Заан

Заан
Африкын заан
Биологиин классификаци
Аймаг: Амитан Хүрээ: Хүбшэтэн Дэд хүрээ: Һээр нюргатан Анги: Хүхэтэн Баг: Хошуутан Обог: Elephantidae Грей, 1821 Түрэл: Elephas, Loxodonta

Хадамал
Монгол үзэгээр
буряад кирилл.	заан
монгол кирилл.	заан
хальмаг кирилл.	зан

Заан гээшэ одоогоор хуурай газар дээрэхи эгээн томо һүн тэжээлтэн амитан юм. Манай гараг дээрэ 400 үлүү түрэл зүйлэй заан нютаглажа байһанһаа Энэдхэгэйхи болон Африкынхи гэһэн юрэнхы 2 түрэл үлөө һэн. Африкын заан бэеэр томо ба томо шэхэтэй байна. Мүн эмэ Африкын заан һоёотой байхада Энэдхэгэй эмэ заанда һоёогүй. Заанай тоо толгой багадхаһаар байдаг ба 2007 оной шудалгаар Африкын түби газарта 470,000-690,000 оршом байна.

Эгээн томо заан 1956 ондо Ангола уласта бүридхэгдэһэн байдаг. Мүрын үндэрынь 4,2 метр ба шэгнүүрынь 12 тонно байгаа һэн. Эмэ заан 22 һарын турша үрэ түлөө тээдэг ба энэнь хуурай газарай амитадһаа эгээн удаанда тоосогдоно. Дүнгэжэ түрэһэн заанай тугал дундажаар 120 кг байна. Заан 50-70 наһалха ба эгээн үндэр наһалһаниинь 82 хүрэһэн тэмдэглэл бии. Зааниинь ута хамар (хошуу), томо шэхээрээ онсолиг ба богони хүзүүтэй. Зогсожо байхадаа амаа газар хүргэжэ шадахагүй тула үбдэгөө нугалан тонгойхо гү, али балсанлиг ута хамараа ашаглан хоол тэжээл, уһа гэхэ мэтые амандаа абажа хэдэг. Мүн хамраараа уһа һороод бэе рүүгээ сэсэрэн уһалжа сарсуулна. Заанай хамарай үзүүр маша уян зөөлэн эблиг ба һамар зэргын жаахан зүйлыешье шадабарилгаар шэмхэн абажа шадана.

Үнэрлэхэ шадабари һайн хүгжэһэн ба хамараа үндэртэ һунгажа һалхяар үлээгдэн ерэхэ үнэрые илгадаг. Соносол мүн һайн болобошье хараа муутай, үнгэ илгахагүй. Заанай томо шэхэниинь һудаһаар дүүрэн ба энэнь гүйһэн шуһые хүргэжэ бэеэ сарсуулхада туһалдаг гэжэ эрдэмтэд үзэдэг ажа. Африкын эрэ заанай һоёоной ута 3,5 метр, шэгнүүрынь 90 кг хүрэхэ тохёолдол бии. Хобор, үндэр үнэ хүрэхэ һоёонһоо боложо хулгайн аншадай гарта үртэжэ алуулхань үсөөнгүй бэлэй.

Заанай омогто хоёр түрэлдэ хамаарха заануудай оршон үеын гурбан^[1] (үмэнэнь зүбхэн хоёр гаргаһан^[2]) зүйл, относящихся к двум родам, и несколько древних вымерших родов^[3][4]:

• Африкын заан — лата: Loxodonta
  • Саваннын заан — лата: Loxodonta africana
  • Ойн заан — лата: Loxodonta cyclotis
  • лата: Loxodonta creutzburgi †
• Энэдхэгэй заан — лата: Elephas
  • Энэдхэгэй заан — лата: Elephas maximus
  • лата: Elephas beyeri †
  • лата: Elephas chaniensis †
  • лата: Elephas creticus †
  • лата: Elephas cypriotes †
  • лата: Elephas falconeri †
  • лата: Elephas melitensis †
  • лата: Elephas moghrebiensis †
  • лата: Elephas nawataensis †
  • лата: Elephas priscus †
• Арсалан заан — † лата: Mammuthus, 10 000 жэлэй урда усадхаһан.
  • лата: Mammuthus columbi †
  • лата: Mammuthus exilis †
  • лата: Mammuthus hayi †
  • лата: Mammuthus imperator †
  • лата: Mammuthus lamarmorae †
  • лата: Mammuthus meridionalis †
  • лата: Mammuthus primigenius †
  • лата: Mammuthus trogontherii †
• лата: Primelephas †
  • лата: Primelephas korotorensis †
• лата: Stegodibelodon †
  • лата: Stegodibelodon schneideri †
• лата: Stegodon †
  • лата: Stegodon florensis †
  • лата: Stegodon kaisensis †
  • лата: Stegodon luzonensis †
  • лата: Stegodon mindanensis †
  • лата: Stegodon sompoensis †
  • лата: Stegodon sondaari †
  • лата: Stegodon sumbaensis †
  • лата: Stegodon syrticus †
  • лата: Stegodon trigonocephalus †
• лата: Stegolophodon †
  • лата: Stegolophodon sahabianus †
• лата: Stegotetrabelodon †
  • лата: Stegotetrabelodon lybicus †
  • лата: Stegotetrabelodon orbus †
  • лата: Stegotetrabelodon syrticus †
• лата: Paratetralophodon †
• лата: Palaeoloxodon †
  • лата: Palaeoloxodon antiquus †
  • лата: Palaeoloxodon mnaidriensis †
  • лата: Palaeoloxodon naumanni †
  • лата: Palaeoloxodon recki †
  • лата: Palaeoloxodon tokunagai †

Шулуужашаһан заанууд эртэ миоценой галабһаа мэдэжэ байна^[3].

• (2000) Shoshani, J.: Elephants: Majestic Creatures of the Wild. Checkmark Books. ISBN 0-87596-143-6. 

• Shoshani, J.; Shoshani, S. L. {{{title}}}, 14–15. 
• Shoshani, J. {{{title}}}, 36–51. 
• Shoshani, J. {{{title}}}, 66–80. 
• Easa, P. S. {{{title}}}, 85–86. 
• Moss, C. {{{title}}}, 106–13. 
• Payne, K. B.; Langauer, W. B. {{{title}}}, 116–23. 
• Eltringham, S. K. {{{title}}}, 124–27. 
• Wylie, K. C. {{{title}}}, 146–48. 
• McNeely, J. A. {{{title}}}, 149–50. 
• Smith, K. H. {{{title}}}, 152–54. 
• McNeely, J. A. {{{title}}}, 158–65. 
• Shoshani, S. L. {{{title}}}, 168–71. 
• Daniel, J. C. {{{title}}}, 174–77. 
• Douglas-Hamilton, I. {{{title}}}, 178–83. 
• Tuttle, C. D. {{{title}}}, 184–93. 
• Martin, E. B. {{{title}}}, 202–07. 
• Shoshani, J. {{{title}}}, 226–29. 

• Sukumar, R. (2003). The Living Elephants: Evolutionary Ecology, Behaviour, and Conservation. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-510778-4. 
• Kingdon, J. (1988). East African Mammals: An Atlas of Evolution in Africa, Volume 3, Part B: Large Mammals. Academic Press. ISBN 0-12-408355-2. 
• Wylie, D. (2009). Elephant. Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-397-0. 

• Фонд Защиты Слонов
• Энциклопедия животных: Слоны
• Слоны рисуют только по команде Архивировалһан 17 зургаа һара 2015 оной.
• Слоны Архивировалһан 4 нэгэ һара 2019 оной., статья