Neptuniom
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Uraniom – Neptuniom – Plutoniom | ||||
| ||||
| Perzhioù hollek | ||||
| Niver atomek | 93 | |||
| Rummad kimiek | Aktinidoù | |||
| Strollad | Aktinidoù | |||
| Trovezh | 7 | |||
| Bloc'h | f | |||
| Tolz atomek | [237] | |||
| Aozadur elektronek | ||||
| Aozadur elektronek an atomoù [Rn] 5f4 6d1 7s2 | ||||
| Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 22, 9, 2 | ||||
 | ||||
| Perzhioù atomek | ||||
| Niver oksidadur | +5 | |||
| Tredanleiegezh | 1,30 (Skeul Linus Pauling) | |||
| Gremmoù ionadur | 1 : 604,53 kJ/mol 2 : 1 110 kJ/mol 3 : 1 900 kJ/mol | |||
| Skin atomek | 175 pm | |||
| Skin kenamsav | 171 pm | |||
| Skin Van der Vaals | 270 pm | |||
| Perzhioù fizikel | ||||
| Arvez | Kaled | |||
| Douester (≈20 °C) | 20,450 g/cm3 | |||
| Teuzverk | 637 °C | |||
| Bervverk | 4 000 °C | |||
| Tredanharzusted | 12 nΩ•m (e 20 °C) | |||
| Neuz an elfenn | ||||
 | ||||
| ||||
Un elfenn gimiek treuzuraniat skinoberiek eo an neptuniom ; Np eo e arouez kimiek, 93 e niver atomek ha 237,048 e dolz atomek. Ar pempvet aktinid eo e taolenn drovezhiek an elfennoù kimiek.
Istor
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E 1934 e kredas an ijinour tchek Odolen Koblic en doa kavet an elfenn 93 e dour-riñsañ un tamm pitchblende UO2 (uraninit) a oa bet rostet ; bohemium a reas eus an elfenn diwar Bohemia, met ur meskaj wolfram ha vanadiom e oa e gwirionez.
En hevelep bloavezh ez embannas ar fizikour Italian Enrico Fermi (1901-1954) e oa deuet a-benn da genderc'hañ an elfennoù 93 ha 94 dre skinata uraniom gant neutronoù, ar pezh a voe lakaet en arvar gant ar fizikourez ha kimiourez alaman Ida Tacke-Noddack (1896-1978). Hervezi e c'halle ar c'henderc'hadoù-se bezañ an disoc'h eus dazgweredoù nevez etre an neutronoù hag atomoù an uraniom — ganti e oa ar gwir : rakwelet he devoa ar skiriad derc'hanel, a oa bet dizoloet gant E. Fermi hep gouzout dezhañ[1].
Diwezhatoc'h, e 1938, e voe kavet an elfenn 93 en un tamm kailh tantalit [(Fe,Mn)Ta2O6] gant ar gimiourez c'hall Yvette Cauchois (1908-1999) hag ar fizikour roumanat Horia Hulubei (1896-1972) dre skalfadsellerezh ; sequanium a rejont eus an elfenn hervez Sequana, anv latin ar stêr Seine a dreuz Paris. Nac'het e voe ar gavadenn avat, war zigarez ma ne c'halljed ket kavout an elfenn 93 en natur — louc'hoù eus Np-237 hag Np-239 a gaver en natur e gwirionez, ha marteze e oa bet dizoloet 93Np e Paris rak neptuniom a voe kavet en un tamm uraninit e 1952[2].
D'an 8 a viz Even 1940 e voe kenderc'het izotop 239 an elfenn 93 e Skol-veur Kalifornia, Berkeley gant Edwin Mattison McMillan (1907-1991) ha Philip Hauge Abelson (1913-2004) dre skinata uraniom-238 gant neutronoù[3]. Neptunium a rejont eus an elfenn nevez, peogwir e teu goude an uraniom evel m'emañ Neizhan goude Ouran e koskoriad an Heol.
Setu amañ dazgwered E. M. McMillan ha P. H. Abelson e 1940 :
| 238 | U + | 1 | n —→ | 239 | U | β- ————→ 23 mn |
239 | Np | β- ————→ 2,355 devezh |
239 | Pu |
| 92 | 0 | 92 | 93 | 94 |
Evel a weler, un neutron a voe ouzhpennet d'an uraniom-238 da reiñ U-239, a zigevanas dre skinoù β ; goude 23 munutenn e roas neptuniom-239, ha hemañ a zigevanas ivez, da reiñ plutoniom-239 tremen daou devezh goude.
E 1951 e voe roet Priz Nobel ar gimiezh da E. M. McMillan evit bezañ kevanaozet ar c'hentañ elfenn pounneroc'h eget an uraniom.
Perzhioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ur metal liv an arc'hant eo an neptuniom glan. An neptuniom eo an elfenn a chom ar pellañ en he stad dourek etre he stad kalet hag he stad aezhennek : 3 265°C eo ar skalfad etre e deuzverk hag e vervverk.
Kimiek
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Dazgweredus-kenañ eo gant an holl drenkennoù ha gant an oksigen.
Par da re an uraniom eo perzhioù kimiek an neptuniom.
Izotopoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Naontek izotop eus an neptuniom zo anavezet, eus 225Np betek 244Np, an hini stabilañ o vezañ Np-237 gant un hanter-vuhez a 2,14 milion a vloavezhioù.
Evel an uraniom-235 ez eo an neptuniom-237 gouest da c'houzañv ar skiriad derc'hanel, ar pezh a c'hall bezañ arveret da fardañ bombezennoù nukleel[4].
Pa zigevan an darn vuiañ eus an elfennoù pounner da reiñ izotopoù eus ar plom 82Pb e tigevan Np-237 war-du Tl-205 ha Bi-209, ar pezh a anver "digevanidigezh ristennek an neptuniom".
| Izotop | % en natur | Hanter-vuhez | Digevanidigezh |
|---|---|---|---|
|
235Np |
kevanaozet |
396,1 devezh |
α → 231Pa |
| ε → 235U | |||
|
236Np |
kevanaozet |
1,54x105 bloavezh |
ε → 236U |
| β- → 236Pu | |||
| α → 232Pa | |||
| 237Np | louc'h | 2,144x106 bloavezh | SD & α → 233Pa |
| 239Np | louc'h | 2,356 devezh | β- → 239Pu |
Kenderc'hadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Hiziv en deiz e kenderc'her neptuniom-237 en e stumm metalek peuzc'hlan diwar ar barrennadoù trelosk a zo bet arveret er c'hreizennoù derc'hanel : lakaet e vez NpF3 da goazhañ dre vurezh litiom pe variom e 1200 °C, hervez argerzh Van Arkel-De Boer.
Arver
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Ar plutoniom-238 implijet e ganerioù tredan an egorlistri a genderc'her dre skinata Np-237 gant neutronoù, hervez an dazgwered
| 237 | Np + | 1 | n —→ | 238 | Np | β- ————→ 2,117 devezh |
238 | Pu |
| 93 | 0 | 93 | 94 |
- Peogwir e c'hall gouzañv ar skiriad derc'hanel e soñjer en neptumiom evit erlec'hiañ ouzh an uraniom er c'hreizennoù derc'hanel, a-benn kenderc'hañ tredan. Evel-just ez eus bet soñjet en armoù nukleel ivez, met ~60 kg eo tolz eizik an neptuniom, da lavaret eo an tolz bihanañ ma krog an dazgwered ristennek da vont en-dro ; tremen 1 000 gwezh kement-se a gaver er c'hreizennoù derc'hanel bep bloaz, hogen n'eur ket gouest d'o gounez ez-greantel c'hoazh.
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ NODDACK Ida, Über das Element 93, Angewandte Chemie 1934, niv.47, pp.653–655 Wiley Online Library {{de]] & On Element 93 (en) Liamm oberiant 07 MEU 13
- ↑ EMSLEY John, Nature's Building Blocks
- ↑ McMILLAN Edwin M. & ABELSON Philip H., Radioactive Element 93, Physical Review, niv.54, pp.1185-1186 (1940) Physical Review Online Archive (en) Liamm oberiant 07 MEU 13
- ↑ WEISS P., Little-studied metal goes critical. (Neptunium Nukes?), Science News, 26/10/2002 (en) Liamm oberiant 08 MEU 13
Daveennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
- Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
- Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
- DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
- EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
- Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
- ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
- HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
- Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
- Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
- Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
- LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
- Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
- STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
- Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
| Kimiezh | Elfennoù kimiek |
|---|
|
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv •
Taolenn beriodek |