Bronneg

Bronneged

Rummatadur filogenetek

Riezad :

Skourrad :

Isskourad :

Kevrennad :

Isrannadurioù :

Prototheria
- Monotremata
  (ornitorink, ekidne)
Theria
- Metatheria
  - Godelleged
    (koala, kangourou, etc.)
- Eutheria
  - Pilosa
    (merienaer, lezireg)
  - Cingulata
    (tatou)
  - Pholidota
    (pangolin)
  - Artiodactyla
    (moc'h, jirafenn, buoc'h, etc.)
  - Cetacea
    (balum, c'hwezher, delfin, etc.)
  - Carnivora
    (ki, leon, arzh, etc.)
  - Chiroptera
    (askell-groc'hen)
  - Dermoptera
    (kolougo)
  - Primates
    (gorilh, chimpanze, den, etc.)
  - Scandentia
  - Erinaceomorpha
    (heureuchin, etc.)
  - Soricomorpha
    (minoc'h, desman, goz, etc.)
  - Afrosoricida
    (tenrek, goz-aour)
  - Macroscelidea
  - Lagomorpha
    (konikl, gad, etc.)
  - Rodentia
    (gwiñver, razh, logod, etc.)
  - Sirenia
    (dugong, ejen-mor)
  - Perissodactyla
    (marc'h, frikorneg, etc.)
  - Proboscidea
    (olifant)
  - Hyracoidea
    (daman)
  - Tubulidentata
    (orikterop)

Rummatadur filogenetik :

Amniota
- Bronneged
  - Prototheria
  - Theria
    - Metatheria
    - Eutheria

D'ar vevoniezh

e tenn ar pennad-mañ.

Ar bronneged a zo un takson a renker er mellkeineged ha renket e vezont hervez ar boaz evel ur gevrennad abaoe Carl von Linné a rae Mammiferae (liester ar ger latin Mammifera) anezho. Unskourrennek eo an taxon-mañ a greder. Gourdadoù heñvel o deus bet ar bronneged ouzh re ar skrampviled ha re al laboused, an tri anezho o vezañ renket e takson an amnioted.

Ar fosiloù koshañ a zo bet deiziataet war-dro 220 milion a vloavezhioù e-pad amzervezh an Trias. An diforc'h diouzh ar skrampviled eo an disparti a weler etre eskern ar skouarn diabarzh hag ar c'haved (karvan-draoñ).

An anv bronneged a zeu eus ar bronnoù o deus ar parezed evit magañ o mennoù gant o laezh. Gwagrennoù ar bronnoù a zeu eus kemmadur ul lodenn eus ar gwagrennoù-c'hweziñ.
Ar bronneged o deus ur gwad tomm hag e-touez al loened heñvelgwrez e vezont renket. Peurliesañ e vez o gwrez diabarzh padus ha war-dro 36-39° Celsius. Kemmus eo gwrez ar mennoù hag hini ar monotremed, ar gsenartred hag ar re a ya da c'hoañvaat. Daoust dezho bezañ ganet war an douar hag azazaet d'ar vuhez warnañ da gentañ, e kaver meur a hini azazaet d'ar vuhez dourel pe vorel.

War-dro 5400 spesad bronneged a zo, rummataet e 29 urzhiad, 153 c'herentiad ha 1200 genad.

Deskrivadur

Ar c'hlopenn

Sinapsided eo ar bronneged. Gant div skodenn an askorn kilpenn eo koublet ar c'hlopenn ouzh an atlas, mell kentañ ar gouzoug. Bras a-walc'h eo volum ar c'hlopenn (ma keñverier anezhañ ouzh hini ar stlejviled da skouer) ha dre-se e c'hell degemer un empenn hag un ilpenn brasoc'h.

Div lodenn a ya d'ober kavenn ar genoù : e krec'h, lodenn ar c'hwesha hag an analiñ, hag en traoñ, lodenn ar chaokat. Dispartiet eo an div lodenn-se gant ur framm askornek ha diwar-se e c'hell ar bronneged analiñ ha chaokat er memes koulz. Un askorn nemetañ a ya d'ober ar c'haved (karvan-draoñ), koublet ouzh askorn an ividig.

Tri askorn bihan a ya d'ober ar skouarn grenn : ar stleug, ar morzhol hag an annev.

An dent

Lodenn galetañ ar skeledenn eo an dent ha dre-se n'anavezer bronneged karrekaet 'zo nemet diwar o dent.

Azasaet int ouzh ar pezh a vez debret gant al loen (kig, plant...). Lod eus ar bronneged zo dizant (ar merienaerien, ar pangolined, al lezireged...).

Peurrest eus ar skeledenn

An darn vrasañ eus ar bronneged o deus seizh mell-gouzoug (c'hwec'h gant an ejened-mor hag an ounaoued ha nav gant lezireged ar genad Bradypus).

Bez' o deus pevar ezel (pe aspadennoù anezhe d'an nebeutañ, evel gant ar morviled da skouer), ul livenn-gein, kostezennoù hag ul lienenn-gig.

Gwiadoù war-c'horre

Ar blev a servij da reoliñ gwrez korf ar bronneged. Diorroet int e stummoù ispisial gant loened 'zo (pikoù an hoc'hed-dreinek, plakennoù an tatoued...)

Perzhioù heverk all

Dispartiet eo kalon ar bronneged e daou gofig ha div skouarnig. An holl o deus gwagrennoù-laezh hag e vagont o re vihan gant al laezh produet gant ar parezed. An darn vrasañ o deus bronnoù, nemet loened an urzhiad Monotremata (an ornitorinked hag an ekidneed).

Doareoù d'en em vagañ

Meur a zoare d'en em vagañ a zo gant ar bronneged, lod anezho a zo hollzebrerien, reoù all kigdebrerien ha reoù all geotdebrerien. E-touez ar c'higdebrerien e kaver ar preizherien efedusañ hag ar pennoù-kizhier dreist-holl.