Arte góticu

La xénesis del primer modelu góticu, el francés del sieglu XIII, tien el so entamu a mediaos del sieglu XIII en nucleos como Chartres, París o l'abadía de Saint-Denis. Chartres descata pola so escuela intelectual; París ye la capital d'un reinu que ta afirmándose nel poder. Nel casu de Saint-Denis ye l'abadía na que s'entierren dende hai sieglos los monarques. A mediaos de sieglu la siella abacial de Saint-Denis ye ocupada por Suger (1081-1151), que va ser el responsable de novedosos proyeutos constructivos. Amás de bon alministrador y de gran sofitu del rei Lluis VII, Suger siente una gran fascinación poles xoyes y l'oru, que sublima rellacionándolo con Dios (lo que lu llevará a tar enfrentáu con San Bernardo, monxu del Císter). Suger intervién na construcción del ábside de Saint-Denis, puntu de partida de l'arquiteutura gótica en Francia xuntamente cola catedral de Sens.

El términu "Góticu" deriva de "godu" d'una manera peyorativa qu'equival a "bárbaru" o "ensin gustu". Ye George Vasari nel añu 1550 quien esparde esti esquema históricu qu'identifica'l "verdaderu arte" col de l'Antigüedá (Grecia y Roma). D'esti mou llégase a considerar que l'arte medieval ye "góticu" y "bárbaru" y que'l verdaderu arte ye'l que renaz n'Italia con Giotto y Michelangelo. El términu ye sometíu dende'l sieglu XIX a otres interpretaciones.

Esisten delles corrientes doctrinales qu'intenten desplicar les carauterístiques de l'arquiteutura gótica. El mayor enfrentamientu doctrinal vien dau por les escuelas alemana y francesa. La primera, representada por Worringer y autores como Dvorak o Seldmayr, considera l'estilu góticu como una espresión de l'alma nórdica. Nesti sen, los conceutos básicos que definiríen l'estilu góticu seríen el sistema de baldaquín -esto ye: una cubierta que s'apoya en cuatro soportes- que forma'l tramu de la nave, y el tratamientu del muriu en dos planos pa crear efeutos de fondura. Esti conceutu xermánicu présta-y más atención a les idees y menos a los medios teúnicos. Escontra esta escuela xermánica más espiritual tenemos la escuela francesa, que dende Viollet le Duc va poner l'acentu na teúnica y nos procedimientos de construcción. Nesti sen los elementos consideraos como elementos formales típicos del estilu góticu seríen l'arcu puntiáu, la bóveda de crucería, l'arbotante, l'impulsu n'altura y les vidrieres.

 

Otra impotante visión será la Panofsky quien na so obra Gothic Architecture and Scholasticism (1951) establez una analoxía ente'l pensamientu escolásticu y l'estilu góticu; nesti sen una summa teolóxica y una catedral gótica seríen comparables.

El góticu francés desarróllase nos siguientes periodos:

1) Góticu preclásicu (dende l'añu 1140): exemplos d'esta dómina son l'ábside de Saint-Denis y les catedrales de Sens, Laon y Senlis, 2) Góticu clásicu (1190-1240): la catedral gótica toma la so forma clásica cola catedral de Chartres (1195-1220); tamién son reprensatives d'esti periodu les de Reims, Amiens y Bourges, 3) Góticu rayonnant (1240-1350): Sainte-Chapelle de París, catedral de Beauvais, 4) Góticu flamboyant (dende l'añu 1350): catedral de Rouan.

 

L'arquiteutura gótica Inglaterra suel dividise en trés periodos:

1) Early English: exemplos d'esti periodu son les catedrales de Salisbury, York y Wells, 2) Decorated Style: catedral d'Exeter, 3) Perpendicular Style: considerase la forma más propia del góticu inglés (opus anglicanum); nesti sen la solución más orixinal del periodu ye la fan vaulting (bóveda d'abanicu), que podemos ver por exemplu nel claustru de l'Abadía de Gloucester o nel King's College de Cambridge.

Nel casu de la Corona de Castiella los primeros pasos obsérvense nel añu 1200, fecha na qu'entama a espardese la bóveda de crucería sespartita. Nel sieglu XIII, y contando col sofitu de los obispos respeutivos y de los reis Fernandu III y Alfonsu X, constrúyense les grandes catedrales de Lleón, Burgos o Toledo.

Nel casu de la Corona d'Aragón el góticu tien na so vertiente arquiteutónica una forma más sobria y robusta, y percíbese un sentíu del espaciu interior distintu al de les catedrales de la Corona de Castiella. Exemplos d'esti estilu son les catedrales (Seu o Seo) de Barcelona, Girona y Palma. Otros edificios destacables son la ilesia de Santa María del Mar en Barcelona y el Castiellu de Bellver.

 

L'arquiteutura gótica en Portugal ta claramente influyida pola inglesa. Esto pue observase por exemplu na fachada de la ilesia del Monesteriu de Batalha (2º cuartu del sieglu XV).

El góticu nun tien tanta cabida n'Italia como en Francia o n'Inglaterra, y cederá-y pronto'l pasu al Renacimientu. L'arquiteutura italiana permanez fiel a la tradición románica de mases más sencielles, y si bien la bóveda de crucería ye utilizada yá en Lombardía nel sieglu XI nun se sacarán les mesmes consecuencies constructives qu'en Francia. La penísula itálica recibe amás una doble influyencia: la bizantina (a consecuencia de la conquista de Constantinopla nel añu 1204) y la gótica. Merecen destacase les catedrales de Siena y Orvieto, amás de la catedral de Milán, entamada nel añu 1386. Mención aparte pa Venecia, onde'l góticu convive con elementos orientales y bizantinos n'edificios como la Ca' d'Oro y el Palazzo Ducal.

Podemos falar de dos modelos básicos: 1) el modelu francés, 2) y el modelu italianu. Consecuencia parcial del alcuentru ente dambos modelos será'l Góticu Internacional (1380-1420/1450)

En Francia el términu "protogóticu" ta plenamente xustificáu. Nel sieglu XII vemos yá un primer distanciamientu de les formes xeométriques romániques y una tendencia a que les formes sían más naturalistes, anque idealizaes. Llama l'atención l'importante complementu iconográficu nes archivoltes. Son tamién de destacar temes como'l del Árbol de Jesé, imaxe xenealóxica de Xesús y María y motivu d'esaltación de la Virxe. Será na Portada de la Virxe de Senlis (h. 1170) onde entama a desarrollase lo que se vien llamando "estatua columna"; tamién ye novedá la presencia nel tímpanu d'esta mesma catedral d'una Coronación de la Virxe. Otra obra d'esti primer periodu ye la portada occidental de la catedral de Chartres (h. 1145-1155). Estes son obres que van pronto a dar pasu a un modelu artísticu unitariu que será l'espeyu nel se va mirar el restu d'Europa occidental nel sieglu XIII y en parte del XIV.

 

L'escultura espárdese pol tímpanu, el dintel, les archivoltes, las xambes, polos capiteles y el gablete. Son comunes les galeríes con figures de reis, maiestas y apostolaos, y si bien los capiteles pierden importancia como soporte escultóricu apaecen otros como'l jubé, qu'en Francia tien gran desarrollu. La tendecia naturalista yá anunciada nel sieglu XII ye agora un fechu. La "estatua-columna" adquier cuerpu hasta'l puntu de llibrase de lo que ye'l marcu arquiteutónicu. Los programas iconográficos engloben dende'l Xuiciu Final al pesu de les almes presidíu por San Miguel y la Resurreición de los muertos. Otra portada dedícase-y a la Virxe -el cultu a la Virxe algama equí'l puntu más altu de tola Edá Media-. Otra portada suel facer referencia a los santos -por regla xeneral a los que tienen rellación cola catedral-. Tamién ye frecuente la representación de les artes lliberales.

Los exemplos más representativos podemos velos nes catedrales de Chartes, Reims, Amiens y Notre-Dame de París.

N'escultura caltiénense les formes tardorromániques y protogótiques de Benedetto Antelami hasta bien entráu'l sieglu XIII. En Pisa entama a trabayar Nicola Pisano -d'orixe meridional-, que busca la so inspiración nel clasicismu de sarcófagos romanos y etruscos pa la construcción, ente los años 1255-1260, del Bautisteriu de Pisa. La bona aceptación d'esta obra lleva a la ciudá de Siena a querer otru púlpitu de mayor desarrollu; nesta obra collaborarán con Nicola Pisano otros dos grandes artistes, Arnolfo di Cambio, arquiteutu y escultor, y el propiu fíu de Nicola, Giovanni Pisano, que será'l responsable del púlpitu de Sant'Andrea de Pistoia. Merez la pena ser tamién destacáu Andrea Pisano, l'encargáu de facer les Puertes de Bronce del Bautisteriu de Florencia (1330), nes que se representa un gran ciclu cola vida de San Xuan, y que son modelu pa Ghiberti. Andrea Orcagna, pintor y escultor activu depués de la Peste Negra, será'l responsable del Tabernáculu d'Orsanmichele (Florencia), una de les obres florentines más ambicioses na segunda metá del sieglu XIV.

 

Nel sieglu XII ye perclaru'l conservadorismu del modelu previu. Y esta resistencia de la tradición entemezse col contautu de lo bizantino. Pietro Cavallini ta activu ente los años 1273-1308, pero'l primer gran artista florentinu citáu por Vasari na so obra Vite de' più eccellenti architetti, pittori, et scultori italiani, da Cimabue insino a' tempi nostri va ser Cimabue, muertu en 1302. Sicasí, la gran figura renovadora de la pintura será Giotto di Bondone.

Si bien nes ilesies de San Antolín de Bedón (Llanes), de Santa María de Valdediós (Villaviciosa) o Santa María de la Oliva (Villaviciosa) y otres podemos atopar yá elementos protogóticos, ye na propia catedral d'Uviéu, y en concreto na so sala capitular, onde vamos encontrar un primer exemplu claru d'arte góticu n'Asturies. Fináu'l chantre Pedro Esteban nel añu 1293, ye posible que s'entamaren les obres nesti mesmu añu. Féchase nel 1300 un documentu que recueye un donativu del obispu Fernando Alfonso "para labrar en el cabildo nuovo" y que señala que esti "yera comenzado". Nel añu 1314 les obres tán ya remataes. La sala capitular ye un edificiu destináu a la llectura de la regla de la orde. Nesti casu asitíase nun cuadráu cuasi perfeutu (9,70 m x 9,65 m) y l'espaciu ta subordináu a la gran bóveda ochavada de crucería, considerada nesti casu (Bango, 1985) una importación del llamáu ''Góticu Plantagenet'', que fai la so apaición nel ámbitu hispanu xustamente nesta dómina.

El pensamientu historicista foi posible gracies a la vindicación de valores suxetivistes. Nel terrenu de l'arquiteutura lo ''picturesque'' va tener como prototipos estilos "exóticos": árabe, hindú, chinu, etc, pero tamién el góticu. Y nel contestu sociupolíticu inglés dase xustamente una puxanza d'esti estilu, iniciándose asina'l procesu de tresformación del góticu llamáu pintorescu en neogóticu. Augustus Welby Northmore Pugin (1812-1852), arquiteutu y teóricu del neogóticu inglés, fadrá una defensa apasionada del Góticu interpretándolu como'l estilu cristianu más representativu. Pugin anicia la so llabor como arquiteutu con un edificiu emblemáticu, el Palace de Westminster de Londres, realizáu cola collaboración de Charles Barry. Otres obres representatives del estilu neogóticu son l'All Saints Church de Londres y la catedral de San Patrick en Nueva York

• J. Antonio Ramírez, Historia del Arte. La Edad Media, 1996, Alianza Editorial
• Francisco de Caso y Pedro Paniagua Félix, El arte gótico en Asturias, 1999, Ediciones Trea
• J. M. Azcárate, Arte gótico en España, 2000, Manuales Arte Cátedra
• George Duby, Adolescence de la chrétienté occidentale, L'Europe des cathédrales y Fondement d'un nouvel humanisme, Skira, 1966-1967

•   Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Arte góticu.