofietaidd yn cefnogi'r wlad.
4. Derbyniodd Brydain a'r Unol Daleithiau fwriad yr Undeb Sofietaidd i goncro ac amlyncu gwledydd y Baltig - Estonia, Latfia, a Lithwania a Bessarabia oedd yn rhan o Rwmania.
5. Mynnodd Stalin sefydlu cymal gyfrinachol ar ffiniau newydd ar ôl y rhyfel newydd ar gyfer Gwlad Pwyl, hynny yw, ar hyd Llinell Oder-Neisse a llinell Curzon. I'r Almaen, byddai hyn yn golygu colli Dwyrain Prwsia, Pomerania gyda Stettin a Silesia a hefyd Dinas Rydd Danzig. Dim ond yng Nghynhadledd Yalta y byddai'r mater yn cael ei gadarnhau'n gyhoeddus.
6. Byddai Rwsia yn datgan rhyfel ar Siapan ar ôl y rhyfel yn Ewrop. Datganodd ei bwriad i feddiannu ynysoedd Sakhalin ac Ynysoedd Kuril oddi ar Siapan.
7. Addawodd arweinwyr milwrol y tri phwer y byddent mewn cysylltiad agos â'i gilydd o hyn ymlaen.^[4]
8. Roedd Roosevelt a Stalin eisiau rhannu'r Almaen yn nifer o daleithiau bychain. Galwodd Churchill am "Ffederasiwn De Almaenig y Donaw" i fod ar wahân i Prwsia. Gohiriwyd setliad olaf problem yr Almaen.
9. Addawyd i Iran, a feddiannwyd wedyn gan y Prydeinwyr a'r Sofietiaid, y byddai'r lluoedd meddiannol yn gadael ar ôl y rhyfel. Addawodd y Prydeinwyr hefyd aildrafod y cytundeb olew.
10. Addawodd Prydain a'r Unol Daleithiau anfon milwyr i Orllewin Ewrop yng ngwanwyn 1944. Yn benodol, trafodwyd - ar 30 Tachwedd - y byddai "Operation Overlord" yn cael ei lansio ym mis Mai 1944, ynghyd â ymgyrch filwrol yn erbyn Ffrainc Vichy. Byddai hyn yn tynnu peth o'r pwysau oddi ar luoedd yr Undeb Sofietaidd yn y Dwyrain, rhywbeth oedd yn hynod o bwysig i Stalin, yn naturiol.^[5]

Ysgrifennodd Andrei Gromyko, llysgennad yr Undeb Sofietaidd i'r Unol Daleithiau rhwng 1943 a 1948, tyst yng Nghynhadledd Tehran, y canlynol yn ei gofiannau ym 1988:

Yn Tehran, anogodd Stalin yn gryf y Cynghreiriaid i agor ail ffrynt yng Ngorllewin Ewrop cyn gynted â phosibl. Ceisiodd dro ar ôl tro gael Churchill i ymrwymo i ddyddiad ar gyfer glanio milwyr y Cynghreiriaid yn Ewrop, ond yn ofer. Ar un adeg, yn methu â rheoli ei hun, cododd o’i gadair a dywedodd wrth Voroshilov a Molotov: “Mae gennym lawer i’w wneud gartref i fod yn gwastraffu amser fan hyn. Felly nid ydym yn mynd i unman. Yn aflonyddu ac yn amlwg yn ofni y gallai'r gynhadledd fethu, dywedodd Churchill yn frysiog, "Mae'r Marshal wedi fy nghamddeall. Gallaf roi union ddyddiad: Mai 1944.»

—Andréi Gromyko, Memorias (1988) p. 102^[6]

O ran cynghreiriau a chysylltiadau rhyngwladol, trafodwyd Iran a Thwrci. Cytunodd Roosevelt, Churchill a Stalin i gefnogi llywodraeth Iran, fel y nodir yn y datganiad a ganlyn:

Mae'r tair llywodraeth wedi sylweddoli bod y rhyfel wedi achosi anawsterau economaidd arbennig i Iran, a'n bod ni i gyd yn cytuno y dylai cymorth fel cymorth economaidd barhau i fod ar gael i Lywodraeth Iran, gan ystyried y galwadau mawr a wneir gan weithrediadau milwrol ledled y byd, yn ogystal â phrinder cludiant, deunyddiau crai, a chyflenwadau i'w bwyta gan sifiliaid ledled y byd.

Ar ddiwedd y gynhadledd, Stalin oedd yr unig un i wneud ymddangosiad gyda Mohammad Shah, ymerawdwr ifanc Iran, a oedd wedi cael ei sarhau gan y Prydeinwyr a'r America.

Roedd y gynhadledd yn cyd-daro, er gwaethaf tuedd gyffredinol y Rhyfel yn amlwg o blaid y Cynghreiriaid, gyda'r Tri Phŵer yn cael eu trechu mewn brwydrau lleol: ar y ffrynt ddwyreiniol yn Iwcrain roedd gwrth-gyrch "Žitomir" yr Almaen ar ei hanterth a oedd yn bygwth arwain at yr ailgipio Kiyv, oedd ond newydd ei rhyddhau gan y Fyddin Goch ar 6 Tachwedd; ar ffrynt yr Eidal roedd y byddinoedd Eingl-Americanaidd wedi cael eu rhwystro’n llwyr gan amddiffyniad medrus yr Almaen a baratowyd ar "Linell Gustav", ac yn ynysoedd y Dodecanese roedd y Prydeinwyr wedi dioddef cyfres o orchfygiadau ac wedi colli’r holl ynysoedd pwysicaf.^[7]

• Cytundeb Heddwch Paris, 29 Gorffennaf - 15 Hydref 1946
• Cynhadledd Potsdam, 17 Gorffennaf - 2 Awst 1945
• Cynhadledd Yalta, 4 - 11 Chwefror 1945
• Cynhadledd Quebec (1944), 12 - 16 Medi 1944
• Cynhadledd Tehran, 28 Tachwedd - 1 Rhagfyr 1943
• Cynhadledd Cairo (1943), 22 - 26 Tachwedd 1943
• Cynhadledd Quebec (1943), 17-24 Awst 1943
• Cynhadledd Casablanca, 14 - 24 Ionawr 1943

• 'The Big Three In Tehran' ffilm Pathe Gazette
• 'Tehran Conference' ffilm British Movietone
• 'Cold War: Tehran, Yalta, and Potsdam Conferences', ffilm fer syml ar brif bwyntiau Cynhadledd Tehran, Yalta a Potsdam