Amón

Amón
Vida
Familia
Padre	Nun
Casáu con	Mut (es)
Fíos/es	Jonsu (es) Montu (es)

Amón (tamién conocíu como: Amón, griegu Ἄμμων Ámmōn, Ἅμμων Hámmōn) yera una divinidá exipcia. Foi atestiguáu dende l'Imperiu Antiguu xunto cola so esposa Amonet. Mientres el reináu de la 11 ª dinastía (sieglu 21 AC), alzar a la posición de patronu de Tebas sustituyendo a Montu.^[1]

Dempués de la invasión realizada polos Hicsos mientres el reináu d'Amosis I (sieglu XVI aC), Amón adquirió importancia nacional, espresada na so fusión col dios del Sol, Ra, como Amón-Ra o Amón-Re.

Mientres l'Imperiu Nuevu d'Exiptu Amón-Ra caltuvo'l so estatus de dios principal nel panteón exipciu (sacante mientres el Periodu amarniense). Amón-Ra nesti periodu (sieglos XVI al XI aC) ocupaba la posición de divinidá trascendental,^[2] creadora de sigo mesmu por excelencia, yera'l dios de los probes y de la piedá personal.^[3] La so posición como Rei de los Dioses desenvolver hasta'l puntu del monoteísmu virtual onde otros dioses convertir en manifestaciones d'él. Xunto con Osiris, Amon-Ra ye'l más llargamente rexistráu de los dioses exipcios.^[3]

Como la principal deidá del Imperiu Exipciu, Amón-Ra tamién aportó a adoráu fuera d'Exiptu, acordies con el testimoniu d'historiógrafos. Amón aportó a identificáu con Zeus en Grecia o con Xúpiter en Roma.

La historia de Amón como'l dios patrón de Tebas empieza nel sieglu XXI BC, cola construcción del Recintu d'Amón-Ra en Karnak mientres el reináu de Sesostris I. Arreyes de la 11ª dinastía Tebas nun paecía tener relevancia.

Los trabayos de construcción del recintu de Amón-Ra asocedieron mientres el reináu de la Dinastía XVIII d'Exiptu cuando Tebas convertir na capital del Exiptu antiguu unificáu. La construcción de la Sala Hipóstila tamién puede empezar mientres la XVIII dinastía, anque la mayoría de la construcción llevar a cabu so los reinaos de Seti I y de Ramsés II. Merenptah conmemoró les sos victories sobre los Pueblos del Mar nes parés de la Corte de Cachette, llugar onde empecipiaba la ruta procesional al Templu de Luxor. La Gran Inscripción (qu'agora perdió cerca d'un terciu del so conteníu) amuesa les campañes del rei y la so eventual torna con botín y prisioneros. Al pie de esta inscripción ta'l Estela de la Victoria, que ye en gran parte una copia de la más famosa Estela de Merenptah atopada nel complexu funerariu de Merenptah na oriella oeste del Nilo en Tebas.^[4] El fíu de Merenptah, Seti II añadió 2 obeliscos pequeños delantre del Segundu Pilar y un triple relicariu de corteza al norte de l'avenida procesional na mesma zona. Este taba construyíu de piedra arenisca, con una capiya a Amón flanqueada polos templos de Mut y Jonsu.

L'últimu cambéu importante nel recintu d'Amón-Ra foi la adición del primer pilón y les masives parés del recintu qu'arrodiaron tol recintu, dambos construyíos por Nectanebo I.

Cuando l'exércitu del fundador de la Dinastía XVIII d'Exiptu espulsó a los gobernantes Hicsos d'Exiptu, Tebas, convertir na ciudá más importante d'Exiptu, la capital de la nueva dinastía. La deidá llocal de Tebas, Amón, poro, fíxose importante a nivel nacional. Los faraones d'esa nueva dinastía atribuyeron toles sos campañes esitoses a Amón, y prodigaron gran parte de la so riqueza na construcción de templos dedicaos a Amón.^[5]

La victoria llograda polos faraones qu'adoraben a Amón contra los "gobernantes estranxeros", llevar a ser vistu como'l dios de los menos afortunaos, calteniendo los derechos de xusticia pa los probes.^[3] Ayudando a los que viaxaben nel so nome, convirtióse tamién nel Proteutor del camín. Amón caltuvo los principios de Maat (verdá, xusticia y bondá),^[3] los que queríen adorar a Amón primero teníen qu'amosar que yeren dignos de tar na so presencia y dignos de dici-y los sos pecaos a Amón.

"(Amón) que vien a la voz del probe en congoxa, que da aliendu al que ye miserable ... Tu yes Amón, el Señor del silenciu, que vien a la voz de los probes, cuando lu llamo en La mio misericordia Vien y rescátame ... Anque'l siervu taba dispuestu a faer el mal, el Señor ta dispuestu a perdonar El Señor de Tebas nun pasa un día enteru en cólera, la so roxura pasa nun momentu, Vuelve a nós en misericordia ... Que la to ka seya atenta, que perdones, nun volverá asoceder."^[6]

Darréu, cuando Exiptu conquistó Kush, los exipcios identificaron a la principal deidá de los kushitas como Amón. Esta deidá Kush taba representada con una cabeza de carneru, más específicamente un carneru lanudo con cuernos curvos. Amón acomuñóse asina col carneru que surdía de l'apariencia avieyada de la deidá del carneru de Kush. Una deidá solar en forma d'un carneru puede remontase a la cultura pre-alfabetizada de Kerma en Nubia, contemporánea al Imperiu Viejo d'Exiptu. Puesto que los carneros yeren consideraos un símbolu de virilidad, Amón tamién se convirtió nuna deidá de la fertilidá, y asina empezó a absorber la identidá de Min, convirtiéndose en Amón-Min. Esta asociación cola virilidad llevó a Amón-Min a ganar l'epítetu de Kamutef, que significa Toru de la so madre,^[7] en dellos templos de Karnak, Amón foi representáu con un Falu, n'ocasiones tamién yera representáu con un Flaxelu, según Min yera representáu.

A midida que el cultu de Amón crecía n'importancia, Amón identificar cola deidá principal que yera adorada n'otres árees mientres esi periodu, el dios del sol Ra. Esta identificación condució a otra fusión d'identidaes, con Amon que se convierte en Amon-Ra. Nel Himnu a Amón-Ra descríbese-y como:

"Señor de la verdá, padre de los dioses, creador de los homes, creador de tolos animales, Señor de les coses que son, creador de la plantía de la vida".^[8]

Mientres la última parte de la Dinastía XVIII d'Exiptu, el faraón Akenatón (tamién conocíu como Amenhotep IV) disgustáu pol gran poder que taben adquiriendo los sacerdotes de Amón empezó col cultu a Atón, una deidá que'l so poder manifestar nel discu solar, lliteral y simbólicamente. Akenatón ordeno desfigurar los símbolos de munches de les vieyes deidaes, y basó les sos práutiques relixoses na deidá, Atón. Movió la so capital lloñe de Tebas, pero esti cambéu abrupto foi bien impopular colos sacerdotes de Amón, qu'agora s'atopaben ensin poder. La relixón d'Exiptu taba inexorablemente amestada a la direición del país, siendo'l faraón el líder de dambos. El faraón yera'l sacerdote más altu del templu de la capital, y los sacerdotes del templu de Amón en Tebas yeren importantes asesores del faraón, munchos de los cualos yeren alministradores de la burocracia que dirixía'l país.

La introducción del Atonismo baxu Akenatón constituyó la primer relixón monoteísta na historia y representó un enfrentamientu direutu colos sacerdotes de Amón. L'Himnu de Amón yera bien paecíu al Himnu de Atón:

Apaeces henchido de guapura nel horizonte del cielu, :Discu viviente,

que das empiezu a la Vida.

Al alzate sobre l'horizonte de Llevante :llenes

los países cola to perfeición.

Yes formosu, grande, brillante, alto por sobre'l to Universu.

Los tos rayos cubren los países hasta la llende de lo que creasti.

Porque yes el Sol, conquistar hasta les sos llendes

y los suxetes pal to Fíu al qu'ames.

Per lloñe que teas, los tos rayos toquen la Tierra.

Tas ante los nuesos güeyos, pero El to camín sigue siéndonos ignoto.

Cuando te ocultu nel horizonte de Poniente :l'Universu somorguiar

nes tiniebles y queda como muertu.

Los homes duermen nes sos moraes cola cabeza tapada :y

nengún puede ver al so hermanu...

El mundu xaz en silenciu.

Ye quE'l so Creador reposa tres l'horizonte.

Pero, a l'alba, desque te alces nel horizonte :y

rellumes, Discu del Sol, mientres el día, :espulses a les tiniebles ya irradies los tos rayos.

Entós, el Doble País ye una fiesta...

Himnu a Atón; traducción de Guillermo Fatás.

Cuando Akenatón morrió, los sacerdotes de Amón-Ra consiguieron otra vegada'l poder. El nome de Akenatón foi sacáu de los rexistros exipcios, tolos sos cambeos relixosu y gubernamental fueron desfechos, y la capital foi devuelta a Tebas. El regresu a la capital anterior y la so deidá patronal llevar a cabu tan rápido que paecía como si esti cultu monoteísta y les sos reformes gubernamentales nunca esistieren. L'adoración de Atón cesó y l'adoración de Amon-Ra foi restaurada. Los sacerdotes de Amón inclusive persuadieron al nuevu fíu de Akenatón, Tutankhatón, que'l so nome significaba "la imaxe viva de Aton" a camuda-y lo y pasar a llamase Tutankamón, "la imaxe viva de Amón".

Anque nun se consideraba una dinastía, los sumos sacerdotes de Amón en Tebas yeren, sicasí, de tal poder ya influyencia que yeren efeutivamente los gobernantes d'Exiptu dende'l 1080 a c. al 943 AC. Nel momentu que Herihor foi proclamáu como'l primera Sumu Sacerdote gobernante de Amón en 1080 AC (nel 19º Añu del reináu de Ramsés XI) el sacerdociu de Amón exerció un poder efeutivo sobre la economía d'Exiptu. Los sacerdotes de Amón teníen dos tercios de toles tierres n'Exiptu y el 90% de los sos barcos y munchos otros recursos. Arriendes d'ello, los sacerdotes de Amón yeren tan poderosos como'l Faraón, si non más. Unu de los fíos del Sumu Sacerdote Pinedjem eventualmente asumiría'l tronu y gobernaría Exiptu mientres cuasi la metá d'una década sol nome de faraón Psusenes I, ente qu'otru Sumu Sacerdote de Tebas tomaría'l tronu como faraón Psusennes II (el gobernante final de la 21ª Dinastía).

Mientres el sieglu X e.C., l'apolmonante dominiu de Amón sobremanera Exiptu empezó gradualmente a tornar. En Tebas, sicasí, la so adoración siguió inabarcable, especialmente so la Dinastía XXV d'Exiptu, mientres la Dinastía XXV los nubios llegaron a considerar a Amón como dios nacional. El Templu de Amón, Jebel Barkal, fundáu mientres l'Imperiu Nuevu, aportó al centru de la ideoloxía relixosa del Reinu de Kush. El cercu de la victoria de Piye en Gebel Barkal (8vo sieglu AC) estrema agora ente un "Amón de Napata" y un "Amon de Tebas". Tanutamani (morrió'l 653 e.C.), l'últimu faraón de la Dinastía XXV, entá llevaba un nome teofórico que se refería a Amón na forma nubia de Amani.