Офоҡ

Офоҡ
Способствовавшим фактором является	географик урынлашыу[d], aбсолютная высота[d] һәм астрономическая рефракция[d]
Офоҡ Викимилектә

Офоҡ (бор. грек. ὁρίζων — һүҙмә-һүҙ: сикләнгән) — ер йәки һыу яҫылығы менән күк сиге^[1]. Икенсе төрлө билдәләмә был төшөнсәгә атап үтелгән яҫылыҡтарҙың күренеп торған өлөшөн индерә^[2]. Күренеп торған офоҡ һәм ысын офоҡ бар. Ысын офоҡ яҫылығы һәм күренеп торған офоҡ араһындағы мөйөштө офоҡ ауышлығы (синонимдары: офоҡтоң кәмеүе, офоҡ депрессияһы)^[3]. тип атайҙар. Һүрәттәрҙә: A нөктәһе — күҙәтеү урыны; Н Н' — ысын офоҡ яҫылығы; AC₁ киҫәге — күренеп торған офоҡтоң геометрик (теоретик) оҙонлоғо; AB₁ дуғаһы — күренеп торған офоҡтоң географик оҙонлоғо; α мөйөшө —офоҡ ауышлығы; B.₁B.₂B.₃B₄ — күренеп торған офоҡ һыҙаты.

Күренеп торған офоҡ тип күк менән ер йөҙө тоташҡан урында хасил булған һыҙатты һәм был сик өҫтөндәге арауыҡты һәм күҙәтеүсе күргән Ер йөҙөн, шулай уҡ күҙәтеүсе тирәләй күренгән арауыҡты атайҙар^[4]. Башҡа күк есемдәренә ҡағылышлы ла офоҡ төшөнсәһе ошолай билдәләнелә^[5].

Синонимдар: күк йөҙө, күҙ күреме, шаңдаҡ, глазоем, зреймо, завесила, закрой, озор, овидеть, окоем, оглядь^[6].

• Әгәр күренеп торған офоҡ ер менән күк араһындағы сик булараҡ бидәләнһә, күренеп торған офоҡтоң геометрик алыҫлығын Пифагор теоремаһын файҙаланып иҫәпләргә мөмкин:

${\displaystyle d={\sqrt {(R+h)^{2}-R^{2}}}}$

Бында d — күренеп торған офоҡтоң алыҫлығы, R — Ер радиусы, h — ер йөҙөнә ҡарата күҙәтеү нөктәһенең бейеклеге^[7].

Яҡынлашҡанда Ер — түп-түңәрәк, һәм рефракция иҫәпкә алынмаһа, был формула бик яҡшы һөҙөмтә бирә.

Ер радиусы 6371 километрға тигеҙ, тип алынһа һәм h.² дәүмәленең тамыры табылһа, үтә ябай формула килеп сыға^[8]:

${\displaystyle d\approx 113{\sqrt {h}}\,,}$
бында d һәм h километрҙарҙа
${\displaystyle d\approx 3,57{\sqrt {h}}\,,}$
бында d километрҙарҙа, ә h. метрҙарҙа.

Түбәндә төрлө бейеклектән күҙәнкәндә офоҡҡа тиклемге ара күрһәтелгән.^[9]:

Күҙәтеү нөктәһенең бейеклеген һәм рефракцияны иҫәпкә алып офоҡ алыҫлығын иҫәпләүҙе еңеләйтеү өсөн таблицалар һәм номограммалар төҙөлгән. Ысынбарлыҡта күренеп торған офоҡтоң алыҫлығы, бигерәк тә юғары киңлектәрҙәтаблицаларҙағынан байтаҡҡа айырыла, атмосфераның һәм ер йөҙөнөң торошона бәйле^[10][11]

Һүрәттә уңда күренеүсәнлек алыҫлығын түбәндәге формула буйынса иҫәпләнелә:

${\displaystyle D_{\mathrm {BL} }=3.57\,({\sqrt {h_{\mathrm {B} }}}+{\sqrt {h_{\mathrm {L} }}})}$,

${\displaystyle D_{\mathrm {BL} }}$ — күренеүсәнлек алыҫлығы километрҙарҙа, ${\displaystyle h_{\mathrm {B} }}$ һәм ${\displaystyle h_{\mathrm {L} }}$ — күҙәтеү һәм объект нөктәһенең бейеклеге метрҙарҙа.

Әгәр ер рефракцияһын иҫәпкә алһаҡ, формула түбәндәгесә булыр:

${\displaystyle D_{\mathrm {BL} }<3.86\,({\sqrt {h_{\mathrm {B} }}}+{\sqrt {h_{\mathrm {L} }}})\,.}$

шул уҡ ${\displaystyle D_{\mathrm {BL} }}$ — диңгеҙ милдәрендә:

${\displaystyle D_{\mathrm {BL} }<2.08\,({\sqrt {h_{\mathrm {B} }}}+{\sqrt {h_{\mathrm {L} }}})\,.}$

Объекттарҙың күренеүсәнлек алыҫлығын яҡынса иҫәпләү өсөн Струйский номограммаһы ҡулланыла (һүрәтте ҡара): номограмманың ситтә торған ике шкалаһында күҙәтеү нөктәһе бейеклегенә һәм объект бейеклегенә тап килгән нөктәләрҙе билдәләйҙәр, шунан һуң улар аша тура һыҙыҡ һыҙалар һәм был тура һыҙыҡ урта шкала менән киҫешкән урында объекттың күренеүсәнлек алыҫлығы килеп сыға.^[12].

Диңгеҙ карталарында, лоцияларҙа һәм башҡа навигация әсбабтарында маяҡтарҙың һәм ут нөктәләренең күренеүсәнлек алыҫлығы, күҙәтеү нөктәһенең бейеклеге 5 метрға тигеҙ алынып, күрһәтелә^[10]

Шуны әйтеп үтергә кәрәк: Айҙа аралар бик алдаусан. Һауа булмағанға күрә, Айҙа алыҫтағы әйберҙәр бик асыҡ күренә һәм шуға ла яҡын тип ҡабул ителә. Айҙың офоғо ерҙекенә ҡарағанда ике тапҡырға яҡыныраҡ. Өҫтәүенә ай офоғона тиклемге араны ябай күҙ ҡарашы менән генә билдәләү бик ҡыйын.

— Николай Носов. «Незнайка на Луне». 1964.

Философияға офоҡ төшөнсәһен Эдмунд Гуссерль индерә, ә Гадамер уны түбәндәгесә билдәләй: «Горизонт — ниндәй ҙә булһа пункттан күрергә мөмкин булған тирә-йүндәге мөхит»^[13]

• Авиагоризонт
• Секстант

• Витковский В. В. Горизонт // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Горизонт // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.