Tomirli parda
| Tomirli pardaTomirli parda | |
|---|---|
| lotincha: tunica vasculosa bulbi | |
 | |
 | |
| Sistema | Oftalmologiya |
| Kataloglar | |
| |
Tomirli parda (lot. uvea) – bu koʻzni tashkil etuvchi uchta konsentrik pardalarning pigmentli oʻrta qatlami boʻlib, ichki toʻr parda va tashqi fibroz parda oʻrtasida joylashgan[1].
Etimologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻrta asrlardagi lotincha atama "uvea" („uzum“) soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, bu soʻz uning uzumga oʻxshash koʻrinishiga ishoradir (murda koʻzidan buzilmagan holda olinganda qizgʻish-koʻk yoki deyarli qora rangda, uzumga oʻxshash oʻlcham va bujmaygan shaklda boʻlgan). Aslida, bu xorioidea uchun qadimgi yunoncha atamaning qisman olingan tarjimasi boʻlib, soʻzma-soʻz „uzumga oʻxshash qoplama“ degan maʼnoni anglatadi[2][3]. Uvea soʻzi qadimdan koʻzning bir qismi uchun ishlatiladigan atama sifatida foydalanilgan, lekin u oʻrta asrlar va undan avvalgi ingliz tilida faqat xorioideani anglatgan[4][5].
Tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tomirli parda koʻzning qon tomirli oʻrta qatlamidir. U old tomondan orqaga qarab uchta alohida sohaga boʻlingan: kamalak parda, kipriksimon tana,va xorioidea
Funksiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tomirli parda barcha qismlari birgalikda quyidagi vazifalarni bajaradi:
1. Ozuqa va gaz almashinuvi: tomirli pardadagi qon tomirlar metabolik ehtiyojlarini qondirish uchun siliar tanani va kamalak pardani toʻgʻridan-toʻgʻri qon bilan taʼminlaydi va ichki qon taʼminoti mavjud boʻlmagan toʻr pardaning tashqi qatlami, sklera va gavharni oziq moddalar bilan taʼminlaydi. (Shox pardaning xususiy qon tomirlari yoʻq va tashqi muhit bilan toʻgʻridan-toʻgʻri gaz almashinuvi orqali kislorod bilan taʼminlanadi.)
2. Nurni singdirish: tomirli parda koʻz ichidagi sindirilgan yorugʻlikni kamaytirish orqali toʻr pardaga tushuvchi tasvirning kontrastini yaxshilaydi, shuningdek, toʻliq shaffof boʻlmagan sklera orqali oʻtadigan tashqi yorugʻlikni yutadi.
Bundan tashqari, tomirli pardaning baʼzi alohida qismlari katta ahamiyatga ega boʻlgan maxsus funksiyalarga ega, ular orasida siliar oʻsimtalar tomonidan koʻz ichi suyuqligi sekretsiyasi, siliar tana tomonidan akkomodatsiyani (fokus) nazorat qilish va kamalak pardaning koʻz qorachigʻini nazorat qilish orqali toʻr pardaga yorugʻlik oʻtishini optimallashtirish kiradi. Ushbu funksiyalarning aksariyati avtonom nerv tizimi tomonidan boshqariladi.
Farmakologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻz qorachigʻi oʻlchamining oʻzgarishi tanadagi neyronlar teskari aloqa nazoratining namunasi boʻlib, bu avtonom nerv tizimining antagonistik simpatik va parasimpatik boʻlimlari oʻrtasidagi muvozanat bilan taʼminlanadi. Koʻz qorachigʻi osongina koʻrinadigan boʻlganligi va shox pardaga dori-darmonlarni, hatto oʻsimlik ekstraktlarini qoʻllash orqali uning hajmini osongina oʻzgartirishi mumkin boʻlganligi sababli, koʻz qorachigʻida asrlar davomida farmakologik tajribalar oʻtkazilib kelinadi. Qorachiq oʻlchamini farmakologik nazorat qilish baʼzi koʻz kasalliklarini davolashning muhim qismi hisoblanadi.
Dori-darmonlar, shuningdek, oʻtkir va surunkali glaukomani davolashda muhim boʻlgan koʻz ichi suyuqligi sekretsiyasini pasaytirish uchun ham qoʻllanadi.
Immunologik ahamiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sogʻlom tomirli parda immunitet xususiyatiga ega boʻlgan hujayralar, xususan, limfotsitlarni oʻzida saqlab, limfotsitar infiltratlarni hosil qilish orqali yalligʻlanishga javob berishga moyildir. Simpatik oftlamiya deb ataladigan kam uchraydigan kasallik uveal va retinal antigenlar oʻrtasidagi „oʻzaro taʼsir“ (yaʼni, immun tizim hujayralarining ularni ajrata olmasligi, natijada notoʻgʻri yoʻnaltirilgan yalligʻlanish reaksiyalari) natijasida kelib chiqishi mumkin.
Klinik ahamiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Uveit, xoroidit, irit, iridosiklit, oldingi uveit, simpatik oftalmiya va uveal melanoma kabi kasalliklar tomirli pardaning turli patologiyalari natijasida kelib chiqadi.