Llingües kuliak

Llingües kuliak
Distribución xeográfica	NE de Uganda
Países	Uganda
Falantes	7 600 (2011)
Filiación xenética	Nilo-saḥarianu   Kuliak
Subdivisiones	Ik Soo Nyang'i
Códigu Glottolog	kuli1252
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües kuliak o rub formen un pequeñu númberu de tres llingües emparentaes ente sigo (ik, soo, nyang'i), y falaes nos montes del noroeste d'Ugandesobremanera nes faldes de dellos volcanes de la rexón.

El kuliak occidental ta morrebundu. El nyang'i ta probablemente estinguíu, y el soo ye una llingua bien amenazada. Na actualidá estes llingües tán en retrocesu y los miembros más nuevos de los grupos étnicos que falaben llingües kuliak agora usen llingües nilótiques, quedando apostráu l'usu de la llingua tradicional a les xeneraciones de mayor edá.

Sicasí'l ik (kuliak oriental), tien un ampliu usu, y ta aumentando'l númberu de falantes.

Bender (1989) consideró que podríen formar parte de les llingües sudániques orientales, anque a la lluz d'una meyor evidencia n'otru trabayu posterior (Bender, 2000) les clasifició como una caña dixunta de la familia nilo-saḥariana bien distantemente emparentada coles llingües sudániques orientales. Al respeutive de la clasificación interna'l soo y el nyang'i formen un subgrupu (kulian occidental) frente al ik (kuliak oriental). Blench señaló que les llingües kuliak retienen un importante nucleu de vocabulariu d'orixe non nilo-saḥarianu, suxiriendo qu'esti grupu pudo tener orixe na sustitución llingüística d'un grupu que falaba una llingua non nilo-saḥariana y foi conquistáu, invadíu o influyíu por un grupu nilo-saḥarianu.

Estes llingües amuesen una influencia notable de les llingües cushitas, y más apocayá de les llingües nilótiques. Estes influencies son bultables tantu nel vocabulariu como na fonoloxía. Bernd Heine y Christopher Ehret qu'estudiaron estes llingües con ciertu cuidu propunxeron reconstrucciones del proto-kuliak (o proto-rub na terminoloxía de Ehret)

Bender (1997) recueye'l siguiente inventariu consonánticu pal proto-kuliak:

		Llabial		Coronal		Palatal		Velar		Glotal
oclusiva	eyectiva					*cʼ		*kʼ
	sorda	*p		*t		*c		*k
	sonora	*b		*d		*ɟ		*g
	implosiva	*ɓ		*ɗ~ʣ				*ɠ
fricativa				*s, *z, *ɬ						*h
nasal		*m		*n		*ñ		*ŋ
sonorante		*w		*l, *r		*y

Los soníos /*c, *cʼ, *ɟ/ son xenuines oclusives palatales y non africaes postalveolares.

Les llingües kuliak presenten poques esviaciones respeuto al inventariu de la protollingua. En nenguna d'elles caltiénse intactu'l fonema /*cʼ/. En Ik amás esisten /f, ʔ/, en soo hai amás /f, ʔ/ anque sumió /h/. En nyangia sumieron / /z, h/ anque esiste una llateral palatalizada /l^y/.

Pa les vocales reconstruyóse un sistema de nueve vocales /*i, *y, *a, *o, *o; *ɪ, *ɛ, *ɔ, *ʊ/, anque nes llingües modernes esistió dalgún reaxuste de los cuatro últimes vocales.

Los numberales en distintes llingües kuliak son:^[1]

GLOSA	Ik	Kul. meridonal		PROTO- KULIAK
		Ngangi	Soo
'1'	kɔ́nʊkʊ̥	nardok	ɛdɛs
'2'	-yɓyʦin	nɛʔɛʦ	nɛbɛʦ	*nɛɓɛʦ
'3'	aɗín	iyʔɔn	iyon
'4'	tsʼáɡusin	nowʔy	nowa
'5'	túdin	tud	el toɗ	*tud-
'6'	túdin ńda kɛɗɪ kɔn	mɔk kan kapei	la toɗ ka nɪ ɛdɛs	*5+1
'7'	túdin ńda kɛɗi léɓyʦ		la toɗ ka nɪ nɛbɛʦ	*5+2
'8'	túdin ńda kɛɗi aɗy̥		la toɗ ka nɪ iyon	*5+3
'9'	túdin ńda kɛɗi tsʼaɡús		la toɗ ka nɪ nowa	*5+4
'10'	tomín	mɔk tomin	el toɗ en-ek iɠy	*tomin

• Heine, Bernd (1976) The Kuliak Languages of Eastern Uganda. Nairobi: East African Publishing House.
• Ehret, Christopher (1981) "The classification of Kuliak", in ed. Thilo Schadeberg & Lionel Bender, Nilo-Saharan: Proceedings of the First Nilo-Saharan Linguistics Colloquium, Leiden, September 8-10, 1980. Dordrecht: Foris.
• Laughlin, C. D. (1975) "Lexicostatistics and the mystery of So ethnolinguistic relations" in Anthropological Linguistics 17:325-41.
• Fleming, Harold C. (1982) "Kuliak external relations: step one" in Nilotic Studes (Proceedings of the international symposium on languages and history of the Nilotic Peoples, Cologne, January 4-6, 1982, Vol 2, 423-478.