Somalia

Somalia, amtle engl. Federal Republic of Somalia, is a Land õn n Hiarl vo Afrika. In n Westn stousst s af Ethiopia, in n Noadwestn af Djibouti^[1], in n Noadn af n Gulf of Aden, in n Oustn af n Indischn Ozean un in n Sidwestn af Kenya. Somalia houd dej omlenganna Gstodnlinia zen Festland vo Afrika.^[2] Es Terrain bstejt hapsechli as Plateaus, Eemman u Beaḡ.^[3] Es ganz Joua herscht a woams u hitzes Klima mid periodischnan Monsunwindnan un schwonkatna Rengfell.^[4]

Somalia houd a gschetzta Bvelkaring vo umma 15 millionna Leit^[5][6] un is bschrim woan aswej es am mejran kulturell homogenna Land z Afrika.^[7][8] Umma 85% vo dej Leit duat san ethnisch Somalis,^[3] d wou historisch in n Noadn von n Land glebt hom. Ethnischa Mindahatn konzentrian se af n Siḏn.^[9] Amtssprounchn han Somali un Arabisch.^[3] D Iwazol vo d Leit san Muslimm,^[10] vo dej wou d mejran Sunnitn han.^[11]

I da Antikn is Somalia a wichtes Hanḏlszentrum gweng.^[12][13] Vill moina, es mythnhafta alta Puntland warad duatn gleng.^[14][15][16] I da Zeid von n Mittlolta houd s a poa Somali-Reichh gem, d wou en Hannl vo da Region dominiad hom, doudadrunta es Ajuran-Sultanat, es Sultanat vo Adal un es Geledi-Sultanat.

In n spaadn 19. Jh. san d Somalischn Sultanatt vo Italjen, Grouss Britannjen u Etiopia kolonialesiad woan.^[3][17] D Italjena hom d Koloni Italjenisch Somaliland darricht.^[18][19] I da Iid-, som. Ciid, u da Nugaal-Region^[20] houd en Sayid Mohamed sa Dervish-Bwegung dafolgreich Etiopjen, Italjen u Grouß Brittanjen veja mol zruggschlong un õ s Gstod^[21] zruggdrenga kinna, bvua dass s i da Somaliland Kampanje vo 1920 bsigt woan san.^[22] Italja hod d Macht in n Noadoustn, i da Mittn, u nou aa i d sidlinga Regionna daglengt, nou dem dass da Krejḡ genga s Majeerteen Sultanat un es Sultanat vo Hobyo 1927 dafolgreich gweng is.^[19] 1960 san dej zwoa Regionna, es von ej britisch-bsetzta Somaliland in n Noadn un es von ej italjenisch-bsetzta Somalia in n Oustn, za Somalischn Repablik unta oana Reḡiring zammfejad woan.^[23]

Da Iawast Revoluzionsrout houd se 1969 d Macht gschnappt u d Somali Democratic Republic asgrouffn, dej wou 1991, 22 Jouana spaada, min Õfang von n Somalischn Birḡakrejḡ, zammbrochn is. Danou san d mejrann Regionna zen Gwoanats- u zen religjesn Recht zruggkeart. I d frejan 2000a san prowisorischa Bundesbeheadn gschaffn woan. D prowisorische nazionala Reḡiring, engl. Transitional National Government (TNG), hod ma um 2000, dej prowisorischa federala Reḡiring, engl. Transitional Federal Government (TFG), dej wou dej Somalischn Streitkreftt widaheastellt, um 2004 gschaffn.^[3][24] 2006 hod d TFG d Kontroll iwa n gresstn Toall vo d sidlinga Konfliktregionna vo da nei furmiatn Union vo islamischn Grichtnan, engl. Islamic Courts Union (ICU). Dej ICU is nou zafolln u radikalere Gruppn hom se õgsplittat, wej d Al-Shabaab, d wou genga d TFG u da Afrikanischn Union irnane AMISOM-Truppn um d Region kempft.^[3]

In n Summa 2012 hom d Rebelln d mejrann Regionna valounan ghobt un es Trachtn nou permanentnan demokratischn Instituzionnan is lousganga.^[25] A neia prowisorischa Vafassing is in n August 2012 virakumma,^[26][27] dej wou Somalia zarana Federazion gmacht houd.^[28] In n gleichn Mounad is d Bundesreḡiring vo Somalia furmiad^[29] u da Widaafbau z Mogadischu õghebt woan.^[25][30] Somalia houd en informelln Wiatschoftssektor pfoltn, da wou ned zletzt i da Vejchawiatschoft, da Hilf duach d Vawondtn in n Asland u da Telekommunikazion fousst.^[3][31] Somalia is a Mitglid vo d Vaointn Nazionna, vo da Arabischn Liga, vo da Afrikanischn Union, vo da Bwegung vo d Blockfrein Stootn, u vo da Organisazion fia Islamische Zammoawat.