Hàn-cho̍k

Hàn-chok

汉族/漢族
Hàn-cho̍k
Chóng Jîn-kháu
tāi-iok 130 bān
Hun-pò͘ Tē-khu
Tiong-kok 1,268,375,111  Tâi-oân 23,575,365  Hiong-káng 6,723,786  Ò-mn̂g 663,400
Gí-giân
Hàn-gí
Chong-kàu Sìn-gióng
bû-chong-kàu, Hu̍t-kàu, Tō-kàu, Jû-kàu, sió-sò͘ sìn-hōng Ki-tok-kàu

Hàn-chok (漢族) sī hiān-tāi Tiong-kok jīn-tēng ê kok-lāi bîn-cho̍k chi it, sī iû Hàn-jîn cho͘-sêng--ê. Tī Tiong-kok í-gōa ê só͘-chāi, ū-sî mā hō-chò Hôa-cho̍k (華族).

"Hàn" chit-ê miâ-chheng, ài kàu Hàn-tiâu khai-sí chiah chhut-hiān. Chóng-sī "Hàn", "Hàn-jîn", "Hàn-cho̍k" ê ì-sù sûi sî-tāi ū bô-kâng ê lí-kái.

Kīn-tāi ê chi̍t khoán sī-sū kā Hàn-cho̍k ê khí-goân tui-kiù kàu sîn-ōe lāi ê N̂g-tè, āu-piah sòa Hā, Siong, Chiu 3-ê tiâu-tāi, tī Chun-chiu Chiàn-kok, Chîn, Hàn sî-kî bān-bān tēng-hêng--lo̍h-lâi. Hiān-tāi Tiong-kok-lâng liû-hêng kóng Hàn-cho̍k sī chi̍t-ê 5000-nî kú ê bûn-bêng.

Jīn-tông Hàn-cho̍k ê lâng mā ē-tàng kiò-chòe Hàn-jîn, mā ē-tàng sī chi̍t-ê ì-sù chē khoán ê iōng-gí, i-ê chhut-hiān tāi-seng sī kap Hàn-tiâu ū koan-hē, chóng-sī "Hàn-jīn" tī bô kâng sî-tāi, só͘-chāi, jîn-kûn tang-tiong ì-sù ū chha. Tī kīn-tāi Tiong-kok, hoat-tián Hàn-cho̍k ê koan-liām, ka Hàn-jîn tòng cho̍k chi̍t khoán bîn-cho̍k (nation) ia̍h cho̍k-kûn (ethnic group).

Chiàu koan-hong ê jīn-tēng, Hàn-cho̍k sī Tiong-kok ê chú-thé bîn-cho̍k, kàu-kah 20 sè-kí bóe ê sî-chūn, jîn-khàu chóng-sò͘ chhiau-kòe 12-ek, mā sī sè-kài siōng jîn-kháu siōng-chōe ê bîn-cho̍k.

Tō-kàu sī Hàn-cho̍k tī le̍k-sú siōng hêng-sêng ê chong-kàu. Che í-gōa, Hàn-cho̍k mā chiap-siū gōa-lâi chong-kàu ê éng-hiáng, chú-iàu sī Hu̍t-kàu, Thian-chú-kàu kah Ki-tok-kàu.

Hàn-cho̍k ū ka-tī ê gí-giân kah bûn-jī, Hàn-gí-cho̍k (Hàn-gí) sio̍k-î Hàn-Chōng gí-hē, pun-chòe 8-tāi ōe, in sī: Pak-hng-ōe (Koaⁿ-ōe), Ngô͘-gí, Siong-gí, Kàm-gí, Kheh-ka-gí, Bân-lâm-gí, Bân-pak-gí kah Oa̍t-gí. Kok-chióng hong-giân chi-kan, chha-pia̍t chiok tōa--ê, ū-ê hō͘-siong chi-kan bô hoat-tō͘ thong-ōe. Hàn-cho̍k ê kiōng-thong gí-giân sī Phó͘-thong-ōe. Hàn-cho̍k phó͘-piàn sú-iōng ê bûn-jī sī Hàn-jī.

Tiong-kok ûi-thôan gián-kiù ha̍k-chiá chòe-kūn ū "tiōng-tāi hoat-hiān", tang-sî-á it-hiòng hō͘ sè-jîn khòaⁿ-chòe kū-iú kiōng-tông hiat-thóng ê Hàn-cho̍k, kî-si̍t lâm, pak chi-kan ê hoeh-thóng chha-pia̍t put-lí-á tōa, sīm-chì koh pí sió-sò͘ bîn-cho̍k khah tōa. Chit-hāng gián-kiù "hoat-hiān", ùi Seng-bu̍t Ûi-thôan-ha̍k ê kak-tō͘ lâi kóng, Tiong-kok ê Hàn-cho̍k chí-put-kò sī 1-ê tī bûn-hòa hong-bīn ôan-chéng ê cho̍k-kûn, ah nā hoeh-thóng to̍h m̄-sī án-ne.

Kî-si̍t tī kong-gôan 1929-nî hit-chūn, to̍h bat ū 1-kóa-á Tiong-kok ê ha̍k-chiá hoat-hiān-kóng Hàn-cho̍k ê hoeh-hêng, tī lâm-hong kah pak-hong ū cheng-chha. Chòe-kīn, Tiong-kok Kho-ha̍k-īⁿ Ûi-thôan Kah Hoat-tián-seng-but-hak Gián-kiù-sò͘ (中國科學院遺傳--發展生物學研究所) hù gián-kiù-ôan Ôan Gī-ta̍t (袁義達), tī i chòe-kīn ê tù-chok Tiong-kok sìⁿ-sī: kûn-thé ûi-thôan kah jîn-kháu hun-pò͘ (中国姓氏：群体遗传和人口分布) tang-tiong chí-chhut, lam, pak Hàn-jîn chi-kan, tī ûi-thôan kiat-kò͘ chit hong-bīn chûn-chāi chha-pia̍t.

Ôan Gī-ta̍t chí-chhut, chiong Tiong-kok lâm-hong ê Bú-î-soaⁿ (武夷山) kah Lâm-niá (南嶺) tong-chò hun-kài-sòaⁿ lâi kóng, lâm, pak 2-pêng Hàn-jîn hoeh-thóng chha chin-chōe, sīm-chí chhiau-kòe kok-chū hām tng-tē sió-sò͘ bîn-cho̍k chi-kan ê chha-kū. Ká-sú àn Seng-but Ûi-thôan-ha̍k ê koan-tiám lâi kóng, Tiong-kok ê Hàn-cho̍k siāng-ke chí-sī 1-chióng bûn-hòa siōng ê ôan-chèng kûn-thé.

Ū lâng kun-kù Tiong-kok Kho-ha̍k-īⁿ ê gián-kiù jîn-ôan só͘ siu-chi̍p ê Hàn-cho̍k A,B,O hoeh-hêng sò͘-kù, ōe chhut 1-tiuⁿ Hàn-cho̍k ê tē-he̍k chhin-iân tô͘ (漢族地域親原圖). Chit-tiuⁿ tô͘ piáu-bêng, lâm-hng ê Hàn-jîn (pau-koat Hok-kiàn, Tâi-ôan, Kńg-tang, Hiong-káng, Ò-mn̂g, Kńg-sai, Hái-lâm 7-ê só͘-chāi) kah pak-hng Hàn-jîn (thâu-chêng kóng--ê hia 7-ê só͘-chái í-gōa ê só͘-chāi), in ê seng-bu̍t ûi-thôan kū-lī, pí sè-kan-lâng sióng-siōng--ê khah tōa chin-chōe.

Chiam-tùi chit-hāng gián-kiù sêng-kó, Ôan Gī-ta̍t tī-leh chiap-siū Pak-kiaⁿ Kho-ki-po hóng-mn̄g ê sî piáu-sī kóng, lâm kah pak chi-kan hoeh-iân ê chha-pia̍t tī Sòng-tiâu ê sî-tāi to̍h í-keng hêng-sêng, hit-chūn hun-pò͘ ê kui-lu̍t kah hiān-chú-sî ki-pún kāng-khóan.

Lâm, pak chit-2-ê khu-he̍k ê Hàn-cho̍k sī án-chóaⁿ hun-hòa--ê neh? Ôan Gi-ta̍t jīn-ûi, Hôa-ha bîn-cho̍k tn̂g-kî í-lâi, tī-leh chhian-î kah chìn-hòa ê kòe-thêng tang-tiong, lâm pak chi-kan put-tōan teh hun-hòa. Pì-jû-kóng, pak-hng-lâng chú-iàu chham pek-pêng ê sió-sò͘ bîn-cho̍k kau-óng, pek-hng ê sió-sò͘ bîn-cho̍k ū Hiong-lô͘, Sian-pi, Tu̍t-khoat, Kiuⁿ-cho̍k, Bông-kó͘-cho̍k chia-ê sio̍k-î pak Bông-kó͘ jîn-chéng (北蒙古人種) ê bîn-cho̍k. Lâm-hng ê Kńg-tang, Kńg-sai, Hok-kiàn, Tâi-ôan chia-ê só͘-chāi ê Hàn-cho̍k, chú-iàu chham lâm-hng ê sió-sò͘ bîn-cho̍k seng-o̍ah chò-hóe, lam-hng ê sió-sò͘ bîn-cho̍k lóng-chóng sio̍k-î lâm Bông-kó͘ jîn-chéng.

Tiong-kok ê pak-hong, thó͘-tē pêⁿ-tháⁿ, jîn-lūi ê chhian-î khah kōe, khah chia̍p. Mā si in-ūi án-ne, pak-hong kok bîn-cho̍k chi-kan hō͘-siong tông-hòa ê sok-tō͘ pí lam-hong khah kín, pak-hong ê gí-giân thóng-it mā iâⁿ-kòe lâm-hong chin-chōe. Tiong-kok lâm-hong tē-khu, te̍k-pia̍t sī Bú-î-soaⁿ kah Lâm-niá ê lâm--sì, soaⁿ-kôan niá-kiā, khe hô kau-chhap, tē-hêng hui-siông ho̍k-cha̍p, jîn-kháu chhian-î khah bô hiah-nī kán-tan, cho̍k-kûn chi-kan ê tông-hòa sok-tō͘ mā khah bān, lâm-hong kok cho̍k-kûn chi-kan ê gí-giân chha-pia̍t to̍h koh-khah tōa.

Ôan Gī-ta̍t chí-chhut, kúi-nā-chheng nî lâi, Hàn-cho̍k chìn-hòa ê le̍k-sú mā chèng-bêng lâm, pak chi-kan ê chha-pia̍t, che sī 1-chióng kûn-thé ûi-thôan ki-in ê bô-kâng. Bûn-hòa ê chha-pia̍t, pau-koat gí-giân ê bô-kâng, lóng-chóng ē-tàng thong-kòe kok-ka ê chèng-chhek kah hoat-lēng, tī bô-lōa-kú liáu-āu sok-sè chha-pia̍t, put-jī-kò, kúi-chheng-nî lâi chō-sêng ê ûi-thôan ki-in chi-kan ê chha-pia̍t khiok-sī bô hoat-tō͘ thang kái-piàn, che sī pún-chit ê chha-pia̍t.

• Tn̂g-lâng
• Hàn-jîn

• 袁义达 (2002). 中国姓氏――群体遗传和人口分布 (ēng Hôa-gí). 华东师范大学出版社. ISBN 9787561727690.