Tmoqvi qalası
| Tmoqvi | |
|---|---|
| gürc. თმოგვი | |
 | |
 | |
| 41°23′40″ şm. e. 43°18′53″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tikilmə tarixi | X əsr |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tmoqvi (gürc. თმოგვი; erm. Թմկաբերդ) — Gürcüstanın Samtsxe-Cavaxeti bölgəsində, Kür çayının sol sahilində xarabalıq halında olan qala.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]"Tmoqvi" adı gürcücə "bütpərəst kahin" mənasını verən moqvi (gürc. მოგვი) sözündən törəmişdir. Qalanın adı ilk dəfə IX əsr mənbələrində qeyd olunur.[1] Cavaxeti yaylası ilə Kür çayı arasında, Kür çayının yaratdığı bir dərə üzərindəki ticarət yoluna nəzarət edən müdafiə qalası kimi tikilmişdir. Bu Cavaxeti regionunda mühüm bir hərbi qala idi. Bölgənin feodal başçıları həmin dövrdə Baqrationilər idi.
900-cü illərdə qonşu qala olan Tsunda dağıdıldıqdan sonra Tmoqvi qalası böyük əhəmiyyət qazandı. XI əsrin əvvəlində qala, Gürcüstan çarlığının birbaşa nəzarəti altında keçmişdir.
1073-cü ildə soylu Niania Kuabulisdzeyə verildi. Onun nəvələri qalanı Torel, Tmoqveli, Şalikaşvili və ya Jaqeli kimi digər böyük feodal ailələrin əlinə keçməməsi üçün illərdə əllərində tutdular. 1088-ci ildə baş verən zəlzələ zamanı qala dağıldı. Osmanlı imperiyası 1578-ci ildə qalanı öz nəzarəti altına aldı. 1829-cu ildə imzalanmış Ədirnə sülh müqaviləsi, qalanı ətrafındakı ərazi ilə birlikdə Rusiya imperiyasına verdi.
Memarlığı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tmoqvi qalası Kür çayının yaxınlığında, bir dağın zirvəsində tikilmişdir. Qayalıqların tamamladığı təbii mühafizəni tamamlayan bir divar ilə (150 metr uzunluğunda, 3 metr enində) birləşdirilib əhatə olunmuş 3 təpədən çox genişləndirmək mümkündür. Hər bir təpədə bir neçə qüllə tikilmişdir. Qalada mövcud olan gizli bir tunel, qalanı hər hansısa mühasirə əsnasında suya çıxışını təmin etmək üçün çayla birləşdirir. Qalanın qərb hissəsi daha yaxşı qorunmuşdur. Qala içərisində az sayda bina mövcuddur. Bazalt təməlin üzərində tufdan tikilmiş dördbucaqlı binanın kilsə olduğu düşünülür.
Ədəbiyyatda
[redaktə | mənbəni redaktə et]1902-ci ildə erməni şair Hovannes Tumanyan Tmkaberdin mühasirəsi (erm. Թմկաբերդի առումը) adlı şeir yazmışdır.[2][3]
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Berdzenishvili D., Sagharadze Sh., Gürcüstan Sovet Ensiklopediyası, volume 4, p. 688, Tbilisi, 1979 (in Georgian)
- Karapetyan, Samvel. Javakhk (PDF). İrəvan: Research on Armenian Architecture. 2011. 192–204. ISBN 978-99941-875-7-7.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Karapetian, 2011. səh. 192
- ↑ "Tumanian, Ovanes Tadevosovich". Great Soviet Encyclopedia. 4 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 November 2013.
- ↑ Holding, Nicholas. Armenia: with Nagorno Karabagh : the Bradt travel guide (2nd). Chalfont St. Peter: Bradt Travel Guides. 2008. 98–99. ISBN 9781841621630.