Priscilianu

Priscilianu (muertu c. 385) foi un noble hispanorromanu que desarrolló una forma perestricta d'ascetismu cristianu. Convirtióse n'obispu d'Ávila en 380, el mesmu añu nel que delles práutiques de los sos seguidores, como la d'axuntase en villae nel campu en vez d'asistir al cultu nes ilesies, foron denunciaes nel Conceyu de Zaragoza. Les tensiones ente Priscilianu y los obispos que s'oponíen a la so visión del cristianismu, entemecíes con intrigues polítiques, continuaron hasta que, alredor del añu 385, foi acusáu de bruxería y executáu por orden del emperador Máximu. El priscilianismu, un movimientu ascéticu nomáu asina n'honor a elli, continuó n'Hispania y la Galia hasta finales del sieglu VI. Los Tractates (trataos) que ficieron de fundamentu teóricu d'esa doctrina, escritos por elli y los sos discípulos, tuvieron perdíos hasta 1885, y foron publicaos en 1889.

La principal fonte documental sobro la so vida y obra ye'l cronista galu Sulpiciu Severu, cuasi contemporaneu a elli. Sulpiciu dixo d'elli (Chronica II, 46) que yera ricu y noble, un llaicu que dedicó la so vida al estudiu y taba arguyosu de la so educación pagana y clásica.

Priscilianu nació alredor del añu 340 nuna familia noble, posiblemente nel oeste d'Hispania, y tuvo una bona educación. Alredor del 370 entamó un movimientu en favor del ascetismu^[1]: elli defendía la necesidá d'estudiar, amás de la Biblia, otros llibros apócrifos. Ente los sos siguidores, convencíos pola so elocuencia y pol so exemplu de vida ascética estrema, hebo obispos como Instantius y Salvianus^[2].

Pa Priscilianu los órdenes de la Ilesia yeren, por designiu divinu, los apóstoles, los profetes y los doctores; d'ente ellos los más importantes yeren estos caberos, ente los qu'elli incluyíase a sigo mesmu. "Lo espiritual", según elli, abarca y xulga toles coses, y ye "fíu de la sabiduría y la lluz", y hai nel so pensamientu un enfotu n'estremar claramente ente la carne y l'espíritu, la oscuridá y la lluz, Moisés y Xesucristu o los "príncipes d'esti mundu" y Xesucristu. Priscilianu distinguía trés niveles dientru del camín del ascetismu, y nun negaba la posibilidá de qu'esistiera la esperanza del perdón p'aquellos que nun foran capaces d'algamar el nivel más altu de la perfeición. La perfeición física, mental y espiritual algamábase, según elli, nel celibatu, o na continencia si la persona taba casada^[3]. Conocemos delles práutiques de los priscilianistes gracies a los canones condenatorios promulgaos pol sínodu de 580: recibíase la eucaristía na ilesia, pero consumíase en casa o nel conventículu^[4]; permitíase l'asistencia conxunta d'homes y muyeres a la oración; ayunábase inclusive los domingos; y permitíase la meditación en casa o al aire llibre, nes montañes, demientres la Cuaresma, en llugar d'asistir a la ilesia.

Ente los oponentes más destacaos a la so doctrina rescamplen Hixiniu, obispu de Córdoba, ya Hidaciu, obispu de Mérida. Dambos acusaron a les doctrines de Priscilianu de ser de naturaleza gnóstica^[5]. L'actitú d'Hidaciu, perintolerante, axudó más que impidió al espardimientu de la doctrina priscilianista^[6]. Convocó un sínodu en Zaragoza, en 380, al qu'acudieron diez obispos d'Hispania y dos d'Aquitania, Delfín de Burdeos y Phoebadus d'Agen^[7]. Magar que nin Priscilianu nin dengún de los sos siguidores acudió, el tercer tratáu de Priscilianu, nel que xustifica la llectura de la lliteratura sagrada apócrifa, ensin negar que parte del so conteníu yera espuriu, foi escritu como respuesta a les acusaciones del sínodu zaragozanu^[8].

Magar que nin Priscilianu nin los de so son mencionaos nos sos decretos, el sínodu prohibió delles práutiques qu'elli tenía. Asina, prohibiose l'asunción del títulu de "doctor", y prohibiose a los clérigos que se convirtieran en monxos pa buscar una vida más perfecto. Amás, les muyeres nun podíen recibir el títulu de "vírxenes" hasta que tuvieran 40 años. Michael Kulikowski define la preocupación del sínodu de Zaragoza como la contraposición ente la ciudá y el campu y como la reafirmación de l'autoridá del episcopáu urbanu sobro les práutiques relixoses de les árees rurales^[9].

Inmediatamente dempués del sínodu Priscilianu foi elixíu obispu d'Ávila, y consagráu por Instanciu y Salvianu^[10]. Convirtióse asina n'obispu sufragáneu d'Itaciu d'Ossonuba, l'obispu metropolitanu de Lusitania. Tentó de derrocalu, pero Itaciu obtuvo del emperador Gracianu un edictu escontra "los falsos obispos y los maniqueos". Esto yera una amenaza clara pa los priscilianistes, pues l'Imperiu romanu tenía prohibío'l maniqueismu bien de tiempu primeru de llegalizar el cristianismu^[11]. Entendiéndolo asina los tres obispos, Instanciu, Salvianu y Priscilianu, colaron pa Roma, a presentá-y el so casu al papa Dámaso I, nativu d'Hispania como ellos, pero nin elli nin Ambrosiu, obispu de Milán (ciudá de residencia del emperador), concediéron-yos audiencia. Salvianu morrió en Roma, pero gracies a l'axuda de Macedonius, el magister officiorum imperial, que yera enemigu d'Ambrosiu, consiguieron la retirada del edictu imperial y d'una orde imperial pa que detuvieran a Itaciu. Instanciu y Priscilianu, de vuelta n'Hispania, recuperaron los sos cargos obispales.

La situación cambió en 383. El gobernador de Bretaña, Magnus Maximus, rebelose escontra Gracianu, que foi asesináu cuando diba enfrentase a elli. Maximus foi reconocíu como emperador de Bretaña, Galia y Hispania, faciendo de Tréveris la so capital. Ellí acudió Itaciu a presentar el so casu escontra Priscilianu, y Maximus convocó un sínodu en Burdeos en 384, y tresfirió el casu al tribunal de Treves. Itaciu ya Hidaciu de Merida acudieron pal xuiciu. Sulpiciu Severu afirma que Martín de Tours protestó-y al emperador por la norma que dicía que los acusaos qu'acudieran al xuiciu teníen que ser metíos na cárcel. Maximus, hispanu de nacencia, enfrentose a la cuestión non como un problema de rivalidá eclesiástica, sinón como una cuestión de moralidá^[12]. Tamién foi acusáu de tener el deséu ocultu d'arriquecese al traviés de la confiscación de les propiedaes de los condenaos^[13].^[14]. De resultes foi acusáu de prauticar la maxa, y poro, condenáu a morrer^[15] travesáu pola espada xunto con cinco de los sos discípulos; la sentencia executose en 385^[16]. La so execución considérase l'exemplu más antiguu de la intervención de la xusticia secular nuna cuestión eclesiástica.

El papa Siricio, Ambrosiu de Milán y Martín de Tours protestaron escontra la execución, especialmente col argumentu de que les cuestiones eclesiástiques nun debíen ser decidíes en tribunales civiles, y llucharon p'amenorgar la persecución de los priscilianistes. Siricio non censuró namái a Itaciu, al qu'escomulgó, sinón al propiu emperador. Nuna visita oficial a Tréveris Ambrosiu negó-y tou reconocimientu a Itaciu, afirmando nun tener gana de tener contautu dengún con obispos que tuvieran unviáu herexes a la muerte^[17]. Anantes del xuiciu Martín obtuviera de Maximus la promesa de nun almitir una pena de muerte, y dempués de la execución rompió rellaciones col obispu de Tréveris, Félix, y con tolos otros clérigos que tuvieron rellación col xuiciu y los sos interrogatorios. Maximus morrió mientres intentaba invadir Italia, en 388, y col nuevu emperador Itaciu ya Hidaciu perdieron los sos cargos y foron exiliaos. Los restos de Priscilianu foron trayíos a Hispania dende Tréveris, y foron honraos como los d´un mártir. Especialmente nel oeste de la Península, onde'l priscilianismu perviviría hasta la segunda metá del sieglu VI^[18].

La herexía priscilianista, pese a les severes midíes tomaes escontra ella, siguió espardiéndose pela Galia ya Hispania. Nuna carta fechada'l 20 de febreru de 405 el papa Inocencio I amuésa-y a Exuperiu, obispu de Toulouse, la so oposición a la interpretación priscilianista de los evanxelios apócrifos. En 412 Llázaru, obispu d'Aix-en-Provence, y Herodes, obispu d'Arles, foron espulsaos de les sos sés acusaos de maniqueísmu. Proculus, arzobispu de Marsella, y los arzobispos de Vienne y la Narbonensis Secunda, yeren tamién siguidores de la tradición rigorista propia del priscilianismu. Un sínodu convocáu por Toribiu d'Astorga en 446, y otru celebráu en Toledo al añu siguiente, volvieron a tomar midíes represores escontra los priscilianistes. La doctrina foi declarada herética, otra vuelta más, nel segundu sínodu de Braga de 563, lo que representa una señal clara de la so fuercia cuasi dos sieglos dempués de la muerte de Priscilianu.

Nun ye fácil, sicasí, separtar les afirmaciones del propiu Priscilianu d'aquelles atribuyíes a elli polos sos enemigos nin del desarrollu de les mesmes por grupos que se consideraron, tres de la so muerte, priscilianistes. L'actual consideración de Priscilianu como un herexe y un maniquéu nun debe facenos olvidar que nel Conceyu de Toledo del año 400, nel que se revisó'l casu, el cargu más grave que se-y imputó foi un error llingüísticu rellacionáu con una interpretación de la pallabra llatina innascibilis (non enxendrable).

El priscilianismu foi fuerte nel norte d'Hispania y el sur de la Galia. Priscilianu foi honráu como mártir, especialmente en Galicia y nel norte de Portugal, aú s'enterraron los sos restos mortales tres de traelu de Tréveris.