برنامه ریزی دسترسی به اتوبوس در ایران: شهر مشهد

برنامه ریزی دسترسی به دلیل ترکیب و پیونددادن کاربریها و شبکه حمل ونقل، جایگاه مهمی در فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری دارد، اهمیت این مساله از دهه ۱۹۵۰ م. به بعد و بویژه از دهه ۱۹۷۰ م. بدنبال جنگ اعراب و اسرائیل، افزایش قیمت نفت و انتقاد از الگوی طراحی شهری مبتنی بر شهر ماشینی (که بر جدایی محل کار و زندگی و گسترش افقی شهرها مبتنی است) بیشتر مطرح شد. همچنین این موضوع باعث استفاده بیشتر از ماشین در سفرهای کاری درون شهری و مشکلاتی از قبیل افزایش سوخت و آلودگیهای زیست محیطی نیز شد. برنامه ریزی دسترسی به مفهوم «کاهش فاصله بین محل کار و زندگی» یا «آسانی رسیدن به مقصد در مقابل آسانی جابه جایی یا افزایش سرعت» (حرکت) است. هدف این تحقیق، سنجش دسترسی بر مبنای تحلیل سیستم حمل و نقل عمومی اتوبوس است که پس از ماشین شخصی، عمده ترین وسیله جابه جایی مسافر در شهر مشهد، دومین شهر کشور، به لحاظ جمعیتی است. برای دستیابی به این هدف از مدل جاذبه اصلاح شده هنسن ، پولر و لو استفاده شد. این مدل متکی بر متغیرهای جمعیت، اشتغال و محاسبه پتانسیل جاذبه و فاصله بین مناطق مختلف شهرداری (۱۲ منطقه) است که با کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام گرفت. نتایج حاصل از کاربرد مدل در شهر مشهد، بیانگر این واقعیت است که پس از وسایط نقلیه شخصی (۸/۲۷% کل سفرها)، اتوبوس عمده ترین وسیله حمل و نقل عمومی است. بنابراین ۲۴% کل سفرهای روزانه به وسیله آن انجام می شود. ۸۸% وسعت کل سطح شهر و ۸۶% جمعیت شهر دسترسی مستقیم به اتوبوس دارند(بترتیب ۲۵.۴۹ کیلومترمربع و ۳۴۲۹۸۷ نفر جمعیت شهری تحت پوشش دسترسی مستقیم سیستم اتوبوسرانی نیستند). همچنین ضریب دسترسی تفاوتهای مناطق مختلف شهر را نشان می دهد. جهتگیری آن از مناطق پرجمعیت و کم درامد شمال شرقی شهر به سمت مناطق درحال توسعه شمال غربی و غرب شهر است. ایجاد مسیرهای جدید خطوط اتوبوسرانی و تغییر مسیر خطوط موجود برای تحت پوشش قرار دادن مناطق بدون دسترسی مستقیم اتوبوسرانی، گام موثری در راستای تحقق توسعه پایدار شهری است.