Yolgʻizlik

Yolgʻizlik — yolgʻiz qolgan odamning holatidir^[1]. Boshqa odamlardan haqiqiy yoki xayoliy kommunikativ izolyatsiya sharoitida boʻlgan odamning holati va hissi, ijtimoiy aloqalarning uzilishi, u uchun mazmunli muloqotning yoʻqligi. Bu konsepsiya doirasida ikki xil hodisa ajralib turadi — ijobiy (yolgʻizlik) va salbiy (izolyatsiya) yolgʻizlik, lekin koʻpincha yolgʻizlik tushunchasi salbiy maʼnoga ega.

Yolgʻizlik ruhiy kasallik^[2] va ijtimoiy muammo^[3] sababi boʻlishi mumkin.

Yolgʻizlikni tasvirlash muammosi turli tadqiqotchilar tomonidan ushbu konsepsiyaning turli talqinlari bilan bogʻliq: yolgʻizlik va ijtimoiy izolyatsiya hissi; ekzistensial qidiruv bilan bogʻliq majburiy izolyatsiya va ixtiyoriy yolgʻizlikning ogʻriqli tajribasi. Yolgʻizlik hissi tartibga solish funksiyasini bajaradi va shaxsga shaxslararo aloqalarning optimal darajasini tartibga solishga yordam beradigan qayta aloqa mexanizmiga kiradi. Biroq insonning jismoniy izolyatsiyasi har doim ham yolgʻizlikka olib kelmaydi.

Ekstrovertlar va introvertlar yolgʻizlikni boshqacha his qilishadi. Ekstrovert atrofida odamlar bor ekan, u yolgʻizlikdan azob chekmaydi. Introvert uchun uning yaqin doʻsti, siz bilan gaplashishingiz mumkin boʻlgan sevgan odami boʻlishi muhimdir. Ammo har qanday odamda ham introvert, ham ekstrovert (turli nisbatda) fazilatlari mavjud, shuning uchun deyarli har bir kishi kamida bir marta yolgʻizlikni his qilgan.

Diqqat markazida boʻlishga odatlangan, faol hayot tarzini olib borgan, koʻp bolali oilalarda oʻsgan odamlar yolgʻizlikni yanada keskin his qilishadi. Unga koʻnikkanlar, yolgʻiz yashaydiganlar yolgʻizlikka xotirjamroq chidashadi. Keksa odamlar koʻpincha yolgʻizlikdan aziyat chekishadi^[3].

Vodopyanova fikricha, ayollarda yolgʻizlik tajribasi ularning oʻtmishidan norozilik va kelajakdagi baxtli hayotidagi noaniqlik bilan bogʻliq.^[4] Zamonaviy insonning ijtimoiy hayoti tobora yuzaki boʻlib bormoqda.

Zinchenko E. V., Rudya I. A. ayollarda, shu jumladan, sherigi boʻlgan va boʻlmaganlar orasida subyektiv yolgʻizlik darajasini oʻrganish boʻyicha tadqiqot oʻtkazildi. Respondentlar 18 yoshdan 40 yoshgacha boʻlgan 70 nafar ayol edi.

Olingan maʼlumotlarga koʻra, respondentlarning aksariyati subyektiv yolgʻizlikning oʻrtacha yoki past darajasini koʻrsatdi, bu ikki guruh oʻrtasida boshqalarga ishonchsizlik, ularning boshqa odamlar bilan munosabatlarini salbiy baholash, oʻziga salbiy munosabat, ustuvorlik kabi muhim farqlar mavjud, oʻzi bilan muloqot qilish, munosabatlardan norozilik, qoʻrquv, boʻshliq hissi. Olingan maʼlumotlar subyektiv ravishda yolgʻiz va subyektiv ravishda yolgʻiz boʻlmagan ayollar yolgʻizlikni boshdan kechirishning barcha parametrlarida farq qilishini tasdiqlaydi. Umuman olganda, rus ayollarining subyektiv yolgʻizligi nisbatan past.

Maishiy psixologiyada yolgʻizlikni psixologik hodisa sifatida oʻrganish Abulxanova-Slavskaya, VA. DA. Puzanova, L. VA. Starovoitova, G. M. Tixonov, S. G. Trubnikova nomlari bilan bogʻliq.

Zamonaviy ijtimoiy-madaniy sharoitda muloqot ishonchli va samimiy boʻlishni toʻxtatdi, bu boshqa odamlar bilan faol muloqot qilish sharoitida yolgʻizlik tajribasining paydo boʻlishiga olib keladi.

Psixologiyada yolgʻizlikning yagona taʼrifi va uning paydo boʻlish sabablari yoʻq.^[5] J. Zilburg, yolgʻizlikni tahlil qilishning quyidagi nazariy yondashuvlarini ajratib koʻrsatadi:

• Patologiya, uning sabablarini erta ota-ona va bola munosabatlarida izlash kerak (J. Silburg, X. FROM. Sallivan, F. Fromm-Reyxman);
• Fenomenologik — boshqa odamlardan rad etishni kutishga javoban yuzaga keladigan tajriba (K. Rojers);
• Ekzistensial — insonning ijodiy holati (K. E. Mustakalar);
• Sotsiologik — zamonaviy jamiyatni tavsiflovchi meʼyoriy hodisa (F. VA. Slater, D. Risman);

Yolgʻizlikning zamonaviy mahalliy tadqiqotlari uni ijtimoiy, ijtimoiy-psixologik hodisa sifatida koʻrib chiqadi.^{[6][7][8][9][10][11]}. Yolgʻizlik tajribasining paydo boʻlishi uchun^[12] uning shaxsga taʼsirining ham salbiy, ham ijobiy tomonlarini taʼkidlangan^[13], subyektiv tajriba sifatida yolgʻizlik insonning shaxslararo aloqalari hajmi va tabiatidan nisbatan mustaqil ekanligini taʼkidlangan, uning shaxsiy xususiyatlari bilan belgilanadi. Aksariyat mualliflar yolgʻizlikni mehr-oqibat, maʼnaviy munosabatlar, jamoa tuygʻusining yetishmasligi bilan bogʻlaydilar^[14][15][16].

Yolgʻizlikni oʻziga munosib juft topa olmagan yigit yoki qiz ham, doʻstlari va qarindoshlaridan ayrilgan, odamlar bilan til topisha olmagan keksalar ham boshdan kechirishi mumkin. Yolgʻizlikni koʻpincha inert asab tizimiga ega boʻlgan, yangi aloqalarni qiyin oʻrnatadigan, asta-sekin yangi tanishlarga oʻrganadigan odamlar boshdan kechirishadi. Haddan tashqari holatlarda yolgʻizlik depressiyaga olib kelishi mumkin.

Yolgʻizlikni keltirib chiqaradigan bir qator psixologik omillar mavjud. Misol uchun, bu oʻzini past baholash boʻlishi mumkin, bu tanqid qilishdan qoʻrqib, boshqa odamlar bilan aloqa qilishdan qochishga olib keladi. Yomon muloqot qobiliyatlari ham yolgʻizlikni keltirib chiqaradi. Shaxslararo qobiliyatlari sust rivojlangan, munosabatlardagi muvaffaqiyatsizlikdan qoʻrqib yoki psixologik qaramlikka tushib qolishdan past ijtimoiylashuvga ega boʻlgan odamlar koʻpincha yolgʻizlikni qidiradi.

Davlat sifatida yolgʻizlik koʻpincha musiqa, kino, adabiyot va sheʼriyatda ifodalanadi.

1. Roman A. Strindberg, „Odinokiy“.
2. Dina Oraz, stixotvorenie „Odinokiy rebyonok“ iz knigi M. Kabilbaeva „Pokaji mne nebo. Dnevniki otsa“.
3. Mishel Korrett „Prelesti odinochestva“, sonati dlya 2-x violoncheley op.20 (1739). Sonata VI re major.
4. Mikael Tariverdiev, „Odinokiy saksofon“.
5. Djeyms Last, „Odinokiy pastux“.
6. Iosif Brodskiy, „Odinochestvo“.