Xolid ibn Valid

Xolid Ibn Valid (to'liq ismi - Xolid ibn al-Valid ibn al-Mug‘iyra al-Maxzumiy) 585-yilda tug‘ilgan va 642-yilda vafot etgan, ko‘pincha Xolid ibn al-Valid nomi bilan mashhur bo‘lgan, dastlabki ikki “Odil xalifalar” Abu Bakr Siddiq va Umar ibn Xattob qo‘mondonligi ostida qo‘shin qo‘mondoni bo‘lgan.

U ham Muhammad payg'ambarning sahobalaridan edi.

Xolid ibn al-Volid (Valid o‘g‘li Xolid) Qurayshning Makka qabilasidan edi. Uning urug‘i dastlab Muhammad payg‘ambarga qarshi chiqqan. Ammo u dinga kirgandan so'ng, Xolid harbiy mahorati tufayli Islom dinidagi mavqeyi tezda ko'tarildi.

Iymon keltirgunga qadar, u Uhud jangida Muhammad payg'ambarga qarshi boʻlganlar tomonidan musulmonlarning mag'lub bo'lishining muhim qismi edi. Shundan so'ng, Xolid Islomni qabul qildi va u Muhammad payg'ambar uchun turli harbiy harakatlarda qatnashdi, masalan, Sharqiy Rim imperiyasi va Islom o'rtasidagi birinchi to'qnashuv boʻlgan Mu'ta jangi.

Xolid ibn Valid rivoyat qiladi: Mu'tadagi jang shu qadar shiddatli bo'ldiki, jang paytida u to'qqizta qilichni sindirdi. Bu unga “Allohning qilichi” degan maʼnoni anglatuvchi “Saif-ulloh” unvoniga sazovor boʻldi. Katta qo‘mondonlar bo‘lgan Zayd ibn Horisa, Ja’far ibn Abu Tolib va ​​Abdulloh ibn Ravoha shiddatli jangda halok bo‘lgach, Xolid qo‘mondonlikni o‘z qo‘liga oldi.

Muhammad payg'ambar vafotidan keyin Xolid Ridda urushlarida xalifa Abu Bakr davrida Madinalik qo'shinlarga qo'mondonlik qildi, butun Arabistonni tinchlantirdi va janjalkash, isyonkor arab qabilalarini bir safga keltirdi.

Xolid, shuningdek, Sosoniylar imperiyasining arab mijozi Al-Hira shohligini ham bosib oldi. Keyin Xolid davom etdi va Sosoniylar Iroqini (Mesopotamiya) bosib olganida Sosoniy Fors qo'shinlarini tor-mor qildi. Keyinchalik u Rimliklarni Suriyadan haydab chiqarish va G'asoniylarning Rim arab davlatini zabt etish uchun g'arbiy frontga qo'mondonlik qilish uchun ko'chirildi.

Muhammad payg'ambar vafotidan keyin islom olamiga bosh bo‘lgan birinchi xalifa Abu Bakr. Yangi paydo bo‘lgan dinda boshlangan dinga qaytish va isyon harakatlarini oldini olish maqsadida Xolid ibn Validni turli yurishlarga jo‘natgan. “Ridda urushlari” deb nomlanuvchi ushbu ekspeditsiyadagi muvaffaqiyat va g‘alabalaridan so‘ng Abu Bakr: “Onalar Xolidga o‘xshagan zotni tug‘ishga qodir emaslar”, dedi. Xolid ibn Validning qanchalik qahramon ekanligini tushuntiradi.

Arabiston yarim orolida tinchlik o'rnatilgandan so'ng, Abu Bakr Muhammadning islomni yoyish yo'lidagi sa'y-harakatlarini davom ettirdi va Xolid ibn Validni 18 ming kishilik qo'shin bilan Sosoniylar nazorati ostida boʻlgan Mesopotamiyaga ekspeditsiyaga yubordi. Xolid 633-yil aprel-may oylarida bu mintaqada sosoniylar va nasroniy arablar bilan olib borgan Zanjirlar jangi, Valaja jangi va Ullais janglarida gʻalaba qozondi ,Hiro (hozirgi Najaf) qalʼasini zabt etdi, mintaqani islom dini bilan tanishtirdi va qabul qilmaganlarni jizya to'ladi. Iyun oyida qoʻshiniga dam berib, Anbar qalʼasini qamal qildi va qattiq qarshilikka uchrasa ham, iyul oyida qalʼani egallab oldi. Keyinchalik u Ayn at-Tamr jangida sosoniylarning vassali boʻlgan ko'chmanchi arab qabilalari bilan ularni qaytardi .

Xolid ibn Valid oʻz muvaffaqiyatlari bilan Mesopotamiyaning katta qismini oʻz hukmronligi ostiga oldi. Lekin bu muvaffaqiyatlardan bezovta boʻlgan Sosoniylar hukmdori III . Yazdigirt , mintaqaga birlashgan fors-arab kuchlarini kuchaytirish orqali bosqinni to'xtatishni maqsad qilgan.  Xolid ibn Valid bergan razvedka maʼlumotlariga koʻra; Sosoniylar qoʻshini Furot daryosi sohilidagi Hanafiz, Zumail, Saniy va Muzayya hududlarida qarorgoh qurganini bildi . Bunday katta qo‘shin bilan birdaniga bardosh bera olmasligini anglagan Xolid hozirgi qo‘shini bilan qarorgoh qurgan dushman qo‘shinlariga qarshi tungi bosqin uyushtirishga qaror qildi.  Muzayya jangi , muvofiqlashtirilgan hujumlar bilan Saniy jangiva nihoyat Zumail jangida Sosoniylar qo'shinini yo'q qildi .

Qo'lidagi oz kuch bilan katta muvaffaqiyatlarga erishgan Xolid ibn Valid Sosoniylar imperiyasining janubi va g'arbidagi deyarli barcha qo'shin muvozanatini vayron qilib, poytaxt Tizponni himoyasiz qoldirdi. U Sosoniylar poytaxti tomon yurish uyushtirib, bu ishga nuqta qoʻymoqchi boʻlgan, ammo sosoniylar hukmdori Vizantiya imperatori bilan kelishib, katta qoʻshin bilan unga qarshi chiqqanini bilgach, bu qaroridan voz kechadi. III. Yazdigirt , GerakliyU yuborgan xabarda; U oʻzi bardosh bera olmagan Xolid ibn Validga qarshi birgalikda harakat qilishni taklif qildi, navbat oʻz imperiyasiga kelishini eʼlon qildi va ular oʻrtasidagi koʻp asrlik adovatga chek qoʻyishni taklif qildi. Gerakliy bu taklifni qabul qilib, Suriyadan sosoniylar bilan birlashish uchun yordam qoʻshinlarini yuboradi. Tuzilgan qoʻshin Xolidga qarshi yuborildi, biroq Firoz jangida musulmon qoʻshini magʻlubiyatga uchradi .  Bu soʻnggi urush bilan Mesopotamiya ustidan nazoratni butunlay oʻz qoʻliga olgan Xolid ibn Valid yoʻlda bir qalʼani qamal qilmoqchi boʻlganida Abu Bakrdan olgan maktub bilan Vizantiya qoʻshinlariga yurish uchun Suriya frontiga yuborildi. armiyasiga dam bergandan keyin Tizponga .

Xolid va xalifa Umar o'rtasidagi keskinlik oxir-oqibat uning qo'mondonlikdan chetlatilishiga olib keldi. Aksariyat tarixchilarning fikriga ko'ra, Umar uni mumkin boʻlgan tahdid sifatida, raqib sifatida ko'rgan va uning armiyadagi kuch bazasi yo'qligiga ishontirmoqchi boʻlgan. Xolid oliy qo'mondonlikdan ozod qilingan bo'lsa ham, Vizantiya-Arab urushlarining dastlabki bosqichlarida Vizantiyaga qarshi to'plangan islom qo'shinlari uchun strategik jangchi bo'lib qoldi.

Uning qo'mondonligi ostida 634 yilda Damashq qo'lga kiritildi va 636 yilda Yarmuk jangida arablarning rimliklarga qarshi asosiy g'alabasi uning ajoyib va ​​noodatiy strategiyasi tufayli edi. Bu jang Rim Bilod ash-Shom (Levant)ning zabt etilishiga olib keldi.

Xolid o'zining harbiy faoliyati davomida 200 ga yaqin janglarda, katta va kichik to'qnashuvlarda, shuningdek, bitta duelda qatnashgan. (Ko'pchilik harbiy tarixchilar uni 110 ta yirik jang, 90 ta to'qnashuv va duel bilan baholaydilar) Xolid barcha dushmanlarga rimliklar, forslar, boshqa arablar, turkmanlarga qarshi mag'lub bo'lmagan.

Ko'pchilik harbiy tarixchilar Xolidni tarixdagi eng zo'r sarkardalardan biri deb bilishadi.

Tarix kitoblarida shunday yoziladi:

“Xolid ibn al-Volid Islomning birinchi buyuk harbiy qo'mondoni va barcha zamonlarning eng buyuklaridan biri edi."

Edvard Gibbons (ing. Edward Gibbons) Rim imperiyasining tanazzul va qulashida Xolid haqida shunday degan:

"Rimning qayg'usiga ko'ra, tarixda undan yaxshi otliq qo'mondon bo'lmagan."

Jeyms Yuliy Norvich (ing. James Julius Norwich) Vizantiya imperiyasida: boshidan oxirigacha boʻlgan tarix:

" Vizantiniyaliklar Xolidni Yarmuk vodiysida imperator qo'shinini yo'q qilganidan keyin yaxshi esladilar."

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

• Buyuk noma'lumlar: siz eshitmagan 6 ta eng yaxshi harbiy qo'mondonlar
• http://www.enfal.de/ecdad52.htm12
• https://web.archive.org/web/20080511155038/http://www.risaleinurenstitusu.org/index.asp?Section=Enstitu&SubSection=EnstituSayfasi&Date=20.07.2001&TextID=302