Alcaraz

• Altitú: la ciudá ta a 962 m ente'l Cuetu de San Cristóbal o del Castiellu (1.028 m) al oeste y el Cuetu Santa Bárbara (1.091 m) al nordeste de la mesma.
• Estensión: 370,53 km².
• Posición: 38°39′58″N 2°29′23″W / 38.66611°N 2.48972°O / 38.66611; -2.48972 (Conceyu)
• Llendes: Torres de Albanchez (Jaen);Villanueva de la Fuente, Albaladejo, Montiel (Ciudá Real); Lezuza, Casas de Lázaro, Masegoso, El Bonillo, Villaverde de Guadalimar, Riopar, Molinicos, Viveros, Bogarra, Paterna del Madera, Peñascosa, Povedilla, Salobre, Vianos y Villapalacios de la provincia d'Albacete.

Alcaraz tien la peculiaridá d'atopase en cuatro cuenques hidrográfiques (Guadalquivir, Guadiana, Júcar y Segura), siendo unu de los pocos llugares de la xeografía española con esta singularidá, constituyendo asina unu de los puntos del divortium aquarum peninsulares.

• Cuenca Hidrogáfica del Guadalquivir; El ríu principal d'Alcaraz ye'l Guadalmena (al sur de la población), conocíu mientres el califatu por autores como Xams al-Din o Abu-l-Fida, como "Alto Guadalquivir" الوادي الكبير عالية, ta formáu pola unión del Ríu de la Mesta y el Ríu del Escorial, na paraxa de Los Batanes. A este tributa'l Ríu del Forcayu (que de la mesma recibe l'arribación de los regueros de Cortes y del Pioyu, al norte de la población). El Ríu Guadalmena ye afluente del Ríu Guadalimar, y esti de la mesma afluente del Ríu Guadalquivir. Hai que tener en cuenta qu'una de les tesis xeográfiques de la nacencia del Guadalquivir asitien equí dichu nacencia, concretamente una de les teoríes históricamente plantegaes indica que'l ríu Guadalimar-Guadalmena ye, xeolóxicamente falando, el ríu tectónico y orixinario, que cuerre por una falla y da llugar al valle principal.

• Cuenca hidrográfica del Guadiana; l'aldega del Cepiyu y los caseríos de Casa de la Mueda, Cortixu de Panyagua y les Salinas de Pinilla tán nel cursu más altu de la Cuenca Hidrográfica del Guadiana, siendo'l Regueru del Cepiyu y sobremanera el Ríu Pinilla (ó Guadiana Viejo), les fontes de la nacencia del Guadiana darréu antes d'estendese nes Llagunes de Ruidera.

• Cuenca hidrográfica del Júcar; Na pedanía del Xardín, la más importante d'Alcaraz, ta'l ríu del so mesmu nome, que tributa al acuíferu del ríu endorreico Don Juan nos Llanos d'Albacete y que tresvierte na Canal de María Cristina de la capital; Este acaba per desaguar nel Júcar al altor de la llocalidá de Valdeganga, na contorna de la Manchuela.

• Cuenca hidrográfica del Segura; les paraxes de la Devesa de la Solana de Riópar, que pertenecen a Alcaraz, tán nesta cuenca. Equí naz el regueru de les Crucetes, que tributa nel regueru Saláu, que de la mesma tributa nel Ríu Mundo, principal afluente del Segura.

La Sierra d'Alcaraz forma parte del Cordales Béticos, que son un conxuntu de sistemes montascosos que s'estienden pel sur de la península ibérica, dende'l golfu de Cádiz hasta Alicante y subdivídese nos cordales Prebética, Subbética y Penibética. Dientro d'estes divisiones, la Sierra d'Alcaraz forma parte del Cordal Prebética.

El so picu más altu ye'l Picu Almenara, de 1.796 metros, y el segundu picu más importante ye'l Picu de la Sarga, de 1.769 metros.

Allugamientu de l'antigua población orixinaria, se -y concía na Edá Media col nome d'Alcaraz Viejo. Tamién ye'l llugar onde s'allugaba l'antigua ciudá íbera d'Urcesa. Llugar de bataneo de los texíos que configuraben l'antigua industria testil medieval alcaraceña, adopta pos por esta razón el so actual topónimu.

Anguaño ye una Micro-reserva natural a 3 km del nucleu urbanu, na carretera de La Mesta. So impresionantes riscos conflúin el Ríu de la Mesta y el Ríu del Escorial, dando llugar al Ríu Guadalmena nuna impresionante cascada llamada “Saltu del Caballu”. Nes parés d'estos tajos hai cueves con pintures rupestres que daten del Neolíticu y foi a lo llargo de los tiempos la cantera de pedra caliar que nutrió les construcciones monumentales de la población. Los Batanes destacar por tener una flora y fauna d'enforma valor ecolóxicu, destacando, ente otres, la planta carnívora Pinguicula Batanis, conocida comúnmente como “GRASILLA".

Los restos arqueolóxicos equí esistentes son evidentes a güeyu. Nun fueron nunca escavaos de forma llegal por nenguna institución, lo que nun torgó'l continuu saquéu de los mesmos. Nel Muséu Arqueolóxicu d'Albacete hai, afortunadamente, delles pieces orixinaries d'esta paraxa.

En cueves o salientes al sureste de la ciudá, na confluencia de los ríos de La Mesta y Escorial, a unos 3 km del actual nucleu urbanu, hai restos de pintures neolítiques que evidencian la temprana ocupación humana d'estes paraxes. Mui cerca d'esti llugar, a lo cimero d'un cuetu, hai unes evidentes ruines de lo que pudo ser un gran nucleu de población, anguaño non escaváu nin estudiáu. Hai estudiosos qu'asitien equí la ciudá íbera d'Urcesa.

De la dómina romana ye la Ponte del Cantar según la vía que sobre él transitaba y que vien dende l'antigua Mentesa Oretana (actual Villanueva de la Fuente) en direición al Alcaraz Viejo (actual paraxa de Los Batanes) onde s'atopen restos evidentes d'una antigua población bastante escalaos y bien pocu estudiaos.

Nel Muséu Arqueolóxicu d'Albacete atópense delles pieces espuestes, orixinaries d'esti llugar.

Alcaraz vieyu atopar nel centru xeográficu de la provincia d'Orospeda. Posiblemente conocíase-y col nome de Castaom o Castam. D'esti Alcaraz Viejo hai referencies en numberosos documentos medievales, y podría ser un apartaz mozárabe abondo tardíu.

Caltener na ilesia arciprestal de la Santísima Trinidá y Santa María, unos cercos funerarios visigodes en piedra magníficamente calteníes. Tamién esiste un xarrón llitúrxicu ricamente llabráu, que se caltién nel Muséu Arqueolóxicu Nacional en Madrid col númberu d'inventariu 61745, presentáu na esposición "Los caminos de la Lluz" n'Albacete'l 19 d'avientu de 2000.

Nel sieglu XII yá apaez citada Alcaraz col so allugamientu actual, esistiendo nicios de que s'empezar a construyir en dómina califal polos sieglos X y XI. Paez ser que recibió'l nome por atopase na sierra asina llamada y non al contrariu como pudiera pensase, pos hai conocencia de la esistencia anterior del topónimu "Sierra d'Alcaraz" الكرز الجبل (Sierra de les zrezales). Nesta dómina empiecen a cobrar fama les alfombres y telares d'Alcaraz.

L'ayalga de Canaleja, topáu nesta pedanía, ye de dómina califal y ta compuestu por numberoses monedes de plata.

En 1212 tien llugar la batalla de Las Navas de Tolosa, y tres esta victoria cristiana, el rei castellanu Alfonsu VIII dirixir a la fortaleza d'Alcaraz, y tres un azaroso asediu, conquista la plaza y entra nella'l 23 de mayu de 1213 pela puerta de Granada xunto al Obispu de Toledo Ximénez de Rada. La población taba gobernada por Aben Hamet, que tres la so rindición y los alcuerdos de la mesma, foi escoltáu poles tropes castellanes hasta Xaén.

A partir d'esta fecha, van ser los castellanos quien hostiguen a los musulmanes, y vanse repoblando los territorios vecinos, dende la fortaleza d'Alcaraz, formándose'l poderosu y estensu Alfoz d'Alcaraz. Coles mesmes, dar# en la organización del conceyu alcaraceño y dótase-y d'un fueru basáu nel Fueru de Cuenca.

Na década de los trenta del sieglu XIII, les tropes de la Orde de Santiago empezaron a incorporar delles villes de l'actual Sierra de Segura, na frontera norte del emiratu murcianu y del Campu de Montiel, al sur de La Mancha. A esta presión militar siguiéronlu una serie de campañes béliques; a la conquista de Chinchilla de Monte-Aragón en 1242 siguió-y un fuerte meyora poles estribaciones segureñas.^[2]

Nel Tratáu d'Alcaraz (1243) ente los representantes d'Ibn Hud al-Dawla, l'emir de Murcia, y de Fernandu III el Santu, determinábase la entrada de tropes castellanes nos principales castiellos murcianos.^[2]

Alfonsu X el Sabiu concede en 1256 a Alcaraz un nuevu fueru, onde-y daba al conceyu'l control del so territoriu. Con esti fueru refuerza l'autoridá real nos conceyos ya interponse ente éstos y los grandes señores feudales. De les enllargaes estancies del monarca y la so corte en Alcaraz, según Juan Torres Fontes, da fe una de les sos Cantigues, El neñu d'Alcaraz.^[3]

En xunetu de 1379 la villa unvia procuradores a les Cortes de Burgos a instancia de nuevu rei de Castiella Xuan I, acabante finar Enrique II de Trastámara, el so padre. El mesmu monarca, entamando la defensa del reino frente a les pretensiones del Duque de Lancaster, convoca les Cortes de Segovia de 1386, onde vuelven faer actu de presencia, xunto al restu de representantes de les ciudaes castellanes, los procuradores del territoriu d'Alcaraz.

Alcaraz recibe'l títulu de ciudá nel añu 1429 por concesión de Xuan II. La so situación xeográfica ye estratéxica y xustifica los intentos de los nobles d'apoderase de la ciudá nos sieglos XIV y XV.

Puntu dignu de resaltar ye'l fondu convencimientu d'autonomía nes xentes d'Alcaraz. Foi este l'enfotu qu'impulsó al conceyu a perdese nuna llucha ensin fin contra los intereses de la Orde de Santiago, y caltenese roble ante les pretensiones d'anexón del marqués de Villena y dirixir en 1444 un arguyosu alegatu al príncipe don Enrique en pidimientu de que la ciudá nun fuera vencida. Sicasí, nun pudieron evitar que'l rei apurriera la fortaleza al marqués de Villena, fechu que se produció en 1470. Cinco años dempués, en marzu de 1475, los habitantes d'Alcaraz llevantar n'armes contra'l marqués, siendo la primer ciudá de Castiella n'asitiase en favor de los Reis Católicos na so llucha pol tronu contra Xuana la Beltranexa sofitada pol marquesáu de Villena.

Caúna de les partes mandó un exércitu a estes tierres, venciendo los Reis Católicos. Años dempués los Reis autorizaben al valtamientu de les muralles y de la fortaleza por que nun fuera enxamás vencida a noble dalgunu. Roblar en 1480 la capitulación de Diego López Pacheco y Portocarrero que fizo qu'Alcaraz repunxera les sos aldegues: El Bonillo, Munera y Lezuza. Nun pudo con Villarrobledo pos ésta llogró'l títulu de Villa en pagu a la so fidelidá.

Los Reis Católicos concéden-y el títulu de Bien Noble y Bien Lleal, visitando la reina Isabel la católica la ciudá nel añu 1495.

Nel mes de marzu de 1475 los vecinos d'Alcaraz tomaron les armes y abarganaron la fortaleza, apoderada polos homes del marqués ... El rei unvia un exércitu de 500 caballeros y 300 peones al mandu del maestre de Santiago, según 500 llances. Pela so parte el marqués axuntó un exércitu de 2000 llances y 4000 peones. Les tropes reales sitien el castiellu, pero son sitiaes de la mesma poles del marqués... lleguen refuerzos reales y la fortaleza ye tomada pa la corona de los Reis Católicos.

El día 10 de mayu l'alcázar apurrir al magníficu señor don Rodrigo Manrique, Maestre de la cavallería de Santiago, y al dichu señor Adelantado Pedro Fajardo, y al Obispu d'Ávila, que nel cercu de la dicha fortaleza avían estáu y taben al serviciu de los dichos señores Reyes.

A principios del sieglu XVI Alcaraz gocia de numberosos privilexos daos polos Reis Católicos. Destaca nesta dómina la construcción de l'actual Plaza Mayor, una de les más belles d'España. Igualmente ye de destacar la nacencia en Alcaraz del xenial arquiteutu renacentista Andrés de Vandelvira. Nesta dómina, na actual provincia d'Albacete solo había dos poblaciones con más de 1.000 vecinos: Alcaraz y Albacete. Sicasí esta importancia, foi inevitable qu'Alcaraz fuera perdiendo progresivamente delles de les sos poblaciones: Peñas de San Pedro (1537), El Bonillo (1538), Munera (1548), Lezuza (1553), Barrax (1564), Ayna (1565), Bogarra (1573) y El Ballestero (1694).

Mientres la Guerra de les Comunidaes la ciudá d'Alcaraz caltúvose lleal al rei y fixo casu omiso a los mensaxeros que Toledo unviada reclamándo-yos sofitu.^[4] Eso sí, los sos vecinos y inclusos los sos rexidores oponer a que'l Correxidor Francisco de Mendoza impunxera sobrecargues tributaries pa mandar tropes y pertrechos al exércitu realista que combatía a los rebeldes en Castiella. Per otru llau, unviada a la llocalidá de Peñas de San Pedro dos rexidores acompañaos d'un pequeñu contingente col fin d'evitar ellí una inminente sulevación comuñera, tornando aquellos a Alcaraz una selmana dempués. La medrana a un llevantamientu dientro de la mesma urbe llevó a qu'a entamos de setiembre de 1520 el procurador síndicu pidiera al conceyu de la ciudá que se tomaren midíes de seguridá, tales como reparar los murios y recoyer nun llugar seguru del Conceyu les armes que taben en poder de partículares.

Otra manera, consta que'l Correxidor pudo finalmente recaldar la imposición estraordinaria citada, reforzando asina les huestes realistes del prior de San Juan (que combatía a les fuercies comuñeres nel reinu de Toledo dende empiezos de 1521) con 100 caballeros y 500 peones.

A la vuelta del rei Carlos I en 1522, Alcaraz intentaría sacar partíu de la so llealtá nel conflictu faciendo una serie de pidimientos avera de la reconocencia de ciertos privilexos daos polos Reis Católicos, como yeren la celebración de dos feries añales y un mercáu francu selmanal, ente otros, según una antigua costume de poder envíar procuradores a la Cortes de Castiella. Estos pidíos, a esceición del postreru, y xunto cola exención de pagar la contribución estraordinaria de 1518, fueron cumplíos por Carlos I, pero les crecientes dificultaes financieres de la Corona quitáron-yos en ciertos caso utilidad práutica.

En 1526, Carlos I apurre una rica dote de bodes a la so esposa Sabela de Portugal. Ente estes rentes tán les de la ciudá d'Alcaraz y como complemento tamién les de la cercana villa d'Albacete. Asina reconocía los conceyu a Isabel como señora d'Alcaraz.

Mientres el reináu de los Austrias, y más tarde colos Borbones, Alcaraz cuntó con una de les grandes circunscripciones políticu-alministratives del país, lo que foi'l llamáu Correximientu de la ciudá d'Alcaraz.

Nel sieglu XIX Alcaraz foi parte dientro del focu de resistencia mientres la invasión francesa, siendo en 1812 see, tres un periodu inicial n'Elche de la Sierra y antes del so definitivu allugamientu en Ciudá Real, de la edición del selmanariu "la Gaceta de Xunta Cimera de la Mancha", según capital provisional de l'antigua provincia de La Mancha en rebeldía contra l'invasor francés y cuartel xeneral d'un batallón de seis compañíes del Reximientu d'Infantería "Murcia 42" perteneciente al Tercer Exércitu (15 d'agostu a 5 d'avientu de 1912). Pela so parte el gobiernu afrancesáu de Xosé Bonaparte, a imaxe de les maneres territoriales franceses, estableció la Prefeutura de La Mancha estremada en dos Subprefeuturas; la de Ciudá Real y la d'Alcaraz.

A partir de 1833 y tres la creación de la nueva provincia d'Albacete, Alcaraz dexa de tener esa elevada importancia qu'hasta entós tuviera, calteniendo como únicu privilexu'l caltenimientu de la cabecera de partíu xudicial, qu'inda güei ostenta.

 

Como na mayoría de pueblos del sur de la provincia d'Albacete, la población creció significativamente na primer metá de sieglu XX, hasta algamar el so máximu en 1950, y depués menguó de forma bien acentuada, hasta la década de 1980. De magar, con llixeros altibaxos, la población caltiénse estable, polo xeneral ensin algamar los dos mil habitantes.

Alcaraz ye la sede del Xulgáu de primera Instancia ya Instrucción Únicu d'Alcaraz, que de la mesma tien les funciones de Rexistru Civil.

Ye la cabeza del partíu xudicial nᵘ 2 de la provincia d'Albacete, qu'inclúi les llocalidaes d'Alcaraz, El Ballestero, Bienservida, Bogarra, Casas de Lázaro, Cotillas, Masegoso, Paterna del Madera, Peñascosa, Povedilla, Riópar, Robledo, Salobre, Vianos, Villapalacios, Villaverde de Guadalimar y Viveros.

El tramu de la carretera nacional N-322 d'Albacete a Bailén comunica per carretera a Alcaraz cola capital de la so provincia. Tamién tuvo xunida a la capital provincial pol ferrocarril Albacete-Llinares agora esmanteláu (la parte andaluza nun se terminó).

Alcaraz ye sede d'un Parque de Bomberos de Zona del SEPEI Albacete.

 

 

Son monumentos d'esti conxuntu: La Plaza Mayor, la Portada del Alhorí, la ilesia de la Trinidá, la Casa del Inquisidor, l'Antigua Casa de Xusticia, la Cai Mayor, la Casa de Galiano (o de Pedro Vandelvira), la ilesia de San Miguel, el conventu de Santa María Madalena, el conventu de San Francisco, la contorna de la ilesia arciprestal, y les ruines del acueductu y del alcázar.

Declarada Conxuntu Históricu-Artísticu por Decretu de 28 d'avientu de 1945. Apodera'l conxuntu históricu-artísticu d'Alcaraz, siendo una de les places más belles d'España. Ye un rectángulu irregular, con arquerías en trés de los sos llaos (les rules). Tien un estilu renacentista uniforme, de perclara influyencia italiana, que fai que'l conxuntu seya escepcional. Tien los siguientes edificios:

• Ilesia de la Santísima Trinidá.
• Torre del Tardón.
• Rula de Santu Domingu.
• Rula de la Regatería.
• Conceyu.

Esta ilesia d'estilu góticu y renacentista data de los sieglos XIV y XV. Ye la única parroquia que queda de los dolce qu'hubo nel so momentu y anguaño ye sede arciprestal. El so nome compuestu esplicar pola unión de la más nueva de la parroquies alcaraceñas de la Santísima Trinidá, cola primitiva de Santa María que taba allugada a intramuros del alcázar. Nel so interior alluga escultures gótiques y tables del sieglu XVI, según numberosa imaginería borgoñona, napolitana y sobremanera, salcillesca, conformando'l ricu muséu parroquial. La obra gótica foi rematada antes de 1492 y nella trabayó Pedro Cobo. El templu consta de tres naves y cuatro tramos ensin cruceru, dixebraos por pilastres fasciculados. La torre, que s'atopa a los pies de la ilesia, tien un cuerpu, el primeru, tamién d'estilu góticu. La portada principal ye d'un estilu góticu bien avanzáu, con decoración flamíxera nes arquivoltas.

 

La parte del sieglu XIV foi derruida pol terremotu de Portugal con epicentru en Lisboa. Foi reconstruyida darréu y tien tres capilla renacentistes: les capiyes de D. Pedru I el Grande y la capiya de los Ballesteros son obra de Vandelvira; la tercera, la Capiya de San Sebastián o Bautisteriu, pertenez a la escuela d'Andrés de Vandelvira, con una portada de formes manieristes; realizada tres la muerte del arquiteutu alcaraceño y que'l so destín yera'l de sala de solemnidaes del conceyu, concretamente estrenó'l so cometíu en xurar de llealtá a Carlos I y la proclamación de la emperatriz Isabel como señora de la ciudá.

La ilesia tien amás un claustru renacentista qu'asonsaña fielmente les arcaes de les rules de la Plaza Mayor.

La Torre del Tardón (del reló) álzase llendera cola Rula de Santu Domingu. Álzase xusto al llau de la Torre de la Trinidá y forma la imaxe más conocida d'Alcaraz y una de les más belles de Castiella.

Al más puru estilu de la 'loxa' italiana del 'cinquecento', constitúi'l restu del antiguu conventu d'esti nome. Esta rula tien cinco arcos, y destaca sobre l'arcu central una galería cimera con un enorme escudu de Felipe II.

Con dos galeríes de 12 arcos caúna.

Ye l'edificiu del actual Conceyu. Consta de dos galeríes de 5 arcos caúna.

La Portada del Alhorí llevantar na Cai Mayor, allegante al palaciu del Conceyu. Ye de llabra plateresca. Trátase d'un arcu de mediu puntu flanqueado por columnes llabraes y remataos por elementos arquiteutónicos igualmente llabraos de forma primorosa. Posiblemente ye'l monumentu más curiosu ya importante de la ciudá. Ye obra del xenial arquiteutu alcaraceño Andrés de Vandelvira.

Anguaño da a les dependencies municipales qu'acueyen la sede de la Oficina de Turismu d'Alcaraz.

Saber de la esistencia del castiellu d'Alcaraz nel sieglu XI, anque podría ser construyíu un sieglu antes, primero como torre de vigía que controlaba'l Valle del Guadalmena y más tarde como ciudadela fortificada. Dicha ciudadela llega a gociar de la proteición de tres muralles, que güei correspuenden a callar Comedies-Mayor, Barrera y la del mesmu alcázar

Tuvo siete puertes principales: Puerta de Granada (actual cai de Granada), Puerta de les Torres, (actual cai de les Torres, aproximao al altor de la Cruz Verde), Puerta de Murcia (actual cai de la Puerta de Morcil) y la Puerta Nueva, única que se caltién anguaño y atópase al entamu de la Cai Mayor, Puerta de Santa Ana (nos Cantones), Puerta de Montiel (na cortil del Alcázar), y el Postigo de los Flaires (cai Postigo).

Ello da una idea de lo impresionante de la construcción y del terrible esfuerciu qu'hubo de suponer l'asediu y tomar por Alfonsu VIII en 1213. Tres la Batalla d'Alcaraz, l'enclave configuróse como un puntu estratéxicu fundamental nel control castellanu del suroeste peninsular.

L'acueductu d'Alcaraz alzar na entrada del pueblu, na collada esistente ente'l cuetu de San Cristóbal al pie del Castiellu y el Cuetu de Santa Bárbara (onde anguaño s'alza'l monumentu al Sagráu Corazón de Jesús). Ye unu de los monumentos más carauterísticos d'Alcaraz, formando parte de la so fisonomía propia, pos unu de los sos grandes arcos írguese maxestosu sobre l'accesu a la población, siendo bien visible dende la carretera N-322.

En 1493 el Conceyu d'Alcaraz axudica a Juan de Cózar y a Pedro de Cobo la construcción d'unes fontes, encargando a Gil Díaz les obres, que se realizaron sobre los sieglos XVI y XVII pero tuvieron innumberables problemes económicos.

La obra empieza nel ríu de la Mesta, de primeres ye una acequia, depués hai un túnel d'unos 100 metros de llargu, llamáu na so dómina "la contramina" sol saliente de La Molata, dempués siguía hasta la collada posterior de los cuetos de Santa Bábara y Matacaballos onde se llevantaben les arcaes del acueductu de los que güei namái queden unes pilastres y un arcu completu.

Lamentablemente atopar n'estáu ruinosu.

El castiellu de Cortes atópase pela rodiada del conceyu d'Alcaraz. Data del sieglu XIII (1222); reformes nel sieglu XVIII. Atópase bien reformáu. Pertenez a la Ilesia católica y destínase a la celebración d'actos relixosos. L'accesu ye llibre.

Ta protexíu pola declaración xenérica del Decretu de 22 d'abril de 1949, y la Llei 16/1985 sobre'l Patrimoniu Históricu Español.

La torre de Gorgojí atópase xunto al ríu Guadalmena, nel términu municipal d'Alcaraz. Data del sieglu XIII.

Pa llegar a ella haise de tomar la carretera autonómica CM-412 dende la carretera nacional N-322 en direición a la llocalidá de Villapalacios.

Baltóse cuando diba empezar la so restauración.^[5]

Ye d'usu particular y utilízase como vivienda, pero l'accesu ye llibre.

Ta protexida por de la declaración xenérica del Decretu de 22 d'abril de 1949, y la Llei 16/1985 sobre'l Patrimoniu Históricu Español.

La ilesia de San Miguel, al paecer foi fundada tres la conquista d'Alcaraz nel sieglu XIII; según l'historiador alcaraceño Padre Pareja fundar en 1227. La so fachada principal da a una recoleta plaza en metá de la Cai Mayor, ye d'arcu de mediu puntu, con pilastres a entrambos llaos, coronáu por un entablamento en que los sos estremos álcense unes pirámides y nel centru álzase una fornica, anguaño vacida.

Na fachada llateral a la cai Mayor hai tres ventanes saeteras d'induldable sentíu militar, sicasí ye un restu de l'antigua muralla. La ilesia ye de planta rectangular, con tres naves, la central más ancha. Nel so interior destaca la Capiya del Rosario, gótica. Equí foi bautizáu Andrés de Vandelvira y supónse que na capiya del Rosario tán soterraos los sos padres.

Ye una paraxa asitiada a unos 6 km del nucleu urbanu, onde s'atopen los restos d'un antiguu pobláu íberu, non esploráu nin escaváu; tamién hai ruines d'una ilesia gótica y unes tumbes tallaes na roca. Ye una paraxa singular onde'l visitante recula nel tiempu.

 

El Real Monesteriu y Santuariu de Cortes, somorguiáu en atisbos llexendarios, allugar na redolada onde los paisanos asitien una antigua fortificación popularmente conocida como La Talaya.

Les cróniques cunten, amás, que dicha Talaya yera en realidá'l castiellu de Carriz, onde'l magno rei, don Alfonsu VIII, axuntar colos reis don Pedru II y don Sancho VII, nes primeres Cortes conxuntes de la primixenia España (de diez comunidaes autónomes actuales), alcordando importantes estratexes y compromisos pa la batalla definitiva contra los almohades nes Navas de Tolosa (1212), y la posterior conquista de la fortaleza d'Alcaraz (que quedaría a retaguardia). Asina foi como dichu asediu duró dende primeros de marzu hasta la segunda metá del mes de mayu de 1213, consiguiendo, con non pocu esfuerciu, tomar pa siempres dicha plaza.

Nueve años dempués, el 1 de mayu de 1222, foi cuando paez que se produció l'apaición de La nuesa Señora, al pastor Francisco Álvarez, natural de Solanilla, nel buecu d'una encina. N'alcordanza d'aquel singular eventu alzóse'l santuariu actual. Otros investigadores afirmen que la imaxe apaeció en Alcaraz Viejo, actual paraxa de Los Batanes, y foi treslladada al castiellu de Cortes, onde'l rei Alfonsu X el Sabiu estableció la so corte mientres un tiempu, preparando la definitiva conquista de los territorios murcianos, y construyó nél una bella capiya na que se celebraben los oficios relixosos pal so numberosu séquitu palatín.

Esiste, amás, la posibilidá de que nel mesmu castiellu, instalárase una nueva comunidá monástica -d'ende que'l so apellativu de monesteriu- de la Orde de la Santísima Trinidá y de Redención de Cautivos (fundación d'orixe provenzal, d'entamos del sieglu XIII, pionera p'aquel tiempu), con gran ésitu como intermediadora de los socesivos conflictos ente les tropes cristianu y moriscu (la “Cruz Bermeya” del medievu). Orde llargamente estendida per España y por toa La Mancha y Murcia, qu'espublizó l'actual imaxe con iconografía carauterística “trinitaria” (capa triangular y cuernos a los pies), a semeyanza d'otres imáxenes asemeyaes: Virxe de Los Llanos d'Albacete, Virxe de Los Remedios de La Roda, Virxe de la Fuensanta de la ciudá de Murcia, etc.

Hasta va unos años allugó la comunidá relixosa de Dominiques de la Unidá y el so Institutu Ecuménicu, agora treslladáu a la capital. El llugar ye de máximu abolengu popular y tradicional como llugar de pelegrinación dende los distintos puntos de La Mancha y de l'Andalucía septentrional, que cada 8 de setiembre, concentra a un numberosu ensame en romería xunto a esti santuariu.

• San Antón: 17 de xineru. Fin de selmana darréu posterior.
• Festival Medieval: últimu fin de selmana de mayu.
• Mayos n'honor a la Virxe de Cortes: 30 d'abril y 1 de mayu.
• Fiestes patronales: del 4 al 9 de setiembre, n'honor a La nuesa Señora de Cortes.
• Romería de La nuesa Señora de Cortes: 1 de mayu, 26 d'agostu y 8 de setiembre.
• El patrón ye San Ignacio de Antioquía, que la so festividá celebrar (Ortus Ordo) el 1 de febreru. Novus Ordo el 17 d'ochobre.

L'antigua llinia ferroviaria Baeza-Utiel, que nunca llegó a utilizase, foi reconvertida en vía verde. Na actualidá parte dende Alcaraz hasta la capital, Albacete, más o menos paralela a la carretera nacional N-322. Tien un llargor de 106,150 km. Consta de 25 túneles (el más llargu de 750 m) y 4 viaductos. Comunica Los Llanos de La Mancha cola sierra albacetense y ye d'especial interés pa los romeros qu'alleguen al Real Monesteriu de Cortes.

Francisco Río González, alies "El Pernales" ( Estepa, provincia de Sevilla 23 de xunetu de 1879 - Villaverde de Guadalimar, provincia d'Albacete 31 d'agostu de 1907), foi'l postreru bandoleru andaluz y cobró fama a principios del S. XX. La recién tradición y el folclor popular albacetense de los años 70 del pasáu sieglu XX, describir como un bandoleru bonu”, creándo-y inclusive un famosu romance, anque bien alloñáu de la realidá.

 

El casu ye qu'esta figura ta xunida a la llocalidá d'Alcaraz namái poles circunstancies de la so muerte. Ante l'acoso de la Guardia Civil, el Pernales, al pie del so compañeru El Neñu del Arahal, intenten fuxir a Valencia y embarcase con destín a América, pa lo cual, decide salir d'Andalucía poles fragoses sierres de Cazorla, Segura y Alcaraz. N'agostu de 1907, na redoma de la llocalidá de Villaverde de Guadalimar el Pernales ye reconocíu y denunciáu a la Guardia Civil. El 31 d'agostu de 1907 na paraxa del Regueru del Texu, cerca d'esta población, no más fondo de la Sierra d'Alcaraz, dambos bandoleros fueron sorprendíos pol Teniente Haro y los sos homes mientres comíen, y tres un tirotéu per dambes partes, cayeron los dos bandíos muertos a tiros. Los cuerpos ensin vida de dambos son llevaos a Bienservida y darréu a Alcaraz, onde s'empecipia'l correspondiente procesu xudicial. Dambos son soterraos nel Campusantu Municipal d'Alcaraz, ya inda güei puede vese la so tumba, n'unu de los murios de dichu campusantu, nel antiguu Castiellu. Hai una tradición en Alcaraz que diz que la so tumba siempres s'atopa con flores.

• Andrés de Vandelvira, arquiteutu.
• Pedro de Vandelvira, arquiteutu y escultor.
• Pedro Simón Abril, humanista y pedagogu.
• Roberto Molina, escritor.
• Oliva Sabuco, escritora y filósofa.
• Capitán Martín Alfonso de la Tovilla, conquistador de Guatemala.
• Esteban Pérez de Pareja, relixosu ya historiador.

• Alfoz d'Alcaraz

•   Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Alcaraz.
• Alcaraz na web de Diputación