Retamal de Llerena

Retamal de Llerena
Alministración
País	España
Autonomía	Estremadura
Provincia	provincia de Badayoz
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Nome oficial	Retamal de Llerena (es)[1]
Códigu postal	06442
Xeografía
Coordenaes	38°34′43″N 5°50′18″W / 38.578611111111°N 5.8383333333333°O / 38.578611111111; -5.8383333333333
Retamal de Llerena Retamal de Llerena (España)
Superficie	96 km²
Altitú	467 m
Llenda con	Hornachos, Puebla de la Reina, Oliva de Mérida, Higuera de la Serena, Zalamea de la Serena, Valle de la Serena y Campillo de Llerena
Demografía
Población	433 hab. (2023) - 227 homes (2019) - 216 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.06% de provincia de Badayoz
Densidá	4,51 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
retamaldellerena.es

Retamal de Llerena ye un conceyu español, perteneciente a la provincia de Badayoz (comunidá autónoma d'Estremadura).

Alcontrar ente los 38˚35' de llatitú. Pertenez a la contorna de Campiña Sur. La distancia a la capital provincial, Badayoz, ye de 125 km y a la rexonal, Mérida, ye de 66 km. La so estensión ye de 96,10 km² y la so altitú de 467 msnm.

Asitiar al norte de la contorna, nel so cantu septentrional y sobre les estribaciones de la sierra de los Argallanes y la redoma de La Serena; abondo alloñada de Llerena, que'l so apellativu ostenta, sicasí, indicando la so dependencia juridisccional.

Por cuenta de el so enclave y llocalización, y a pesar de pertenecer a otra zona, la población de Retamal ta meyor coneutada y guarda mayor rellación y vinculación cola contorna y les vecines llocalidaes de La Serena.

Tien como focu d'importancia más cercanu a Zalamea de la Serena, que xunto con Hornachos y Castuera, son los focos sociu-económicos de mayor importancia na redoma de la llocalidá.

El ríu Guadámez, que traviesa'l conceyu a unos 5 km aproximao de la llocalidá, ye'l ríu más cercanu amás de pequeños regueros.

El so términu municipal xune les contornes de Tierra de Barros, La Serena, Campiña Sur y Las Vegas Baxes del Guadiana; delimita al norte colos términos d'Oliva de Mérida, Valle de la Serena y Puebla de la Reina; al nordeste con Higuera de la Serena y Zalamea de la Serena; al sureste con Campillo de Llerena; y al suroeste con Hornachos.

El términu de Retamal, integrar na paraxa natural de la Sierra Grande de Hornachos.

El relieve ye alomado, con altitúes que bazcuyen ente los 630 msnm na serrata onde s'asitien los pozos de la Fuente Santa, y los 480 msnm nes proximidaes del banzáu de Campillo. Los cursos d'agua que crucien el términu tán conformaos por pequeñu regatucos que desagüen nel ríu Guadámez.

El clima ye de tipu mediterraneu subtropical. La temperatura medio añal ye de 15,9 Cº. Los iviernos suelen ser nidios, con una temperatura medio de 8,8 Cº, algamando les mínimes absolutes valores de -3,6 Cº. El branu ye secu y calorosu con una temperatura medio estacional de 24,7 °C y unes máximes absolutes qu'algamen los 42,6. La precipitación media añal ye de 463,6 mm.

La formación vexetal autóctona ye del tipu durilignosa con un monte esclerófilo mediterraneu representáu pola encina y el sufrera, xunto a otres especies que componen la carba como la jara, árgoma, cantueso, etc.

L'orixe del pueblu, según Ortíz de Thovar, ye una fundación prerromana alcontrada na paraxa Miguél Sancho, na arribación de los ríos Guadámez y Les Güertes, que los sos muertes esistíen entá nel sieglu XVIII. Nesti puntu se enclavaba l'asentamientu romanu de Astigi, sobre la que fuera l'antigua calzada ente Córdoba y Mérida.

El nucleu de población sumió nuna primer ocasión trás la etapa romana, siendo repobláu por xentes de la cercana Arsa, y posterioremente volvió sumir mientres la invasión árabe, siendo nesti casu repoblada por musulmanes.

La ocupación cristiana significó otra vegada l'esfarrapamientu del pobláu, y el so posterior y definitiva repoblación nun llugar llixeramente separáu del anterior y lloñe de la contaminación de los regueros. Esti nuevu asentamientu foi creáu a mediaos del sieglu XIII pol maestre santiaguista Pelai Pérez Correa, conquistador del territoriu, quedando so la xurisdicción d'esta orde, como parte de la encomienda de Hornachos.

Motivos históricos y militares, establecieron la población na llende de la orde de Santiago y poro, non incluyida nel prioratu de Magacela y tampoco xunida a Castuera a pesar de la so cercanía (cabeza de partíu xudicial más próxima). A partir de 1594 Retamal^[2] empezó a formar parte de la provincia Lleón de la Orde de Santiago cuntando con 173 vecinos pecheros y perteneciendo a la encomienda de Hornachos.

A la cayida del Antiguu Réxime la llocalidá constituyir en conceyu constitucional, entós conocíu como Retamal, na rexón d'Estremadura. Dende 1834 quedó integráu nel Partíu xudicial de Llerena.^[3] Nel censu de 1842 cuntaba con 62 llares y 225 vecinos.^[4]

Como se repara nel cuadru, la población de Retamal caltuvo una crecedera regular y siguío, hasta mediaos del sieglu XX que ye cuando algama'l so techu demográficu. A partir de 1950 la emigración azotó a esti conceyu con tal intensidá que se llevó, hasta 1981, casi'l 70 por 100 de los efectivos demográficos.

Sicasí, nel últimu quinqueniu consideráu apréciase una cierta recuperación de la población de resultes d'un llixeru procesu de torna.

La emigración provocó un fondu avieyamientu nesta población y, poro, un aumentu de la tasa de mortalidá y una cayida de la natalidá. Lóxicamente, de too ello resulta una crecedera natural negativu nos últimos años.

La población, con 450 habitantes anguaño tuvo los siguientes cambeos:

Evolución demográfica del conceyu de Retamal de Llerena[5]
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991
863	1.137	1.348	1.685	1.759	2.081	1.788	917	661	662
1994	1998	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007
622	590	556	549	528	523	521	510	502	491

La tasa d'actividá en 1986 tenía un valor del 27,9 por 100. Na distribución por sectores apréciase una gran preponderancia del agrariu qu'acueye al 67,6 por 100 de la población activa, siguíu de lloñe pol industrial, los servicios.

La superficie llabrada representa'l 39,3 por 100 del términu municipal. Ente los cultivos destaquen los yerbáceos (2.822 ha) y la olivar (129 ha), siendo'l regadío insignificante (20 ha). La estructura de la propiedá dominante ye de tipu llatifundista Sicasí la esplotaciones minifundistes adquieren cierta importancia. Per otra parte, ye notable la gran concentración parcelaria, con 3,87 parceles por esplotación.

El total d'Unidaes Ganaderes ye de 681, ente les que destaca l'ovín, siguíu del bovín, porcín y caprino.

La redoma de Retamal de Llerena ye famosa pola abondosu caza mayor y menor qu'ufierta pa los amantes d'esti deporte. Cuenta con numberosos cotos, nos qu'abonden especies como coneyos, palombos, perdices... y el xabalín principalmente tocantes a caza mayor.

Igualmente ye interesante la cercanía de banzaos nos cualos puede practicase la pesca y otres actividaes deportives y náutiques. Amás, esisten paraxes aparentes pa la práutica de deportes como'l mountainbike y el senderismu.

Amás el conceyu tien el so propiu equipu de fútbol, con delles categoríes.

Anguaño, disponer de dos pistes polideportivas, una asitiada en Callar Capellaníes y otra asitiada nes traseres de Callar Calvariu, xunto a la piscina municipal, otra de les instalaciones deportives esistentes, en que'l so cortil hai una pista de voleiplaya.

• Bastiana Concepción (503 ha)
• Les Arques (485 ha)
• Cortixu Argallén (100 ha)
• Los Hoyos (109 ha)
• La Osa (200 ha)
• Pelagatos (38 ha)
• San Pedro (3042 ha)
• Trampes (130 ha)
• Llombu de Cruces (931 ha)
• Cumes de Constanza (409 ha)
• Llanos y Pedriza (896 ha)
• Casar-Navas (100 ha)
• Talaverano (376 ha)
• El Casar (65 ha)
• Les Arques (331 (ha)
• La Zapatera (978 ha)

El monumentu más destacable de Retamal ye la ilesia parroquial de San Pedro Apóstol, patrón del pueblu, perteneciente a l'Archidiócesis de Mérida-Badayoz.^[6]

Tamién esisten dos fuentes, conocíes como Fonte del Pilar o La Pilastra, asitiaes nes cais Xuan Carlos I y Capellaníes (Ctra de Puebla de la Reina).

• Candelaria: primer sábadu de febreru.
• Antroxu: un sábadu (con fecha dende finales de xineru hasta principios de marzu) según l'añu, atendiendo al calendariu llitúrxicu.
• Entierru de la sardina: celébrase'l martes d'Antroxu.
• Selmana Santa: celébrense procesiones del Domingu de Ramos, Xueves Santu y Vienres Santu.
• La Xira: celébrase'l Llunes de Pascua.
• Romería de San Isidro Llabrador: celébrase'l 15 de mayu.
• Fiestes de San Pedro: Celebrar n'honor al patrón del pueblu y el 29 de xunu, ye'l día de San Pedro, y mientres 3 díes posteriores/anteriores, celébrense les fiestes.
• Feria del Emigrante: Siendo'l día del Emigrante'l 15 d'agostu, les fiestes tienen llugar ente la segunda o la tercer selmana de dichu mes.
• Belén viviente: Un día entendíu ente'l 25 y el 31 d'avientu, celébrase dichu acontecimientu, representáu por neños y nuevos.

Nel conceyu hai 2 carretera rexonales y 2 provinciales:

• La BA-118 ye la carretera llocal de Higuera de la Serena.
• La BA-119 ye la carretera de Hornachos.
• La EX-210 ye la carretera de Puebla de la Reina.
• La EX-211 ye la carretera de Campillo de Llerena.

Nel conceyu hai una parada d'autobuses.

Telefonía

Tolos ciudadanos tienen llinia telefónica. Gracies a la llinia telefónica, pueden tener Internet, tando disponible'l serviciu de WIFI pa tol conceyu, serviciu pol cual tolos ciudadanos pueden aportar a Internet.

Servicios on-line

Na web del Conceyu, puedes solicitar el to e-mail del ciudadanu.

Siendo l'actual alcalde, Juan Diego Caballero Murillo, del Partíu Socialista Obreru Español, investido el 13 de xunu de 2015 tres les Eleiciones Municipales d'esi mesmu añu, la composición de la corporación municipal ye la siguiente:

Corporación municipal
Partíu políticu	Conceyales
PSOE	4
PP	3

El conceyu dispón d'un centru educativu públicu d'Educación Infantil y Primaria, el CEIP San Pedro Apóstol. Guardar pertenencia col IES Antonio de Nebrija, de Zalamea de la Serena no tocante a los estudiantes d'ESO y Bachilleratu.

Amás dispón d'una biblioteca de calter públicu, denomada Antonio Holgado.

El conceyu dispón d'un centru de salú que funciona de llunes a vienres n'horariu de mañana, ente que l'hospital más cercanu ye'l de Llerena a 56 km.

El conceyu na actualidá nun dispón de policía llocal. La seguridá ta al cargu de la Guardia Civil que tien el so cuartel nel cercanu pueblu de Campillo de Llerena, a 11 Km.

La gastronomía en Retamal ta basada principalmente nos platos tradicionales estremeños. Son platos típicos de Retamal la caldereta, gazpachu, salmorejo, migues y gran variedá d'embutíos y otros derivaos del gochu. Amás, na repostería son tradicionalmente ellaboraos gran diversidá de dulces caseros como flores, roscos de vinu, gañotes, perrunillas, etc.

El conceyu dispón d'un llar del pensionista, d'una guardería infantil, y de un centru de día construyíu nel antiguu acuartelamiento de la Guardia Civil.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Retamal de Llerena.
• Conceyu de Retamal de Llerena
• C.E.I.P San Pedro Apóstol Archiváu 2016-03-25 en Wayback Machine
• quiLéxico - Webdiccionario del léxicu popular Archiváu 2012-04-28 en Wayback Machine
• Retamal de Llerena (Facebook)
• Retamal de Llerena (Google Maps)
• Retamal de Llerena (Panoramio)
• Retamal de Llerena 2009 (YouTube)
• Allugamientu de Retamal de Llerena (YouTube)