Oríxenes

Oríxenes
Vida
Nacimientu	Alexandría[1], 185 (greg.)[2]
Nacionalidá	Antigua Roma
Muerte	Cesarea Marítima (es) y Tiro[3], 254 (greg.)[2] (68/69 años)
Familia
Padre	Leónidas de Alejandría
Estudios
Llingües falaes	llatín[4] griegu antiguu[5]
Alumnu de	Leónidas de Alejandría (es) Amonio de Alejandría (es) Clemente d'Alexandría Hipólito de Roma
Oficiu	teólogu, clérigu, escritor, traductor, filósofu
Influyencies	platonismo (es) , neoplatonismo (es) y gnosticismu
Creencies
Relixón	cristianismu

Oríxenes (en griegu, Ὠριγένης [Ōrigénēs] (Fíu de Horus); en llatín, Origenes Adamantius; en dellos testos antiguos, tamién Horigenes o bien Origines; Alexandría, 185 - Tiro o Cesarea Marítima, 254) ye consideráu un Padre de la Ilesia oriental,^[6] destacáu pola so erudición y, xunto con San Agustín y Santu Tomás unu de los trés pilastres de la teoloxía cristiana.

Fíu de Leónidas d'Alexandría, nació en Alexandría, y foi discípulu de Clemente d'Alexandría y d'Ammonio Saccas. Oríxenes enseñó'l cristianismu a paganos y cristianos. Viaxó a Palestina nel añu 216, en siendo convidáu a dar conferencies sobre les escritures, pos se caracterizaba pol so gran erudición, aportando a un gran exéxeta.

Nomáu profesor de catecúmenos y direutor de la escuela teolóxica d'Alexandría, esfrutó d'un periodu de creatividá hasta'l so enfrentamientu col obispu local, Demetrio, que lu llevó a exiliase a Cesarea de Palestina. Según Eusebio y Focio, la causa d'esti enfrentamientu foi la ordenación sacerdotal qu'Oríxenes recibió en Cesarea, ensin conocencia de Demetrio, per parte de Teoctisto de Cesarea y Alejandro de Xerusalén.^[7]

Hai que tener en cuenta que, según les idees de la dómina, Oríxenes nun podía recibir les órdenes por ser eunucu, yá que se capó él mesmu na so mocedá, nuna llocada d'ascetismu.^[8][9]

Nel añu 248 escribió ocho llibros Contra Celso (griegu: Κατὰ Κέλσου; llatín: Contra Celsum), pa refutar les tesis del filósofu griegu. Nel añu 250 foi encarceláu mientres les persecuciones entamaes pol emperador Decio. Foi sometíu a tortura mientres un añu y morrió cuatro años dempués de resultes del maltratu sufiertu.

Gracies a l'ayuda d'un mecenes en Cesarea, Ambrosio, Oríxenes pudo dedicase a dictar munchos comentarios escriturísticos, trataos de teoloxía y homilíes. Les sos contribuciones enmarcar nun contestu nel que la cristiandá, yá entós una relixón separada del xudaísmu, vio necesaria l'ampliación de la so teoloxía – en gran midida buscando reconciliar el cristianismu col helenismu. Ireneo y Tertulianu empecipiaren esti llabor, y darréu la escuela d'Alexandría retomara'l trabayu^[10].

La mayor parte de los sos escritos perdióse, por causa de los violentos discutinios que se desencadenaron en redol a la so ortodoxa yá pocos años dempués de la so muerte. El golpe decisivu dar el Conceyu de Constantinopla de 553, qu'ordenó la destrucción de les sos obres. Por eso, les que nos llegó na so redaición griega orixinal son (relativamente) poques - quiciabes ente 10 y 20 per cientu del total. De munches hanse recuperáu solo cites en florilegios y cadenes exexétiques, na antoloxía llamada Filocalía, atribuyida a san Basilio Magno y Gregorio Nacianzeno, na segunda metá del sieglu IV y en cites d'otros autores antiguos. Amás, delles obres sos, como'l tratáu Sobre la oración atopáronse nos papiros de Tura. De la Hexapla, el tratáu Sobre los principios y la Defensa del Cristianismu sobreviven solu fragmentos.

El 11 de xunu de 2012 anuncióse'l descubrimientu del testu orixinal d'una coleición de 29 homilíes inédites de los salmos d'Oríxenes nel manuscritu Monacensis graecus 314 del sieglu XI, afayáu pola investigadora italiana Marina Molin Pradel na Bayerische Staatsbibliothek de Múnich. Les homilias nun lleven el nome del autor, probablemente, por causa de la damnatio memoriae con que foi castigáu Oríxenes.

A pesar de la condena y de los discutinios, caltiénse un bon númberu de traducciones llatines, realizaes por San Jerónimo y Rufino. Ente elles destaca'l tratáu contra'l filósofu paganu Celso. Amás, dambos autores inspiráronse de cutiu nes obres d'Oríxenes.

En particular, de los ciclos d'homilíes predicaes por Orixe nos años en redol del 240 na Ilesia de Cesarea de Palestina, solo de dalgunes alrodiu de Jeremías conocíase l'orixinal griegu, frente a coleiciones sobre Xénesis, Númberos y otros llibros bíblicos conocíes solo en traducción llatina.

Oríxenes foi'l más grande representante de les cartes cristianes nel mundu antiguu y la so influencia foi inmensa na reflexón doctrinal y na espiritualidá polo xeneral, n'Oriente y Occidente, na midida na que exercióse enantes de la condena definitiva. Esta foi consecuencia del clima d'absoluta intolerancia que s'instauró, sobremanera n'Oriente, a partir del sieglu V. La condena perxudicó mientres llargos sieglos la so fama y provocó la desapaición de bona parte de les sos obres, sobremanera de los orixinales griegos. N'Occidente Origen foi envaloráu por dellos humanistes, especialmente Erasmo ("apriendo más d'una páxina d'Oríxenes que de diez d'Agustín"), pero foi presa de les roxures de los reformadores, yá que la so valiente afirmación del llibre arbitrio oponíase frontalmente al ríxidu conceutu de predestinación de Lutero y de Calvino.^[11]

Nos sos llibros, aseveró que conocía más de venti versiones de los Evanxelios, quexándose pol pésimu estáu de caltenimientu d'esos documentos y poles males interpretaciones que faíen aquellos encargaos de copialos. Nel so llibru Sobre los principios, refiriéndose a estos, diz:

Hai coses que se nos refieren como si fueren históriques y qu'enxamás asocedieron y que yeren imposibles como fechos materiales y otres, entá siendo posibles, tampoco asocedieron.

Contrariu a lo qu'afirmen teosofistas como Geddes MacGregor (1978), Oríxenes yera contrariu a la doctrina de la reencarnación. Conocedor del conceutu a partir de la filosofía griega, afirma que la transmigración "...es ayena a la Ilesia de Dios, non enseñada polos apóstoles, y non sofitada poles Escritures" (Comentariu al Evanxeliu de Matéu, 13:1:46–53).

Les teoríes que se plantegaron darréu sobre los sos trabayos fueron motivu de discutinios, cuantimás mientres la Edá Media. Foi un afanosu combatiente de les teoríes anticristianas de Celso.

Nel so Comentariu sobre l'Evanxeliu de Juan (llibru II, capítulu II), Oríxenes afirma que'l Logos (El Verbu de Dios) ye theos (dios) ensin l'artículu definíu ("el"), sicasí'l Padre ye ho theos (el Dios) con artículu.^[12] Na Teoloxía d'Oríxenes el Fíu de Dios ye subordináu al Padre, enclín presente n'otros autores del periodu; esti enclín subordinante pue ser considerada, sicasí, ortodoxa.

Yá que nós que dicimos que'l mundu visible ta sol gobiernu del que creó toles coses, declare asina que'l Fíu nun ye más fuerte que'l Padre, sinón inferior a Él. Y esta creencia que basamos nel refrán de Jesús mesmu, «el Padre que m'unvió ye mayor que yo». Y nengunu de nós ye tan insanu p'afirmar que'l Fíu del home ye'l Señor sobre Dios.

Contra Celso, llibru VIII, 15

[...] Y anque podamos llamalo "segundu" Dios (deuteros Theos), déxenos face-yos saber que pol términu "segundu Dios" nun queremos dicir namás que una virtú capaz de la inclusión de toes otres virtúes, y una razón capaz de contener tola razón n'absolutu qu'esiste en toles coses [...]

Contra Celso, llibru V, 39

Nesta cita puede resumise lo qu'él afirma sobre'l ser de Dios:

Dios «nin siquier participa del ser»: porque más bien ye participáu que participa, siendo participáu polos que tienen l'Espíritu de Dios. Coles mesmes, el nuesu Salvador nun participa de la xusticia, sinón que siendo la Xusticia, los que son xustos participen d'él. Lo que se refier al ser rique un llargu discursu y non fácilmente comprensible, particularmente lo que se refier al Ser nel so plenu sentíu, que ye inmóvil y incorpóreo. Habría qu'investigar si Dios «ta más allá del ser en dignidá y en poder» (Plat. Rep. 509b) faciendo participar nel ser a aquellos que lo participen según el so Logos, y al mesmu Logos, o bien si él mesmu ye ser, anque se diz invisible por naturaleza nes pallabres que se refieren al Salvador: «El cual ye imaxe del Dios invisible» (Col 1, 15), onde la pallabra invisible» significa «incorpóreo». Habría qu'investigar tamién si'l unigénito y primoxénitu de toa criatura hai de ser llamáu ser de los seres, idea de les idees y principiu, ente que'l so Padre y Dios ta más allá de too esto.

Contra Celso, llibru VI, 64

Nesta cita amuésase'l so visión del Espíritu Santu:

Si ye verdá que por aciu el Verbu «fueron feches toles coses» (cf. Jn 1, 3), ¿hai que dicir que l'Espíritu Santu tamién vieno ser por aciu el Verbu? Supongo que si unu sofitar nel testu «por aciu él fueron feches toles coses» y afirma que l'Espíritu ye una realidá derivada, va vese forzáu a almitir que l'Espíritu Santu vinu a ser al traviés del Verbu, siendo'l Verbu anterior al Espíritu. Otra manera, si unu negar a almitir que l'Espíritu Santu viniera ser al traviés de Cristu, síguese que va haber de dicir que l'Espíritu ye inengendrado... Tocantes a nós, tamos persuadíos de qu'hai realmente trés persones (hypostaseis), Padre, Fíu y Espíritu Santu; y creemos que namái'l Padre ye inengendrado; y proponemos como proposición más verdadera y piadosa que toles coses vinieron esistir al traviés del Verbu, y que de toes elles l'Espíritu Santu ye la de dignidá máxima, siendo la primera de toles coses que recibieron esistencia de Dios al traviés de Xesucristu. Y seique ye ésta la razón pola que l'Espíritu Santu nun recibe l'apelación de Fíu de Dios: namái'l Fíu unigénito ye fíu por naturaleza y orixe, ente que l'Espíritu de xuru depende d'él, recibiendo de la so persona non yá el ser sinón la sabiduría, la racionalidá, la xusticia y toles otres propiedaes qu'hemos de suponer que tien al participar nes funciones del Fíu [...]

Comentariu sobre l'Evanxeliu de Juan, llibru II, 10

En tol so trabayu exexéticu, ye particularmente notable'l so comentariu a la epístola a los romanos de Pablo. Según Thomas Scheck, ye d'Oríxenes el comentariu más antiguu que güei tenemos sobre romanos, y tamién ye únicu nel so contestu (pos difier de la exéxesis griega, y preciede al siguiente comentariu sobre romanos por 150 años). Oríxenes consideraba a Pablo l'apóstol más importante (según Scheck mesmu, n'unu de los sos trabayos Oríxenes llama a Pablo "Apostolorum maximus"), y a la so epístola a los romanos como'l trabayu escritu mientres el so maduror espiritual. Coles mesmes, dizse qu'Oríxenes escribió esta obra n'anticipación a les celebraciones del xubiléu de Roma, cuando los sentimientos paganos y anti-cristianos fortaleciéronse, pa dexar evidencia del "arguyu cristiano". Anque l'orixinal en griegu perdióse, dellos fragmentos sobrevivieron en cites n'otres obres: los papiros de Tura (atopaos n'Exiptu en 1941), De Spiritu Sancto de Basilio, Hestoria eclesiástica de Sócrates de Constantinopla, Catenae graecorum patrum in Novum Testamentum de John Cramer, en Codex Vaticanus Graecus y na Filocalia (una compilación de les obres d'Oríxenes fecha por Gregorio y Basilio)^[13].

El testu trata principalmente dos problemes filosóficos: el del altruísmu y el del llibre albedríu. El problema que plantega en rellación cola Epístola ye la razón pola cual Pablo llamar siervu a sigo mesmu a pesar d'haber yá dichu que la rellación ente l'humanu y Dios, por decisión de Dios, nun ye una d'esclavitú, sinón una d'adopción:

Yá falamos alrodiu de Pablo, esquicemos agora por qué aquél qu'escribe n'otra parte llámase siervu. Entá nun recibistis al Espíritu en medrana de la servidume, sinón que lo recibistis pa escoyer ser fíos, polo que clamamos diciendo "padre, padre". Per otra parte, Dios unvió al espíritu del so fíu a los nuesos corazones (de nós que somos los sos fíos) diciendo "padre, padre". Con éses yá nun ye siervu, sinón fíu. Poro, ¿en qué manera (cuando fale a aquéllos a quien predicaba), yá que nun ye siervu sinón fíu, va dicir él mesmu ser siervu? O, si pensamos esto según esa humildá que'l Señor enseña falando, dicíime por qué soi benignu y humilde de corazón. Nun hemos d'errar y, verdaderamente, nun ye por esto que la verdá ye arramada en Pablo. N'efeutu, él mesmu dicir: "pos cuando seya llibre de toos, fadré siervu de toos".

Comentariu sobre la epístola de Pablo a los romanos, llibru I

Les enseñances d'Oríxenes contienen munches especulaciones sobre temes en que la Ilesia de la so dómina nun se definiera. Dalgunes de les sos idees especulatives, como l'apocatástasis, fueron consideraes errónees a la lluz del desenvolvimientu posterior de la doctrina católica, que per otra parte aceptó la validez del restu de les sos enseñances. Nos sos exéxesis trataba d'afayar el significáu fondu representáu nes Sagraes Escritures (el so sentíu alegóricu, espiritual). Unu de los sos principales métodos yera la traducción de los nomes propios que, siguiendo un métodu yá aplicáu por Filón d'Alexandría, faía posible, según Oríxenes, l'afayu del significáu fondu de cada socesu históricu narráu pola Biblia; pero Origen simultáneamente aportunaba nel correutu significáu gramatical de los testos como fundamentu de cualquier exéxesis.^{[ensin referencies]}

• Escuela catequística d'Alexandría

• Hubert Jedin, Manual d'Historia de la Ilesia, vol I, cap XIX. ISBN 84-254-0205-0
• Henri Crouzel, Oríxenes, BAC, Madrid 1998.
• Enrique Moliné Coll (1995). Los padres de la Ilesia: Una guía introductoria. Ediciones Pallabra, páx. 151 y ss. ISBN 9788498401714.
• Bastitta Harriet, Francisco (2012). «La tradición platónica alrodiu de los principios n'Oríxenes d'Alexandría». Diánoia (Méxicu) LVII (68):  páxs. 141-164. ISSN 1870-4913. Archivado del original el 2014-07-14. https://web.archive.org/web/20140714133606/http://dianoia.filosoficas.unam.mx/files/5213/5421/2105/DIA68_bastitta.pdf. Consultáu'l 2015-11-17.  principios_en_Or%C3%ADgenes_de_Alejandr%C3%ADa_-_The_Platonic_tradition_On_Principles_in_Orixe_of_Alexandria sitiu

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Oríxenes.
• La filosofía medieval: testu nel sitio Filosofía.
• Oríxenes ente los Padres de la Ilesia Griega: testu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). nel sitio Apocatástasis.
• Benitu XVI presenta a Oríxenes: testu español nel sitio Zenit.
• Benitu XVI presenta les enseñances d'Oríxenes sobre la oración y la Ilesia; nel mesmu sitiu.
• Biografía en francés nel sitio de Philippe Remacle (1944 - 2011).
• Testu n'español de la Obra Tratáu de los Principios
• Oríxenes: Contra Celso (griegu: Κατὰ Κέλσου; llatín: Contra Celsum).
  • Testu en francés, con introducción nesti idioma, nel mesmu sitiu.