Эксекій

Эксекій
Род дзейнасці	вазапісец чорнафігурнага стылю, старажытнагрэчаскі ганчар, атычны вазапісец
Дата нараджэння	VI стагоддзе да н.э.
Месца нараджэння	Старажытныя Афіны
Дата смерці	VI стагоддзе да н.э. ці каля 525 да н.э.
Грамадзянства	Старажытныя Афіны
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Эксекій (стар.-грэч.: Ἐξηκίας) — старажытнагрэчаскі ганчар і вазапісец з Афін, які працаваў у 550—530 гг. да н . э.

Эксекій лічыцца адным з найбольш значных і найважнейшых мастакоў чорнафігурнага вазапісу. У адрозненне ад большасці іншых вазапісцаў, ён пачаў свой творчы шлях ганчаром. Яго першымі вядомымі працамі сталі дзве амфары. Эксекій творча выкарыстаў вопыт папярэдніх пакаленняў вазапісцаў усходняй Грэцыі. Яго творы ганчарнага мастацтва аказалі вялікі ўплыў на наступныя пакаленні майстроў. Захаваная да цяперашняга часу творчая спадчына вялікага майстра складаецца з 15 ваз з подпісам іх стваральніка-ганчара Эксекія: Eksekias egraphse m’kapoiesen. Аднак яшчэ большую папулярнасць Эксекій набыў сваімі вазапіснымі працамі. Тры вазы (адна — у Мюнхене, адна — у Ватыкане і адна ў Таранце), створаныя рукамі майстра, носяць таксама яго подпіс вазапісца: Eksekias m’epoiesen. Аўтарства астатніх работ вазапісца Эксекія было ўстаноўлена выключна на падставе вынікаў стылістычнага аналізу. Вазапісныя працы Эксекія адносяць да трэцяй чвэрці VI ст. да н. э., магчыма, нават у перыяд 545-530 гг. да н. э.

Эксекій даў вырашальны штуршок развіццю чорнафігурнага вазапісу — як у размяшчэнні роспісаў, так і ў выбары і выкананні арнаментаў. Разам з ганчаром Амасісам ён стварыў першыя амфары, з абодвух бакоў якіх намаляваныя апавядальныя малюнкі. Пры ўсёй абмежаванасці стылю чорнафігурнага вазапісу дзякуючы свайму майстэрству Эксекію ўдалося адкрыць новыя магчымасці мастацкага выказвання на керамічных вырабах. Гэта стала магчымым у першую чаргу дзякуючы выкарыстанню новых сюжэтаў, але яшчэ больш дзякуючы новаму спосабу малюнка, які ўдыхнуў у чорныя фігуры невядомую для гэтага стылю навізну і арыгінальнасць. Эксекій — першы вазапісец, які адлюстраваў не вынік дзеяння, а падрыхтоўку да яго. Постаці ў яго выкананні атрымалі асаблівую глыбіню, якой у старажытнагрэчаскім мастацтве да гэтага не дасягаў ні адзін паэт. Так на амфары «Самагубства Аякса», якая захоўваецца ў цяперашні час у Балонні, ён адлюстраваў героя Траянскай вайны пры падрыхтоўцы да ўчынку, а не пасля яго, як звычайна гэта рабілі раней. Эксекію ўдалося адлюстраваць пачуцці і рашучасць Аякса Вялікага. Эксекію было таксама важна адлюстраваць годнасць намаляваных людзей. Калі старыя вазапісцы малявалі людзей як лялек, а вазапісец Амасіс здолеў зрабіць іх жывымі людзьмі, то Эксекій зрабіў людзей багамі і тым самым апярэдзіў з'яўленне класічнага мастацтва. Некаторыя мастацтвазнаўцы лічаць Эксекія першым мастаком заходнееўрапейскай культуры.

На адной з самых вядомых чараў Эксекія (якая атрымала таксама назву «Чары з вачыма» за выяву магічных вачэй на адваротным баку і дзякуючы гэтаму магчыма з'яўлялася апатрапеям) у Дзяржаўным антычным зборы Мюнхена намаляваны бог Дыяніс, які як сапраўдны гуляка ўзляжыць у ладдзі. На яго боскую прыналежнасць паказвае сімвал Дыяніса — вінаградная лаза, якая расце ўздоўж мачты.

Трэцім вядомым творам Эксекія з'яўляецца «Аякс і Ахіл за настольнай гульнёй паміж баямі». У гэтай сцэны няма літаратурнага падмацавання: альбо такі міф да нас не дайшоў, альбо яна цалкам з'яўляецца плёнам фантазіі мастака. Эксекій відавочна адчуваў асаблівую цікавасць да падзей Траянскай вайны і ў прыватнасці да яе героя Аякса. Эксекію таксама належыць першынство ў малюнку перавярнутай калясніцы.

Рамеснік Эксекій атрымаў прызнанне яшчэ пры жыцці, інакш цяжка было б растлумачыць той факт, што па замове нейкага заможнага афіняніна ён стварыў серыю з як мінімум 15 пахавальных пінак, фрагменты якіх знаходзяцца цяпер у Антычным зборы ў Берліне. Па сваёй канцэпцыі гэтыя пахавальныя таблічкі Эксекія маюць падабенства з сучаснымі яму маляўнічымі шэдэўрамі, выкананымі на дрэве.

Майстар чырвонафігурнага вазапісу Андакід, як мяркуецца, быў вучнем Эксекія і пісаў у новым стылі у тэхніцы свайго настаўніка.

Працы Эксекія тэхнічна бездакорныя і, мабыць, арыентуюцца на лепшыя ўзоры скульптуры таго часу. Усе творы Эксекія адрозніваюцца высокай якасцю і каштоўнасцю (Эксекія нават называюць перфекцыяністам), і таму вельмі складана адсачыць развіццё яго мастацкага стылю.

Значнасць твораў Эксекія яшчэ і ў тым, што ў іх адбіўся ўвесь шлях, які прайшло выяўленчае мастацтва ад сімвалічнага адлюстравання аб'ектаў да спробы прадставіць свет у рэальным выглядзе^[1].

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Эксекий
• Эксекій (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі