Mas
Ar mas, anvet tolz peurliesañ[1],[2],[3],[4],[5],[6], zo ur c'hementad fizikel dezverkus eus ar c'hementad danvez zo en ur c’horf. Ur perzh diazez eus an danvez eo ar mas hag anadiñ a ra dre ziemluskted ar c'horfoù hag o etreober gravitadurel. E sistem etrebroadel unanennoù ar fizik (S.I.) ez eo ar c’hilogram hag a dalvez da unanenn vas ha neket ar gram (g). Implijet e vez ivez an donenn zo par da 1000 kg hag an unanenn vas atomek.
Mas ha kementad danvez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ne vez ket muzuliet ar c'hementad danvez gant ar mas !
Sistem etrebroadel an unanennoù a laka ur c'hemm diazez etre ar c'hementad danvez, muzuliet e moloù, hag ar mas, muzuliet e kilogram.
Setu amañ ur skouer. Tri mol heliom 4 zo enne an hevelep niver rik a brotonoù, a neutronoù hag a elektronoù, da lavarout eo ar memes kementad danvez rik hag ur mol karbon 12, eleze 6 mol protonoù, 6 mol neutronoù ha 6 mol elektronoù. Met mas ur mol karbon 12 a dalvez 12 gram dres (Dre dermenadur niver Avogadro) tra ma talvez mas an tri mol heliom 4 kement ha 3 x 4,0026[7] = 12,0078 gram. Kementadoù danvez heñvel-rik a c'hall eta kaout masoù disheñvel.
Er skouer uheloc'h e c'haller displegañ ar c'hemm er mas gant an diforc'h etre energiezhoù ereañ derc'hanel an heliom hag ar c'harbon.
Mas ha pouez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Arabat eo kemmeskañ ar mas hag ar pouez, gant hemañ ziwezhañ e vez muzuliet an etreober etre ar mas hag ar park gravitadur (Un nerzh eo ar pouez).
Dont a ra ar mesk a vez etre ar mas hag ar pouez eus ar fed ez eo bet implijet pell an hevelep ger "kilogram" evit envel unanennoù muzuliañ an daou gementad fizikel-se zo disheñvel-bras o natur. O c'hevatalennoù da bep hini, M ha ML/T², en diskouez splann. Sistem etrebroadel an unanennoù (SI) en deus reizhet ar meskaj-se peogwir e vez muzuliet an unanenn nerzh, hag an unanenn-pouez ivez eta, e newton (N).
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ Dictionnaire français-breton, Martial Menard, Palantines, 2012.
- ↑ Ar geriadur, Andreo ar Merser, Emgleo Breiz, 2009. Pennger 'masse'.
- ↑ Geriadur ar fizik, Yann-Baol an Noalleg, Preder, 2006.
- ↑ Geriadur Brezhoneg An Here, An Here, 2001. Geriadur brezhoneg gant skouerioù ha troiennoù, An Here, 1995. Penngerioù 'kilogramm', 'gramm' ha kement zo.
- ↑ Dictionnaire classique français-breton, Tome VII Marche - Passant, Reun ar Glev, Al Liamm, 1990.
- ↑ Nouveau dictionnaire breton français, Roparz Hemon, 1978
- ↑ Taolenn beriodek an elfennoù. a ro ur mas atomek relativel 4,002603250 evit an izotop 4He.