Gamones (Zamora)

 

Gamones asítiase nel suroeste zamoranu, a una distancia de 46 km de Zamora, la capital provincial; 19 km de Bermillo de Sayago, la cabecera comarcal; 32 km de Fermoselle, la capital de los arribes zamoranos; y 15 km de Miranda de l Douro, yá na vecina Portugal.

Pertenez a la histórica y tradicional contorna de Sayago. Alministrativamente intégrase dientro de la Mancomunidá Sayagua, el partíu xudicial de Zamora y la zona básica de salú de Sayago.

El so términu municipal pertenez al parque natural d'Arribes del Duero, un espaciu natural protexíu de gran curiosu turísticu, que dende'l 9 de xunu de 2015 foi declaráu reserva de la biosfera tresfronteriza pola Unesco so la denominación de Pandu Ibéricu, xunto a otres zones protexíes españoles y portugueses.^[3][4]

Noroeste: Miranda de l Douro (Portugal)	Norte: Torregamones	Nordeste: Moralina
Oeste: Badilla		Este: Moral de Sayago
Suroeste: Argañín	Sur: Monumenta	Sureste: Luelmo

Dos regueros crucien la llocalidá, los Regueros y La Rivera, que nel so día alimentaron seis o siete molinos de los que perdura unu particular y dos comuñales.^[5]

L'orixe del so nome paez remontase a dómines de la baxa edá media. La teoría más estendida afirma que Gamones tien el so orixe na presencia de asfódelos o gamones, un xéneru de plantes viviegues yerbácees, biañales o perennes, naturales del sur y centru d'Europa.^[6]

El so orixe ta venceyáu cuandoquier a la dómina romana, yá que por Gamones pasaba una de les víes romanes más importantes que cruciaben Sayago, la calzada Mirandesa que xunía la ciudá de Zamora con Miranda. Como testimoniu de la so esistencia, esta llocalidá caltién una cai llamada La Calzada.

Na Edá Media, Gamones quedó integráu nel Reinu de Lleón, dómina en que sería repobláu polos sos monarques nel contestu de les repoblaciones llevaes a cabu en Sayago, datando la so primer referencia escrita del sieglu XIII.^[7] Ye nesta dómina cuando la planta del gamón llegó a la Pandu Central Ibérica, dempués de la llegada del Císter, procedente de la Borgoña francesa. Los monxos traer consigo dende la so tierra d'orixe a mediaos del sieglu XII, polo que puede suponese que l'orixe del pueblu seya nesi periodu acomuñáu a dalguna propiedá eclesiástica.^[8]

Darréu, na Edá Moderna, Gamones tuvo integráu nel partíu de Sayago de la provincia de Zamora, tal que reflexaba en 1773 Tomás López en Mapa de la Provincia de Zamora.

Asina, al reestructurase les provincies y crease les actuales en 1833, la llocalidá caltener na provincia zamorana, dientro de la Rexón Lleonesa,^[9] integrándose en 1834 nel partíu xudicial de Bermillo de Sayago,^[10] dependencia que s'enllargó hasta 1983, cuando foi suprimíu'l mesmu ya integráu nel Partíu Xudicial de Zamora.^[11]

La ilesia parroquial de la Purísima Concepción asítiase nuna pequeña pandiella, xunto a la carretera, y tien amestáu un pequeñu campusantu nel copstado norte. Trátase d'un edificiu senciellu en piedra de granitu, con una interesada cabecera qu'empecipia cruceru, de manera que se conforma una planta en forma de T. Nel llau de la epístola abre un arcu escarzano y nel del evanxeliu, un arcu de mediu puntu. La nave estremar en tres tramos separaos por arcos de mediu puntu, y el de los pies en ojiva. L'edificiu sufrió diverses intervenciones y remodelaciones a lo llargo del tiempu, especialmente nel sieglu XVIII. La espadaña, asitiada a los pies, nun ye d'eleváu porte. Nel so interior destaquen una pequeña imaxe d'una Theotokos del sieglu XIII, una Piedá del sieglu XVII y unes pintures murales nel muriu de la epístola del primer tramu de la nave, amás d'una pequeña escena en intradós del arcu triunfal.^[8]

Tamién destaca la ermita de Santolaya, asitiada sobre un cuetu al noroeste de la población, y conocida comúnmente por ermita de Santa Olay. Trátase d'un edificiu modesto y afecho a la redolada, destaca pol so accesu al traviés de los pies y so un porticado, posiblemente posterior, y nel so interior una armadura de madera con restos de policromía nos tirantes. Nel so interior destaca un Cristu crucificáu vistíu del sieglu XVI y una estridente rueda de campañillas, amás de muertes nel muriu testeru, so la capa de encalado, d'antigües pintures murales.^[8]

La fonte del Pocirón, asitiada fora del cascu urbanu y a la qu'antes de la llegada del saneamientu diba buscase l'agua que se destinaba al consumu humanu. Yera tal la so bayura qu'inclusive esquitaba inclusive na dómina braniza.^[8]

La obra de Miguel Delibes titulada L'ayalga ta ambientada nuna llocalidá rural llamada Gamones, que guarda dellos paralelismos col auténticu pueblo pero siendo les sos carauterístiques, paraxes y gente fruto de la imaxinación del escritor.

•   Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Gamones.
• Ficha de Gamones na páxina de la Diputación de Zamora
• Gamones recupera'l ramu. Los vecinos rescaten la tradición mientres la celebración del ofertorio tres seis años ensin ellaborase.