Fortran

Fortran (hay FORTRAN) là một ngôn ngữ lập trình biên dịch, tĩnh, kiểu mệnh lệnh được phát triển từ thập niên 1950 và vẫn được dùng nhiều trong tính toán khoa học hay phương pháp số cho đến hơn nửa thế kỷ sau đó. Tên gọi này ghép lại từ tiếng Anh Formula Translator/Translation nghĩa là dịch công thức. Các phiên bản đầu có tên chính thức là FORTRAN, nhưng chữ hoa được chuyển sang chữ thường từ phiên bản Fortran 90. Tiêu chuẩn quốc tế cho tên gọi này ngày nay là "Fortran".

Fortran được phát triển ban đầu như là một ngôn ngữ thủ tục. Tuy nhiên các phiên bản mới của Fortran (từ Fortran 90) đã có các tính năng hỗ trợ lập trình hướng đối tượng.

Một số phiên bản Fortran tiêu biểu:

• Fortran IV
• Fortran 77
• Fortran 90
• Fortran 95
• Fortran 2003

Các phiên bản cũ hơn cho đến Fortran 77 có sử dụng định dạng theo cột (fixed column) theo quy định:

• Cột thứ 7 đến 72 dành cho các câu lệnh
• Cột thứ 1 đến 5 dành cho nhãn lệnh. Nhãn lệnh là những số nguyên đứng đầu dòng lệnh, và trong Fortran không nhất thiết phải theo thứ tự tăng dần.
• Cột thứ 6 dành cho kí tự nối dòng (nếu cần thiết).

Các phiên bản mới hơn (từ Fortran 90 trở đi) cho phép dùng định dạng tự do (free-form), không có ràng buộc về vị trí các cột trong chương trình. Dưới đây sẽ trình bày một số ví dụ cú pháp theo định dạng tự do này.

Dạng của lệnh gán tương tự như ngôn ngữ lập trình BASIC:

! Tên_biến = Giá_trị
A = 5
LoiChao = "Hello"

Các chương trình con được gọi bằng lệnh CALL:

! CALL tenCTC tham_so1, tham_so2, ...

Rẽ nhánh

IF T > 1.0 THEN
   W = 23.7 * T
ELSE
   W = 23.7 * (T ** 0.75)
END IF

Lặp

DO I = 1, N
   B(I) = 2.8 * (I - 0.3)
END DO

Chương trình "Hello" có thể chạy được sau khi dịch bằng bất cứ trình dịch nào kể từ Fortran 90 trở đi.

program chaothegioi
print*,"Chao The Gioi!"
end program chaothegioi

Chương trình này, tính diện tích của hình trụ, chạy khi được dịch bởi bất cứ trình dịch nào kể từ Fortran 90 trở đi. Các chữ đứng sau dấu ! trên cùng dòng sẽ không được dịch, và coi như chú thích của người viết chương trình, để giúp người đọc dễ hiểu hơn.

program HinhTru
! Tinh dien tich Hinh tru.
!
! Khai bao bien.
implicit none ! Yeu cau moi bien can duoc khai bao -- danh cho Fortran 90.
integer :: Loi
real :: BanKinh,ChieuCao,DienTich
real, parameter :: Pi = 3.14159
do
   ! Nhac nguoi dung nhap Ban kinh va Chieu cao.
   write (*,*) "Nhap Ban kinh va Chieu cao, nhan 't' de thoat."
   read (*,*,iostat=Loi) BanKinh,ChieuCao
   ! 
   ! Neu khong nhap duoc, thoat.
   if (Loi /= 0) stop "thoat"
   !
   ! Tinh dien tich. Ky hieu ** nghia la "luy thua".
   DienTich = 2*Pi*(BanKinh**2 + BanKinh*ChieuCao)
   !
   ! Viet (BanKinh, ChieuCao) va (DienTich) ra man hinh.
   write (*,"(1x,'BanKinh=',f6.2,5x,'ChieuCao=',f6.2,5x,'DienTich=',f6.2)") BanKinh,ChieuCao,DienTich
end do
end program HinhTru

Chú ý: câu lệnh

 write (*,"(1x,'BanKinh=',f6.2,5x,'ChieuCao=',f6.2,5x,'DienTich=',f6.2)") BanKinh,ChieuCao,DienTich

có sử dụng khai báo định dạng trong Fortran. Có thể giải thích sơ lược như sau:

• 1x nghĩa là một kí tự trống. Số kí tự trống cần in ra đi trước chữx.
• f6.2 tương ứng với số thực có 6 chữ số, trong đó 2 chữ số trong phần thập phân.

Kiểu định dạng chuỗi này của riêng Fortran, nó rất khác so với chuẩn định dạng printf của ngôn ngữ lập trình C vốn được sử dụng rộng rãi.

• Adams, Jeanne; Brainerd, Walter; Martin, Jeanne; Smith, Brian; Wagener, Jerrold (1997). Fortran 95 Handbook: Complete ISO/ANSI Reference. MIT Press.
• Metcalf, Michael; Reid, John; Cohen, Malcolm (2004). Fortran 95/2003 Explained. Oxford University Press.
• Nyhoff, Larry; Leestma, Sanford (1995). FORTRAN 77 for Engineers and Scientists with an Introduction to FORTRAN 90. 4th Edition. Prentice Hall. ISBN 0-13-363003-X.
• ANSI X3.198-1992 (R1997), Programming Language "Fortran" Extended. Xuất bản bởi ANSI.

• The Fortran Company
• Fortran Open Directory category
• Fortran 90, 95, 2003 Information and Resources
• How Not to Write FORTRAN in Any Language Có ví dụ về cách viết chương trình tốt, cho mọi ngôn ngữ lập trình.

(bằng tiếng Anh)

• Numerical Recipes for Fortran 77 (Các chương trình tính số cho Fortran 77)
• Numerical Recipes for Fortran 90 (Các chương trình tính số cho Fortran 90)
• Fortran 90 Software Repository
• National HPCC software repository
• Netlib Repository

• Absoft
• Cray
• Fujitsu
• HP
• IBM
• Intel
• Lahey
• NA Software
• NAG
• PathScale
• Portland Group
• Salford
• Sun

• g95 -- Fortran 95
• Gfortran -- Fortran 95 (đang phát triển)
• Open Watcom -- Fortran 77 và C/C++
• g77 -- Fortran 77

Bài viết liên quan đến điện toán này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. x t s