Maria Ressa

Maria Ressa
Tavalludi	María Angelita Delfín Aycardo; 12-sentyabr 1958-yil (66 yosh); Filippin Manila,
Fuqaroligi	Filippin AQSH
Taʼlimi	Princeton Universiteti (AB) Filippin Diliman Universiteti
Kasbi	Jurnalist Yozuvchi
Mukofotlari	Ozodlikning oltin qalami (eng.Golden Pen of Freedom Award)) (2018-yil); YUNESKO/Guillermo Cano Jahon matbuot erkinligi mukofoti ((eng.UNESCO/Guillermo Cano World Press Freedom Prize)) (2021yil); Tinchlik uchun Nobel mukofoti (eng.Nobel Peace Prize) (2021-yil);
Veb-sayti	Rasmiy veb sayt

María Angelita Ressa (inglizcha Maria Angelita Ressa, 1963-yil 2-oktyabrda Manilada tugʻilgan^[1]) — filippin-amerikalik jurnalist va yozuvchi, Rappler Internet yangiliklar saytining asoschilaridan biri va bosh direktori. Filippinlik birinchi Nobel mukofoti sovrindori^[2].2018-yilda Times jurnalining Yil odami roʻyhatiga kiritilgan. Ressa Chegara bilmas muxbirlar komissiyasining axborot va demokratiya boʻyicha 25 ta yetakchi shaxslaridan biri.^[3] U Dmitriy Muratov bilan birga demokratiya va mustahkam tinchlikning zarur sharti boʻlgan soʻz erkinligini himoya qilishdagi sa’y-harakatlari uchun 2021-yilgi tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi.

Hayoti

Bolaligi

Ressa 1963-yilda Manilada tugʻilgan. Ressaning otasi u bir yoshga toʻlganda vafot etadi. Keyin onasi Ressa va singlisini otasining oilasi bilan qoldirib, Amerika Qoʻshma Shtatlariga koʻchib oʻtdi, lekin tez-tez farzandlarining oldiga kelib turardi. Keyinchalik uning onasi italyan-amerikalikka turmushga chiqdi va Filippinga qaytib keldi. U ikkala farzandini ham oʻzi bilan birga AQShga olib ketdi bu paytda Ressa oʻn yoshga toʻlgan edi. Ressaga oʻgay otasi oʻz familiyasini ber va endi u Maria Anjelita Ressaga aylandi. Uning ota-onasi Nyu-Jersi shtatidagi Toms Riverga koʻchib oʻtishadi. Ressa u yerda uyi yaqinidagi Toms River North High School davlat maktabiga qatnay boshlaydi.

Ressa Prinston universitetida bakalavriat talabasi boʻlib, uni Arts Bachelor bilan yakunlagan. U «Sagittarius» nomli 77 sahifalik dissertatsiyasini himoya qilgan^[4]^[5].

Karyerasi

Maria Angelita 1986-yilda sariq inqilobdan keyin vataniga qaytib keldi va televideniyeda ishlay boshladi. U 1987-yildan 1995-yilgacha Maniladagi CNN byurosi rahbari va 1995-yildan 2005-yilgacha CNNning Jakartadagi byurosi boshligʻi boʻlgan. 2005-yildan beri u Filippinning ABS-CBN^[6] teleradiokompaniyasining yangiliklar xizmati rahbari, 2011-yilda esa Rappler Internet yangiliklar saytini yaratdi va unga rahbarlik qilmoqda^[2]^[7]^[8].

Ressa Filippinning sobiq prezidentidan intervyu olmoqda 7-Iyul , 2016-yil

Filippin hukumati bilan ziddiyatlar

2020-yilda Ressa Filippinning kiberjinoyatlarga oid munozarali qonuni^[9]^[10] boʻyicha internetda tuhmat qilganlik uchun^[11]^[12] hukm qilingan. Maria Ressaning taʼqib qilinishi inson huquqlari tashkilotari va jurnalistlar tomonidan matbuot erkinligiga hujum sifatida qoralangan^[13]^[14]^[15].

2019-yil 13-fevralda Ressa Rappler tarmogʻida 2012-yilda tadbirkor Vilfredo Keng oʻz mashinasini mamlakat Oliy sudi raisi Renato Koronaga qarzga bergani haqidagi yolgʻon xabarni e’lon qilganlikda ayblanib hibsga olingan. Ertasi kuni u garov evaziga ozod qilindi. 2020-yil 15-iyun kuni Manila sudi uni tuhmat qilishda aybdor deb topdi. Ressa Filippin prezidenti Rodrigo Dutertening doimiy tanqidchisi boʻlgani sababli, uning hibsga olinishi va sudlanganligi koʻpchilik muxolifat va xalqaro hamjamiyat tomonidan siyosiy motivli harakat sifatida koʻrilgan^[12]^[16]^[17]^[18].

Kitoblar

Ressa Janubi-Sharqiy Osiyoda terrorizmning kuchayishiga oid ikkita kitob muallifi — An Eyewitness Account of Al-Qaedaʼs Newest Center (2003)^[19] va From Bin Laden to Facebook: 10 Days of Abduction, 10 Years of Terrorism (2013)^[20].

Taʼlim berish

Ressa Prinston universiteti uchun Janubi-Sharqiy Osiyoda siyosat va matbuot boʻyicha kurslarni oʻqitgan va Filippin Diliman universiteti uchun jurnalistika fanidan dars bergan^[21].

Rappler

Ressa 2012-yilda boshqa uchta ayol asoschi 12 nafar jurnalist va dasturchilardan iborat kichik jamoa bilan birga Rappler onlayn yangiliklar saytini yaratdi. U dastlab 2011-yil avgust oyida MovePH nomli Facebook sahifasi sifatida oʻz faoliyatini boshladi^[22], 2012-yil 1-yanvarda toʻliq veb-saytga aylandi^[23]. Sayt Filippindagi birinchi multimedia yangiliklar veb-saytlaridan biriga hamda Filippindagi yirik yangiliklar portaliga aylandi koʻplab mahalliy va xalqaro mukofotlarga sazovor boʻldi. U yangiliklar veb-saytining ijrochi muharriri va bosh ijrochi direktori boʻlib ishlaydi^[24].

Haqiqiy kontentni nazorat qilish kengashi

2020-yil 25-sentyabrda Ressa Facebook kontentini moderatsiya qilish siyosati va fuqarolik hayotidagi roli haqida jamoatchilik fikrini bildirish uchun tashkil etilgan mustaqil kuzatuvchi guruhi boʻlgan “Haqiqiy Facebook Kuzatuv kengashining 25 nafar aʼzolaridan biriga aylandai^[25].

Huquqiy masalalar

Ressa birinchi marta Filippinning 16-prezidenti Rodrigo Duterte bilan 1980-yillarda Davao meri boʻlganida suhbatlashgan. Ressa 2015-yilda prezidentlik kompaniyasi chogʻida Dutertedan yana bir bor intervyu oldi, Duterte Davaoda mer boʻlganida uch kishini oʻldirganini tan oldi^[26] http://www.rappler.com/nation/politics/elections/2016/110679-duterte-contradictions-dictatorship. Rappler Dutertening siyosatini, ayniqsa, giyohvand moddalarga qarshi kurash siyosatini doimiy ravishda tanqid qilib, Duterte roziligi bilan politsiya tomonidan sodir etilgan qonunbuzarliklar haqidagi voqealarni aytib berdi. Ressa boshqaradigan veb-sayt, Duterte tarafdori boʻlgan onlayn troll armiyasi haqida yozgan, Rappler jurnalistining maqolasiga koʻra maqolasiga koʻra, Dutartening trollar armiyasi soxta yangiliklar tarqatgan va uning prezidentligi haqidagi hikoyani boʻrttirgan^[24].

2017-yil iyul oyida Duterte Ittifoqning holati haqidagi nutqida Rappler toʻliq amerikaliklarga tegishli shuning uchun konstitutsiyani buzganini e’lon qildi. U, shuningdek, Rappler yangiliklari nafaqat soxta, balki ularning filippinlik ekanligi ham soxta, deya taʼkidlagan. Keyinchalik, 2017-yil avgust oyida Filippin Qimmatli qogʻozlar va birja komissiyasi (SEC) Rapplerga nisbatan tergov boshladi va uning hujjatlarida tintuv amalga oshirdi. 2018-yil yanvar oyida u Rapplerning biznes litsenziyasini bekor qildi^[27]. Ish apellyatsiya sudiga yuborildi va u yerdan asossizligi uchun SECning qarori bekor qilindi^[24]^[28]. Duterte 2018-yilda Rappler muxbiri bilan suhbatda shunday degan edi: Agar siz bizga axlat tashlamoqchi boʻlsangiz, biz buni tushunishimiz mumkin. lekin — sizchi? Siz ham tozamisiz?" Dutarte boshchiligidagi hukumat saytni boshqarish litsenziyasini olib tashladi^[26].

Qoʻlga olish va sud

2018-yilning 22-yanvarida Rodrigo Duterte ma’muriyati Ressaning tanqidni jazolash uchun foydalangan 2012-yildagi Kiberjinoyatlarning oldini olish toʻgʻrisidagi qonunga binoan internetda tuhmat qilish yuzasidan shikoyat arizasini bajarish uchun Filippin Milliy Tergov Byurosi (NBI) huzuriga prezident va uning ittifoqchilari chiqishdi^[29]^[30]^[31]^[32]^[33]. Sudga chaqiruv qogʻozi 10-yanvar kuni Resse, sobiq Rappler muxbiri Reynaldo Santos va biznesmen Benjamin Bitanlarga kelgan edi. Chaqiruv varaqasi 2017-yil oktyabr oyida Rappler sahifasida eʼlon qilingan Filippin-Xitoy fuqarosi Vilfredo Keng tomonidan oʻzining avtomobilini marhum sudya Renato Koronaga korrupsion yordam sifatida taqdim etgani haqidagi maqolani e’lon qilganidan keyin topshirilgan. Maqola 2012-yilda Benigno Aquino III tomonidan kibertuhmatni jinoiylashtirish toʻgʻrisidagi qonun imzolanishidan oldin yozilgan boʻlsa-da, Adliya departamenti uni 2014-yilda tipografik xato tuzatilganidan keyin qayta nashr etilgan deb hisobladi^[15]^[34].

2018-yil noyabr oyida Filippin hukumati Ressa va uning Rappler Holdings korporatsiyasini soliq toʻlashdan boʻyin tovlash va soliq deklaratsiyasini taqdim etmaslikda aybdor deb e’lon qildi^[35]. Ayblov Omidyar Network kompaniyasining 2015-yilda Rappler kompaniyasiga kiritgan sarmoyasiga taalluqlidir^[36]. Ressa qonunbuzarlikni rad etib^[37], avvaliga chet el pullari uning menejerlariga hadya qilingani, keyin esa sarmoyalar qimmatli qogʻozlar koʻrinishida boʻlganini taʼkidlashgan^[38]. Rappler har qanday qonunbuzarlikni rad etib bayonot berdi. Filippin Ichki daromad xizmati Ressaning tushuntirishini oʻrganib chiqqandan soʻng, Rapplerning qimmatli qogʻozlardan olgan kapital daromadlarini soliqqa tortish boʻyich qaror qildi. Unda Rappler 133 million funt sterling soliq toʻlashdan boʻyin tovlagan, degan xulosaga kelingan edi.

2019-yil 13-fevralda Manila viloyat birinchi instantsiya sudi 46-boʻlimining filippinlik sudyasi Reineld Estacio-Montesa Ressani Rapplerda chop etilgan maqolasi uchun kiber tuhmat boʻyicha hibsga olish uchun order berdi. Filippin Milliy Tergov Byurosi mansabdor shaxslari kiber tuhmat boʻyicha ushbu order yuklatgan vazifani bajarishdi. Kiber tuhmat toʻgʻrisidagi qonun maqola dastlab chop etilganidan keyin qabul qilingan, shuning uchun ayblov matnidagi xatoni tuzatish qayta nashr qilish deb hisoblanishi mumkin boʻlgan texnik xususiyatga asoslangan edi. Hibsga olinish jarayonini koʻplab yuqori martabali Rappler muxbirlari Facebook’da jonli efirga uzatishdi. Vaqt cheklovlari tufayli Ressa oʻzining 60,000 peso (1,150 AQSh dollari) miqdoridagi garov pulini toʻlab bera olmadi, bu uning hibsga olinishiga va NBI binosining (ushlash) majlislar zalidan toʻgʻri qamoqqa olib ketilishiga olib keldi. Hammasi boʻlib, uning ishiga olti nafar advokat jalb qilingan, ulardan ikkitasi mutlaqo bepul ishlashgan^[39]. 2019-yil 14-fevralda Ressa Manila shahri sudyasi Mariya Tereza Abadilla boshqargan sud jarayonida 100 ming peso (1900 dollar) garov evaziga ozod qilindi.

Ressaning hibsga olinishi xalqaro hamjamiyat tomonidan tanqid qilindi. Ressa prezident Rodrigo Dutertening ashaddiy tanqidchisi boʻlgani uchun koʻpchilik hibsga olinishini siyosiy sabablarga bogʻladi. Bundan farqli oʻlaroq, Malakanang saroyi rasmiysi hukumatning hibsga olinishiga aloqadorligini rad etib, Ressaga qarshi daʼvo xususiy shaxs, daʼvogar Vilfredo Keng tomonidan qoʻzgʻatilganini taʼkidlab oʻtgan edi^[40].

AQShning sobiq davlat kotibi Madlen Olbrayt Barcha demokratik davlatlar tomonidan Ressaning hibsga olinishi qoralanishi kerak degan xulosaga keldi. Xuddi shunday, Filippin Jurnalistlar milliy uyushmasi ham buni bezori hukumatning oʻrinsiz taʼqibi deb atadi.

Ressa 2020-yil 15-iyunda aybdor deb topildi^[12]. Sudya Reineld Estasio-Montesa oʻz qarorida Rappler eʼtirozli maqoladagi turli jinoyat daʼvolarini tasdiqlovchi zarracha dalil keltirmadi deb taʼkidladi. Ular shunchaki oʻzlarining onlayn nashrlarida yolgʻon yoki haqiatligini tagiga yetmay xech oʻylamasdan yangilik sifatida eʼlon qilishdi^[41]. Sudya Reineld Estasio-Montes ham Nelson Mandeladan iqtibos keltirdi: Ozod boʻlish shunchaki oʻz zanjirlaringizni tashlash emas, balki boshqalarning erkinligini hurmat qiladigan va mustahkamlaydigan tarzda yashashdir. Kolumbiya universiteti qoshidagi Barqaror tergov hisobotlari markazi direktori Sheyla Koronelning taʼkidlashicha, hukm “XXI asrda demokratiya qanday oʻlib borayotganini” aks ettirgan^[42].

Mukofotlar

Ressa Emmi mukofotiga Eng yaxshi tergov reportaji uchun, Osiyo televideniesi mukofotiga, TOWNS – Millat xizmatidagi oʻn nafar ayol (Filippin) va TOYM Filippin mukofotlariga nomzod boʻlgan^[43]^[44].

2015-yilda Filippin kino press-klubi Televideniye uchun 29-chi PMPC Star mukofoti marosimida Ressani Eshittirishda muvaffaqiyat qozonganlik mukofoti bilan taqdirladi^[45].
2016-yilda u Calibre tomonidan Filippindagi eng nufuzli va qudratli 8 ta yetakchidan biri sifatida qayd etilgan^[46].
2017-yil noyabr oyida Ressa Rappler axborot tashkilotining bosh direktori sifatida Vashingtonda boʻlib oʻtgan Demokratiyaga qarshi dezinformatsiya: faktlar uchun kurash nomli yillik Demokratiya mukofoti uchun bazmda Milliy Demokratik Institut tomonidan uchta tashkilotga berilgan 2017-yilgi Demokratiya mukofotini qabul qildi^[47].
2018-yil may oyida Ressa Knight xalqaro jurnalistika mukofotini oldi, u yerda u Filippin hukumatining giyohvand moddalarga qarshi qonli urushiga eʼtibor qaratuvchi qoʻrqmas muharrir va media innovatori sifatida taʼriflandi^[48].
2018-yil iyun oyida Ressa Rappler bilan ishlagani uchun Jahon gazetalari assotsiatsiyasining Ozodlik oltin qalami mukofotini oldi^[49].
2018-yilning noyabr oyida Jurnalistlarni himoya qilish qoʻmitasi Ressaga Hukumatning doimiy ta’qibi ostida jurnalistik jasoratini e’tirof etgani uchun Matbuot erkinligi uchun Gven Ifill mukofotini topshirdi^[50].
2018-yil dekabr oyida u Times jurnalining 2018-yilning Yil odamiroʻyxatiga kirdi. Ressa 1986-yilda sobiq prezident Korazon Akinodan keyin bu unvonga ega boʻlgan ikkinchi filippinlik hisoblanadi^[51]^[52].
2019-yil aprel oyida u Times jurnalining dunyodagi eng nufuzli 100 kishi roʻyxatiga kiritildi^[53].
2019-yil may oyida Ressa Kolumbiya Universiteti Jurnalistika Oliy maktabining Oʻz ishining sifati, shu sohadagi jasorati va qat’iyati uchun maktabning eng oliy mukofoti boʻlgan Kolumbiya universiteti jurnalistika mukofotini oldi^[54].
2019-yil iyun oyida Ressa xalqaro sahnada oʻz taʼsirini oʻtkazgan jurnalistlarni taqdirlaydigan Kanada Jurnalistika Jamgʻarmasi mukofotini oldi^[55].
2019-yil oktyabr oyida Ressa BBCning 100 ayol roʻyxatiga kiritildi^[56].
2021-yil aprel oyida Ressa YuNESKO/Guillermo Cano Jahon matbuot erkinligi mukofotini oldi^[57].

Nobel mukofoti

Ressa bosh vazir va Norvegiya Mehnat partiyasi rahbari Jonas Gahr Store tomonidan 2021-yilgi Tinchlik uchun Nobel mukofotiga nomzod qilib koʻrsatilgan^[58]^[59] 2021-yil 8-oktyabrda Ressa rossiyalik Dmitriy Muratov bilan birga mukofot sohibi sifatida rasman e’lon qilindi. Ularga demokratiya va mustahkam tinchlikning dastlabki sharti boʻlgan soʻz erkinligini himoya qilishdagi sa’y-harakatlari uchun Nobel mukofot berild^[60]. Ressa va Muratovlar 1935-yildan beri Tinchlik uchun Nobel mukofotini olgan birinchi jurnalistlardir^[61].

Manbalar

Havolalar

[1] ttps://www.nobelprize.org/prizes/peace/2021/ressa/facts/

[cbc.ca-2] 2,0 ^2,1 http://www.cbc.ca/news/world/democracy-as-we-know-it-is-dead-filipino-journalists-fight-fake-news-1.4086920

[3] ttps://rsf.org/en/maria-ressa

[4] ttps://southeastasiaglobe.com/in-the-face-of-power/

[5] ttps://www.weforum.org/people/maria-ressa/

[6] ttps://www.scmp.com/magazines/post-magazine/long-reads/article/3011509/maria-ressa-duterte-critic-and-guardian-truth

[7] ttp://www.rappler.com/about-rappler/about-us/6677-the-people-behind-rappler

[8] „arxiv nusxasi“. 6-iyun 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-iyun 2022-yil.

[9] ttps://www.dw.com/en/philippines-maria-ressas-cyber-libel-verdict-a-method-of-silencing-dissent/a-53811284

[10] ttps://www.bbc.com/news/technology-19810474

[11] ttps://www.aljazeera.com/news/2020/6/15/maria-ressa-found-guilty-in-blow-to-philippines-press-freedom

[theguardian.com-12] 12,0 ^12,1 ^12,2 https://www.theguardian.com/world/2020/jun/15/maria-ressa-rappler-editor-found-guilty-of-cyber-libel-charges-in-philippines

[13] arxiv nusxasi, 30-iyun 2020-yilda asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 12-iyun 2022-yil{{citation}}: CS1 maint: date format ()

[14] „arxiv nusxasi“. 2020-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-iyun.

[washingtonpost.com-15] 15,0 ^15,1 https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/maria-ressa-rappler-filipino-american-journalist-guilty-cyber-libel-prison/2020/06/14/0dc58872-ae9c-11ea-98b5-279a6479a1e4_story.html

[16] ttp://time.com/5529350/philippines-rappler-maria-ressa-bail/

[17] ttps://newsinfo.inquirer.net/1291828/robredo-ressas-cyber-libel-conviction-a-threat-to-filipinos-freedom

[18] ttps://www.straitstimes.com/asia/se-asia/philippine-journalist-maria-ressa-critical-of-president-rodrigo-duterte-convicted-of

[19] ttps://www.worldcat.org/oclc/53170118

[20] ttps://www.worldcat.org/oclc/842932664

[21] ttps://www.icfj.org/about/profiles/maria-ressa

[22] ttps://facebook.com/rapplerdotcom/

[23] ttps://web.archive.org/web/20140804050841/http://www.rappler.com/index.php?view=article&id=385

[ReferenceA-24] 24,0 ^24,1 ^24,2 https://www.theguardian.com/world/2019/feb/14/maria-ressa-arrest-everything-you-need-to-know-about-the-rappler-editor

[25] ttps://www.nbcnews.com/tech/tech-news/facebook-real-oversight-board-n1240958

[bbc.com-26] 26,0 ^26,1 https://www.bbc.com/news/world-asia-49601038

[27] „arxiv nusxasi“. 2020-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-iyun.

[28] ttps://www.bbc.com/news/world-asia-42692723

[29] ttps://www.manilatimes.net/2018/05/03/latest-stories/breakingnews/duterte-anybody-can-criticize-me-except-foreigners/396588

[30] ttps://interaksyon.philstar.com/breaking-news/2018/01/22/117342/harry-reiterates-palace-no-hand-in-summons-vs-rapplers-maria-ressa-2-others/

[31] ttps://newsinfo.inquirer.net/1275443/monsod-arrest-of-duterte-critic-sans-libel-complaint-illegal-unconstitutional

[32] ttps://newsinfo.inquirer.net/1275073/man-from-agusan-del-norte-nabbed-for-controversial-post-vs-bong-go-duterte

[33] ttp://www.rappler.com/nation/259053-dole-asks-taiwan-deport-ofw-facebook-posts-criticize-duterte

[34] ttps://www.theguardian.com/world/2019/jul/09/philippines-amal-clooney-to-defend-journalist-maria-ressa-in-press-freedom-fight

[35] ttp://www.pna.gov.ph/articles/1053479

[36] „arxiv nusxasi“. 2023-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-iyun.

[37] ttps://www.nytimes.com/2018/11/09/business/duterte-critic-rappler-charges-in-philippines.html

[38] „arxiv nusxasi“. 2020-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-iyun.

[39] ttps://www.cnn.com/2019/02/13/asia/maria-ressa-arrest-warrant-intl/index.html

[40] ttps://www.bbc.com/news/world-asia-47235444

[41] ttps://apnews.com/cb026b7094fac489d60cf248eb86bbb2

[42] ttps://www.theatlantic.com/international/archive/2020/06/maria-ressa-rappler-philippines-democracy/613102/

[43] ttp://prezi.com/t5pq_jjq8zi7/untitled-prezi/

[44] „arxiv nusxasi“. 17-oktabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-iyun 2022-yil.

[45] ttps://www.rappler.com/bulletin-board/114827-maria-ressa-lifetime-achievement-award-broadcasting-pmpc-star-awards-2015

[46] ttps://www.kalibrr.com/advice/2016/03/most-influential-and-powerful-women-leaders

[47] ttps://www.ndi.org/our-stories/2017-democracy-dinner-explores-global-threat-disinformation

[48] ttps://www.icfj.org/news/digital-news-trailblazers-philippines-and-venezuela-receive-top-international-journalism-award

[49] ttps://www.journalism.co.uk/news/maria-ressa-executive-editor-of-rappler-receives-golden-pen-of-freedom/s2/a722933/

[50] ttps://cpj.org/awards/maria-ressa/

[51] ttps://leagueonlinenews.com/news/rapplers-maria-ressa-among-times-person-of-the-year-2018/

[52] ttp://time.com/person-of-the-year-2018-the-guardians/

[53] ttps://time.com/collection/100-most-influential-people-2019/5567672/maria-ressa/

[54] „arxiv nusxasi“. 2019-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-iyun.

[55] ttps://www.newswire.ca/news-releases/canadian-journalism-foundation-to-recognize-embattled-journalist-maria-ressa-with-tribute-honour-829901020.html

[56] ttps://www.bbc.com/news/world-50042279

[57] „arxiv nusxasi“. 27-aprel 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-iyun 2022-yil.

[58] ttps://www.dagsavisen.no/nyheter/verden/hektisk-nomineringsaktivitet-for-fredsprisfrist-1.1827991

[59] ttps://www.aftenposten.no/norge/politikk/i/jBL23A/flere-fredsprisforslag-foer-fristen-gikk-ut

[60] ttps://www.nobelprize.org/prizes/peace/2021/summary/

[61] ttps://www.pbs.org/wgbh/frontline/article/we-will-hold-the-line-a-year-end-message-from-frontlines-executive-producer/

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

k m t Tinchlik boʻyicha Nobel mukofoti laureatlari
1901-1925	1901 Henry Dunant\Frédéric Passy 1902 Élie Ducommun\Charles Albert Gobat 1903 Randal Cremer 1904 Xalqaro huquq instituti 1905 Bertha von Suttner 1906 Theodore Roosevelt 1907 Ernesto Teodoro Moneta\Louis Renault 1908 Klas Pontus Arnoldson\Fredrik Bajer 1909 Auguste Beernaert\Paul-Henri-Benjamin d'Estournelles de Constant 1910 Xalqaro tinchlik byurosi 1911 Tobias Asser\Alfred Hermann Fried 1912 Elihu Root 1913 Henri La Fontaine 1914 1915 1916 1917 Xalqaro qizil xoch va qizil yarim oy jamiyati 1918 1919 Woodrow Wilson 1920 Léon Bourgeois 1921 Hjalmar Branting\Christian Lous Lange 1922 Fridtjof Nansen 1923 1924 1925 Austen Chamberlain\Charles G. Dawes
1926-1950	1926 Aristide Briand\Gustav Stresemann 1927 Ferdinand Buisson\Ludwig Quidde 1928 1929 Frank B. Kellogg 1930 Nathan Söderblom 1931 Jane Addams\Nicholas Murray Butler 1932 1933 Norman Angell 1934 Arthur Henderson 1935 Carl von Ossietzky 1936 Carlos Saavedra Lamas 1937 Robert Cecil 1938 Nansen xalqaro qochoqlar idorasi 1939 1940 1941 1942 1943 1944 Xalqaro qizil xoch va qizil yarim oy jamiyati 1945 Cordell Hull 1946 Emily Greene Balch\John Mott 1947 Amerika birodarlik xizmati qoʻmitasi 1948 1949 John Boyd Orr 1950 Ralph Bunche
1951-1975	1951 Léon Jouhaux 1952 Albert Schweitzer 1953 George Marshall 1954 AQSh muhojirlar ishlari boʻyicha oliy komissarligi 1955 1956 1957 Lester B. Pearson 1958 Dominique Pire 1959 Philip Noel-Baker 1960 Albert Lutuli 1961 Dag Hammarskjöld 1962 Linus Pauling 1963 Xalqaro qizil xoch va qizil yarim oy jamiyati 1964 Martin Luther King 1965 UNICEF 1966 1967 1968 René Cassin 1969 Xalqaro mehnat tashkiloti 1970 Norman Borlaug 1971 Willy Brandt 1972 1973 Lê Đức Thọ (bekor qilingan)\Henry Kissinger 1974 Seán MacBride\Eisaku Satō 1975 Andrey Saxarov
1976-2000	1976 Betty Williams\Mairead Corrigan 1977 Amnesty International 1978 Anvar Sodot\Menachem Begin 1979 Rohiba Teresa 1980 Adolfo Pérez Esquivel 1981 BMT qochoqlar ishlari komissiarligi 1982 Alva Myrdal\Alfonso García Robles 1983 Lech Wałęsa 1984 Desmond Tutu 1985 Atom urushiga qarshi olimlar 1986 Elie Wiesel 1987 Óscar Arias 1988 BMT tinchlikparvar kuchlari 1989 Tenzin Gyatso 1990 Mixail Gorbachyov 1991 Aung San Suu Kyi 1992 Rigoberta Menchú 1993 Nelson Mandela\F. W. de Klerk 1994 Shimon Peres\Yitzhak Rabin\Yosir Arafot 1995 Joseph Rotblat 1996 Carlos Belo\José Ramos-Horta 1997 Jody Williams 1998 John Hume\David Trimble 1999 Chegara bilmas shifokorlar 2000 Kim Dae-jung
2001-yildan	2001 Birlashgan millatlar tashkiloti\Kofi Annan 2002 Jimmy Carter 2003 Shirin Ebadi 2004 Wangari Maathai 2005 Atom energiyasi boʻyicha xalqaro agentlik\Muhammad Al-Baradei 2006 Grameen Bank\Muhammad Yunus 2007 Al Gore 2008 Martti Ahtisaari 2009 Barak Obama 2010 Liu Xiaobo 2011 Ellen Johnson Sirleaf\Leymah Gbowee\Tawakkol Karman 2012 Yevropa Ittifoqi 2013 Kimyoviy qurollarni bartaraf etish xalqaro tashkiloti 2014 Kailash Satyarthi\Malala Yusufzoy 2015 Tunis milliy muloqot toʻrtligi 2016 Juan Manuel Santos 2017 Yadro qurolini taqiqlash xalqaro kampaniyasi 2018 Denis Mukwege / Nadia Murad 2019 Abiy Ahmad Ali 2020 Butunjahon oziq-ovqat dasturi 2021 Maria Ressa / Dmitriy Muratov 2022 Aleksandr Byalyatskiy / Memorial / Fuqarolar erkinligini himoya qilish markazi 2023 Nargis Muhammadiy 2024 Nihon Hidankyo