Idioom
'n Idioom is 'n vaste spreekwoord of segswyse wat eie is aan 'n spesifieke taal, streek of volksgroep. Idiome het gewoonlik 'n dieper betekenis wat uit die tradisies, geskiedenis en leefwyse van 'n volk gegroei het. Dit is nie altyd moontlik om die betekenis van 'n idioom uit die woorde af te lei nie, omdat dit baie op figuurlike spraak berus. Vir die rede kan idiome ook nie direk van een taal in 'n ander vertaal word sonder om die betekenis daarvan in ag te neem nie.
Afrikaans, as taal, is besonder ryk aan idiome. Idiome in Afrikaans is nie noodwendig in Engels of in ander tale beskikbaar nie. Die omgekeerde is egter ook waar. Direkte vertaling van idiome kan tot foutiewe (en soms komiese) vertalings lei. As voorbeeld: "Jan skiet 'n kat" beteken nie noodwendig dieselfde as "Jan shoots a cat" nie, maar moet na gelang van die konteks eerder vertaal word as "Jan is vomiting".
Voorbeelde
[wysig | wysig bron]Enkele voorbeelde van idiome:
| Idioom | Betekenis |
|---|---|
| 'n Adder in eie boesem hê | 'n Verraaier / indringer / skelm |
| 'n Appeltjie te skil | Iemand uittrap of redeneer oor 'n saak |
| Van bakboord na stuurboord stuur | 'n Persoon herhalend na ander persone verwys / Instruksies gee wat onnodig ingewikkeld is. |
| Balke saag | Erg snork |
| Piet is been-af op Sannie | Piet is verlief op Sannie |
| Nie op sy/haar bek geval nie | Lewer maklik 'n opinie |
| Jy kan dit vir die bobbejane vertel | Ek glo dit nie |
| Die bobbejaan agter die berg gaan haal | 'n Moeilikheid tegemoet loop; jou vreeslik kwel oor iets wat nog glad nie eens gebeur het nie |
| Te diep in die bottel kyk | Om 'n dronklap te wees |
| Dis 'n bietjie te dik vir 'n daalder | Dis te erg/moeilik om te glo[1] |
| Daar sal dadels van kom | Daar sal niks van kom nie |
| Doekies omdraai | Lieg |
| Die lepel in die dak steek / die gees gee | Sterf / breek |
| Om ook 'n eiertjie te lê | Iets (bykomends) te sê hê |
| Hy is 'n haan onder die henne | Die gewildste man tussen die vroue |
| Geen haan sal daarna kraai nie | Niemand sal later iets te sê hê daaroor nie |
| Elke haan is baas op sy eie mishoop | Elkeen wil op sy eie gebied baas wees |
| Gaan vang 'n haan! | "Los my uit" of gaan net weg. |
| Op iemand se hakke sit | Hom/haar voortdurend agtervolg |
| Iemand se hakskene word al rooi | Om te begin belangstel in die teenoorgestelde geslag |
| Die hand aan eie lewe slaan | Selfmoord pleeg |
| Die hand in eie boesem steek | Jouself ondersoek om te sien of daar nie skuld by jou lê nie |
| As een hand die ander was, word albei skoon | As die een die ander help, word albei bevoordeel |
| Iemand se hand in die as slaan | Om iemand by 'n meisie uit te oorlê |
| Van die hand na die tand lewe | Net genoeg verdien om van te lewe |
| Van die hand wys | Weier, afwys |
| Die handdoek ingooi | Die stryd gewonne gee (oorspronklik in boks gebruik) |
| Met die hand in die hare sit | Worstel met 'n probleem |
| Iemand in die hare vlieg | Stry of baklei |
| Die hare laat waai | Woes baklei |
| Met die hoed in die hand iets vra | Verleë iets by 'n belangrike persoon kom vra |
| Die hoenders in maak | Kwaad maak |
| In 'n japtrap klaarsien | Iets (byvoorbeeld 'n taak) vinnig afhandel |
| Die kat in die donker knyp | Stoutigheid aanvang (gewoonlik seksueel van aard) |
| 'n Kat skiet | Braak, opgooi, naar word |
| Klippe gooi na glashuise | Doen iets wat jy nie aan jouself gedoen wil hê nie |
| Die koeël is deur die kerk | Iets is afgesluit; dis gedane sake |
| Die kool is nie die sous werd nie | Dis nie die moeite werd/koste werd nie |
| Daar loop iemand oor my graf | 'n Koue rilling kry |
| Van jou lotjie getik | Mal wees |
| Jy kan dit maar op jou maag skryf (en met jou hemp afvee) | Daar sal niks van kom nie |
| Jou mantel na die wind draai | Jou op beginsellose wyse na omstandighede skik |
| Muisneste hê | deurmekaar wees van verliefdheid/verslons wees |
| Met pens en pootjies / met hoek en sinker / met skoene en al | Heeltemal |
| Die kar voor die perde inspan | Iets verkeerd-om doen |
| Om die pyp te rook | Met iets slaag; wen[2] |
| Dit reën katte en honde | Daar val swaar reën |
| In die rooi wees (met geld) | Om in die skuld / oortrokke by die bank te wees |
| Jy kan maar jou ou skoene agterna gooi | Jy moet dankbaar wees om dit/hom/haar te kry |
| Daar is 'n slang in die gras | Iets is nie pluis nie |
| Spek skiet | 'n Leun vertel of onwaarheid kwyt raak |
| 'n Stuiwer in die armbeurs gooi | Saampraat |
| Uit die veld geslaan wees | Teleurgesteld of beskaamd wees |
| Iemand is nie hier om vlieë te vang nie | Iemand is nie sonder rede hier nie |
| Sit nie langs dieselfde vuur nie | Stem nie saam met iemand nie |
| Water uit 'n klip tap | Om met min die onmoontlike reg te kry |
| Iemand van sy wysie af bring | Iemand heeltemal deurmekaar maak |
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ https://maroelamedia.co.za/afrikaans/idiome-en-uitdrukkings/dis-n-bietjie-te-dik-vir-n-daalder/ URL besoek op 21 Mei 2020
- ↑ https://maroelamedia.co.za/afrikaans/idiome-en-uitdrukkings/uitdrukking-die-pyp-rook/ Opgespoor en besoek op 30 Junie 2020
