مقایسه اثر دو توده متفاوت بلوط (Quercus infectoria Oliv.) بر اندوخته کربن روی زمینی، خاک و لاشریزه در جنگل های آذربایجان غربی (مطالعه موردی: پیرانشهر و سردشت)

مقدمه: جنگل ها از مهم ترین مخازن کربن در جهان هستند و نقش مهمی در کاهش تغییرات آب وهوایی دارند. جنگل های زاگرس به لحاظ ویژگی های پوشش توده های بلوط و گونه های دیگر، ارائه دهنده گستره وسیعی از کارکرد های محیط زیستی مهم از جمله جذب و ذخیره سازی کربن هستند. در این پژوهش، اندوخته کربن در زی توده روی زمینی، لاشریزه و خاک دو قطعه نمونه یک هکتاری در دو توده با شرایط متفاوت شامل دارساروین سردشت (توده دانه و شاخه زاد، تاج پوشش ۳۰ درصد) و پردانان پیرانشهر (توده شاخه زاد متراکم، تاج پوشش ۹۰ درصد) در جنگل های زاگرسی استان آذربایجان غربی مقایسه شد.مواد و روش ها: در اجرای این پژوهش، در هر یک از مناطق، یک قطعه نمونه مربع شکل یک هکتاری (ابعاد ۱۰۰ × ۱۰۰ متر) تعیین و مشخصه های کمی و کیفی همه پایه ها در داخل قطعه نمونه برداشت شد. برای محاسبه ذخیره کربن روی زمینی، متغیرهای قطر متوسط تاج، قطر برابرسینه، ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، قطر یقه، قطر محل شروع تاج و تراکم تاج برای همه درختان موجود در قطعه نمونه اندازه گیری و ثبت شد. به منظور برآورد زی توده و اندوخته کربن از معادلات آلومتری بلوط ایرانی برای درختان تک پایه و شاخه زاد استفاده شد. همچنین در هر قطعه نمونه، پنج نمونه خاک به طور منظم از عمق ۳۰-۰ سانتی متری برداشت شد. ۱۰ میکروپلات ۵/۰ متر مربعی نیز به طور تصادفی منظم در هر قطعه نمونه پیاده و لاشریزه موجود در آنها به تفکیک لاشریزه های کوچک و بزرگ، جمع آوری و وزن خشک و مقدار کربن آنها اندازه گیری شد. به منظور اندازه گیری درصد کربن آلی لاشریزه و نمونه های گیاهی از روش احتراق در کوره الکتریکی استفاده شد. اندازه گیری کربن آلی خاک به روش والکلی- بلاک و وزن مخصوص ظاهری خاک به روش کلوخه تعیین شد.یافته ها: در قطعه نمونه دارساروین سردشت ۲۷۷ پایه در هکتار برداشت شد که از پایه های فوق ۲۱۲ پایه دانه زاد و ۶۵ پایه شاخه زاد است. در قطعه نمونه پردانان پیرانشهر، ۷۴۷ پایه جست گروه در هکتار ثبت شد و همه پایه های برداشت شده در این قطعه نمونه شاخه زادند. مقدار زی توده روی زمینی درختان در قطعه های نمونه پردانان و دارساروین به ترتیب ۳۵/۵۳ و ۹۳/۳۶ تن در هکتار محاسبه شد. همچنین مقدار اندوخته کربن روی زمینی در قطعه های نمونه پردانان و دارساروین به ترتیب ۹۹/۲۵ و ۹۳/۱۷ تن در هکتار به دست آمد. مقایسه اندوخته کربن خاک بین قطعات نمونه پردانان و دارساروین نشان داد که میانگین اندوخته کربن خاک در قطعه نمونه پردانان ۲۴/۱۵۴ و در قطعه نمونه دارساروین ۹۶/۱۲۱ تن در هکتار است. از نظر اندوخته کربن لاشریزه نیز مقدار اندوخته کربن لاشریزه بزرگ و کوچک در قطعه نمونه پردانان به ترتیب ۶۶/۰ و ۷۵/۳ تن در هکتار است. اندوخته کربن لاشریزه بزرگ و کوچک در قطعه نمونه دارساروین نیز به ترتیب ۲۳/۰ و ۸۳/۲ تن در هکتار به دست آمد.نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد که دو توده تحت بررسی با شرایط رویشگاهی ، ساختار، تراکم پوشش گیاهی و مدیریت توده متفاوت در مقدار اندوخته کربن اکوسیستم جنگلی متفاوت عمل کرده اند. بر همین مبنا حدود ۴۱ تن در هکتار تفاوت در اندوخته کربن کل در قطعه نمونه پردانان (۶۴/۱۸۴ تن در هکتار) نسبت به قطعه نمونه دارساروین (۹۶/۱۴۲ تن در هکتار) مشاهده شد. براساس نتایج این پژوهش، پیشنهاد می شود که برای افزایش ذخیره کربن روی زمینی، خاک و لاشریزه ها، با توجه به تاثیر تاج پوشش درختی و حذف و جمع آوری لاشریزه ها، نرخ حفاظت در این توده های تخریب یافته افزایش یابد و مدیریت قرق اعمال شود.