Cosacos zaporizhians

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Os cosacos zaporizhians u zaporozhians habitaban a lo prencipio as islas d'a gran curva d'o río Dniéper y a comarca, tierras de dengún entre Polonia-Lituania, o Khanato de Crimea y Rusia. A diferencia d'os atros grupos cosacos charraban ucrainés y no ruso y teneban conoixencias de navegación o que lis permitió de dedicar-sen a la piratería.

Os ritos d'iniciación d'os zaporizhians yeran mes severs que os d'atros cosacos, y incluiban nadar por o río con tota a suya fuerza. Teneban unas embarcacions ditas gaviotas con una flotabilidat adicional en alta mar con faixos de chuncos.

En a zona d'o Dniéper, en as mugas orientals d'o estau polaco-lituano os fuyitivos eslaus s'achuntoron y mezcloron con os tartaros y s'organizó un grupo cosaco caracteristico organizato militarment. A denominación de zaporozhián provién d'on teneban o principal campamento fortificato, o Sich de Zaporozhia, provenindo o toponimo Zaporozhia d'as palabras eslavas orientals za ("dezaga") y Пороги (Prohi, "os rapedos d'o río").

A man d'as mugas os estaus polaco-lituano y ruso feban servir a los cosacos como fuerza militar tampón, guarnindo-los de armas y vivers. O centro d'a zona cosaca yera un puesto de refuchio pa rebels, chent fuera d'a lei, campesins que fuyen d'a servitut dende Polonia y Rusia y atros fuyitivos. A meyatos d'o sieglo XVI os zaporozhians prenen una organización especial: un consello d'agüelos (Starchina), un cabo esleito (atamán) y tienen a capital en una fortaleza edificata en una isla d'o Dniéper, a Sietch.

Tenioron conflictos con os turcos otomans y con os tartaros de Crimea. En 1637 esclató una revuelta campesina y cosaca en Ucraina que os polacos esclaforon. En chinero de 1646 Bogdan Khmelnitski se fa esleyir Atamán y con l'aduya d'os tartaros ataca a los polacos y asitia Lviv. Os cosacos son parcialment vencitos y Khmelnitski demanda a protección de l'Imperio Ruso, no podendo mantener-se o suyo estau sin tener garra aliato. En 1654 con l'Alcuerdo de Perejasv os zaporozhians aceptoron a sobiranía d'o zar, que reconoixeba as institucions d'o pueblo cosaco.

Os cosacos zaporozhians colaboron con l'exercito sueco de Carlos XII persuaditos por l'atamán Mazeppa. Dimpués d'a derrota sueca en a Batalla de Poltava (1709) o gubierno ruso de Per o Gran reprimió con dureza a los cosacos zaporozhians y en morioron muitos.

Dimpués que l'Imperio Ruso ocupase a costa d'a Mar Negra y Crimea os cosacos perdioron a suya posición marguinal que lis permeteba d'estar independients. En 1773 os cosacos d'o sector central d'Ucraína ya son baixo control ruso pa cutio. En 1774, baixo Catarina a Gran, a mayor part d'os cosacos zaporozhians fuoron exterminatos.

En 1787 os restos d'os cosacos d'o Dniéper fuoron organizatos como l'exercito d'a Mar Negra, cosacos Chernomorskie (1788), y dimpués trasladatos en 1792-1799 a lo Kubán.

• John Ure Los Cosacos. Ariel pueblos.