Platformizm

Platformizm — bir-biri ilə sıx birləşmiş anarxist federasiya yaratmağı hədəfləyən anarxist-kommunist təşkilat nəzəriyyəsi. Onun əsas prinsiplərinə ümumi taktiki xətt, vahid siyasi siyasət və kollektiv məsuliyyətə sadiqlik daxildir.

Platformizm ilk dəfə rus anarxist hərəkatının qeyri-mütəşəkkilliyinə cavab olaraq Peter Arşinov tərəfindən hazırlanmışdır. Bu nəzəriyyəyə görə, fəhlə sinfini "yuxusundan oyatmaq", maarifləndirmək və təşkilatlandırmaq üçün "anarxistlərin ümumi birliyi" yaradılmalıdır. Platformizm həmkarlar ittifaqları kimi mövcud kütləvi təşkilatlarda işləməyi və onları sosial inqilab alətinə çevirməyi müdafiə edir.

Platformizmin mənşəyi təşkilati prinsiplərə, xüsusən də Mixail Bakuninin "təşkilati ambivalentlik" nəzəriyyəsinə gedib çıxır. Bakunin anarxistlərə öz inqilabi təşkilatlarını yaratmağı təklif edirdi; Bu təşkilatlar zəhmətkeşləri dövlətə və kapitalizmə qarşı üsyana təhrik edəcək, ictimai inqilab dövləti könüllü birliklər federasiyası ilə əvəz etdikdən sonra siyasi partiyalar tərəfindən dövlətin yenidən qurulmasına qarşı səfərbər edəcəkdi.^[1]

Platformanın ilkin müjdəçisi 1919-cu ildə Maxnovşçina Hərbi İnqilab Şurası tərəfindən qəbul edilmiş Ukrayna İnqilabi Üsyançı Ordusunun Bəyannaməsinin layihəsi olmuşdur. Onun Bəyannamə layihəsi bolşevik hökumətinə qarşı "Üçüncü İnqilab"a çağırış kimi qəbul edilirdi və azad sovetlər rejimini qurmaq məqsədi daşıyırdı.^[2] İnqilab müddətində qərar vermə prosesini təşkilatın bütün üzvləri birgə həyata keçirəcəkdi. 1921-ci ildə maxnovçular daha bir bəyannamə qəbul etdilər. Hansı ki, bu bəyannamədə Nestor Maxno özü də bonapartizmdə ittiham olunudur və anarxizmin rəhbərliyi altında həmkarlar ittifaqı sistemi şəklində proletariat diktaturasını elan edirdi.^[2][3]

Bu arada, əvvəlcə fəaliyyətsiz bir təşkilat olaraq qurulan Nabat Anarxist Təşkilatlar Konfederasiyası daha sonra platformizmin qabaqcılı olaraq qəbul edilən bir quruluşa çevrildi. Konfederasiya vahid siyasət və icra komitəsi ilə sıx bir quruluşa sahib idi, bir üzv daha sonra bunu platformaizmə aparan kimi təsvir etdi.^[2]

Sürgünə qaçdıqdan sonra rus və ukraynalı anarxistlər hərəkatın yenidən qurulmasını tələb etməyə başladılar. Onlar bu fikirlərini belə əsaslandırırdılar ki, daimi nizamsızlıq inqilab zamanı məğlubiyyətə səbəb olub. Anarxist kommunistlər arasında Pyotr Arşinov yenidən quruluşun ən önəmli tərəfdarı idi.

20 iyun 1926-cı ildə Delo Truda-da Ümumi Anarxistlər İttifaqının Təşkilat Platforması (layihə) nəşr olundu və girişi Peter Arşinov yazdı. Platforma anarxizmin məqsədinin inqilab yolu ilə dövlətsiz və sinfi olmayan bir cəmiyyət yaratmaq olduğunu nəzərə alaraq, fəhlə sinfinin maarifləndirilməsi və sinfi şüurun artırılması üçün Ümumi Anarxistlər İttifaqının yaradılmasını təklif etdi. Bu Ümumi Birlik nəzəri, taktiki və kollektiv məsuliyyət prinsipləri əsasında təşkil edilməli və kollektiv fəaliyyəti, həmçinin siyasi prosesləri əlaqələndirən icraiyyə komitəsi tərəfindən idarə edilməli idi.

Platforma ilk dəfə Delo Truda qrupunun iclasında təqdim edilib və iştirakçılar arasında bolqar, çin, fransız və italyan anarxistləri də olub. İclasda Arşinov bu sənədi beynəlxalq anarxist hərəkatın "qüvvələrini cəmləşdirmək" vasitəsi kimi təbliğ edib. Nestor Maxno tərəfindən dəstəklənsə də, Arşinovun Platforması o vaxtkı ən görkəmli anarxistlər qruplarının əleyhinə idi. Sebastien Faure başda olmaqla fransız anarxistləri sənədi Rusiya mərkəzli kimi tənqid edərək, onu Fransadakı məqalə şərtlərinə uyğun olmayan hesab ediblər. Sonrakı illərdə Platformizmi daha sərbəst təşkilatlanma lehinə rədd edən Forun Anarxist Sintezi anarxist hərəkatın "sintezistlər" və "platformistlər"ə bölünməsinə töhfə verdi.^[2]

Platformanın ən sərt tənqidçiləri arasında Volin, Senya Fleshin və Mollie Steimer var idi. Onlar Platformanı anarxist siyasi partiya yaratmaq cəhdi kimi pisləyib, bunun qaçılmaz olaraq polis dövlətinin formalaşmasına səbəb olacağından ehtiyat ediblər. Arşinov isə öz Platformasının əslində anarxist prinsiplərə uyğun olduğunu iddia edərək, şüurlu şəkildə məcburiyyətdən qaçdığını və mərkəzçiliyi qoruduğunu bəyan edib.^[4] Bir müddət sonra müzakirələr həm də daha şəxsi xarakter aldı, Maxno və Arşinovun Volini tənqid etməsi, Platformanın digər tənqidçilərinin, o cümlədən Maxnonun militarist, Arşinovu isə bolşevik kimi qınayan Aleksandr Berkmanın reaksiyasına səbəb oldu.^[4]

1930-cu illərin əvvəllərində Platformizm ideyalarını müdafiə etdikdən sonra Arşinov Kommunist Partiyasına qoşuldu və Sovet İttifaqına keçdi. Böyük Təmizləmə zamanı yoxa çıxdı. Nestor Maxno 1934-cü ildə vəfat etdi. Bununla da Platforma ən mühüm vəkillərindən birini itirdi. Bununla belə, həm əleyhdarları, həm də Platformanın qalan tərəfdarları Maxnonun dəfn mərasimində barışdılar. Volin Maxnonun xatirələrinin nəşrini öz üzərinə götürdü və xatirələr onun ölümündən sonrakı illərdə nəşr olundu.^[5]