Kennis

Vir ’n artikel oor die ensiklopedie, sien Kennis (ensiklopedie).

Kennis is iemand se bewustheid of begrip van iets soos feite, inligting, ervaring of vaardighede wat verkry word deur ondervinding of deur opvoeding danksy waarneming, ontdekking of die leerproses. Kennis kan teoreties wees (’n kennis ter wille daarvan om te weet) of prakties (om voordeel uit die kennis te trek).

In filosofie word die studie van kennis epistemologie genoem; die filosoof Plato het kennis gedefinieer as "geregverdigde ware geloof". Daar bestaan egter baie definisies van kennis en teorieë om dit te verduidelik.

Verskeie soorte kennis bestaan: van selfkennis tot godskennis, van vakkennis tot wetenskaplike kennis, van landskennis tot taalkennis.

Die eindelike afbakening van filosofie van wetenskap is moontlik gemaak deur die idee dat die kern van filosofie ’n "teorie van kennis" is, ’n teorie wat afsonderlik van die wetenskap is omdat dit die "grondslag" daarvan is . . . Sonder dié idee van ’n "teorie van kennis" is dit moeilik om te dink wat "filosofie" sou gewees het in die tydperk van moderne wetenskap.

—Richard Rorty, Philosophy and the Mirror of Nature

Kennis is die hoofonderwerp van epistemologie, waarin dít bestudeer word wat ons weet, hoe ons dit weet en wat dit beteken om iets te weet.^[1]

Die definisie van kennis is ’n onderwerp van voortdurende debat onder epistemoloë. Die klassieke definisie, wat deur Plato beskryf is, maar nie finaal bekragtig is nie, spesifiseer dat ’n stelling aan drie kriteria moet voldoen om as kennis beskou te word: Dit moet geregverdig en waar wees en geglo word. Epistemoloë stem vandag saam dat hierdie voorwaardes nie voldoende is nie, soos verskeie Gettier-gevalle dit vermoedelik demonstreer. ’n Paar alternatiewe definisies is al voorgestel; Richard Kirkham meen ons definisie van kennis vereis dat die bewys vir die geloof die waarheid daarvan noodsaak.^[2]

In teenstelling met dié benadering meen Ludwig Wittgenstein dat ’n mens kan sê "Hy glo dit, maar dit is nie waar nie", maar nie "Hy weet dit, maar dit is nie waar nie."^[3] Hy sê verder dit stem nie ooreen met ’n spesifieke geestesgesteldheid nie, maar eerder met spesifieke maniere om oor oortuiging te praat. Wat hier verskil, is nie die geestesgesteldheid van die spreker nie, maar die aktiwiteit waarin dit bespreek word. Om byvoorbeeld te "weet" die water in die ketel kook, dui nie op ’n spesifieke geestesgesteldheid nie, maar daarop om ’n sekere taak uit te voer met die stelling dat die water kook. Wittgenstein het probeer om die probleem met die definisie se systap deur te kyk na die manier waarop "kennis" in natuurlike tale gebruik word. Hy het kennis beskou as deel van ’n groep dinge wat met mekaar verband hou (Engels: family resemblance; Duits: Familienähnlichkeit). Hiervolgens kan kennis nie deur enige definisie vasgepen word nie.^[4]

“Selfkennis” verwys gewoonlik na ’n persoon se kennis van sy eie sensasies, gedagtes, dit wat hy glo, ens.^[5] ’n Paar kwessies oor selfkennis was al die onderwerp van uitgebreide debatte in filosofie, onder meer of selfkennis van ander soorte kennis verskil, of ons bevoorregte selfkennis het in vergelyking met kennis van ander se gedagtes, en die aard van ons kennis oor onsself.^[5]

Die Skotse filosoof David Hume het juis sy skeptisisme uitgespreek oor of ons ooit selfkennis kan hê buiten ons onmiddellike bewustheid van ’n "klomp waarnemings", en dit was deel van sy groter skeptisisme oor persoonlike identiteit.^[5]

Daar word algemeen aanvaar dat kennis waardevoller as opregte geloof is. ’n Formulering van die waardeprobleem in epistemologie is eerste geopper in Plato se Sokratiese dialoog Meno. Sokrates wys aan Meno uit dat ’n man wat die pad na Larissa ken, ander daarheen sal kan lei. Net so kan ’n man wat opreg glo hy weet hoe om daar uit te kom, die pad aanwys, al was hy nog nooit in Larissa of het hy geen kennis van die stad nie. Sokrates sê dit lyk of beide kennis en ’n opregte mening aksie kan lei. Meno wonder dan waarom kennis hoër as opregte geloof geag word en hoekom kennis en opregte geloof verskil. Sokrates antwoord kennis is waardevoller as opregte geloof omdat dit vas of geregverdig is. Regverdiging, of die uitwerk van die rede vir opregte geloof, bekragtig opregte geloof.^[6]

Die probleem is om te identifiseer wat (indien enigiets) kennis waardevoller as opregte geloof maak, of wat kennis waardevoller maak as ’n blote minimale versameling van sy komponente, soos regverdiging, veiligheid, sensitiwiteit, statistiese waarskynlikheid en anti-Gettier-voorwaardes.^[7] Die waardeprobleem het weer in die 21ste eeu sy kop uitgesteek in die filosofiese geskrifte oor epistemologie ná die opkoms van deugde-epistemologie in die 1980's, deels vanweë die duidelike verband met die begrip waarde in etiek.^[8]

In hedendaagse filosofie het epistemoloë, onder andere Ernest Sosa, John Greco, Jonathan Kvanvig,^[9] Linda Zagzebski en Duncan Pritchard, deugde-epistemologie beskryf as ’n oplossing vir die waardeprobleem. Hulle meen epistemologie moet ook die "eienskappe" van mense as epistemiese agente (dus intellektuele deugde) evalueer, eerder as net die eienskappe van proposisies en proposisionele denkwyses.

Die ontwikkeling van die wetenskaplike metode het ’n aansienlike bydrae gelewer tot hoe kennis verkry word van die fisiese wêreld en sy verskynsels.^[10] Om as wetenskaplik beskou te word, moet ’n ondersoekmetode gebaseer wees op die versameling van waarneembare en meetbare bewyse, onderworpe aan spesifieke beginsels van rede en proefneming.^[11]

Die wetenskaplike metode bestaan uit die versameling van data deur waarneming en proefneming, en die formelering en toetsing van hipoteses.^[12] Wetenskap en die aard van wetenskaplike kennis het ook die onderwerp van filosofie geword. Namate wetenskap self ontwikkel het, het die gebruik van die term "wetenskaplike kennis" breër geword^[13] in wetenskappe soos biologie en sosiale wetenskap. Let daarop dat epistemologie die studie van kennis is asook van hoe dit verkry word. Wetenskap is die "proses wat elke dag gebruik word om gedagtes logies te voltooi deur gevolgtrekkings van feite wat deur berekende eksperimente bepaal word". Sir Francis Bacon was belangrik in die historiese ontwikkeling van die wetenskaplike metode; sy werk het ’n induktiewe metodologie vir wetenskaplike inligtingsversameling gevestig en gewild gemaak. Sy beroemde gesegde Scientia potentia est ("Kennis is mag") kom in die Meditations Sacrae (1597) voor.^[14]

Een dissipline van epistemologie fokus op gedeeltelike kennis. Dit is in die meeste gevalle nie moontlik om ’n inligtingsgebied ten volle te verstaan nie; ons kennis is altyd onvolledig of gedeeltelik. Die meeste werklike probleme moet opgelos word deur gebruik te maak van ’n gedeeltelike begrip van die probleemkonteks en -data, anders as ’n som op skool waar alle data aan leerlinge gegee word asook ’n volledige stel formules om die som te maak.

Dié idee is ook teenwoordig in die begrip "beperkte rasionaliteit", waarvolgens mense in alledaagse situasies dikwels oor ’n beperkte hoeveelheid inligting beskik en daarvolgens besluite neem.

• Halfleeftyd van kennis

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir kennis.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.