3D film

3D [formatli] filmlar odatda maxsus koʻzoynaklar yordamida tomoshabinda kuzatilayotgan tasvirlarga nisbatan uch oʻlchamli degan taassurotni paydo qiladigan filmlardir. 2000-yillarda bunday turdagi filmlar ommalashdi^[1]. Eng muvaffaqiyatli 3D formatli filmga 2009-yilda omma eʼtiboriga taqdim etilgan Avatar filmini misol qilish mumkin.

"3D" atamasi ingliz tilidan olingan bo'lib, "three-dimensional" (uch o'lchovli) so'zining qisqartmasidir. Bu termin, kinofilmlarda tasvirlarni uch o'lchovda, ya'ni kenglik, balandlik va chuqurlikda ko'rsatish jarayonini anglatadi. Oddiy (2D) filmlar faqat kenglik va balandlikni ko'rsatgan holda tasvirlanadi, 3D filmlar esa bu tasvirlarga chuqurlikni qo'shadi.

3D kino texnologiyasi aslida 19-asrning oxirlariga borib taqaladi. Quyidagi tarixiy bosqichlar 3D kinoning rivojlanishida muhim o'rin tutadi:

1. Erta Eksperimentlar (19-asr oxiri - 20-asr boshlarida):

   3D tasvirlarga oid ilk eksperimentlar 19-asr oxirlarida amalga oshirildi. 1838-yilda ingliz olimi Sir Charles Wheatstone stereoskopni ixtiro qilgan. Stereoskop ikki bo'lakli rasmlarni birlashtirib, chuqurlik effektini yaratish imkonini berdi. Bu kashfiyotdan keyin, 1900-yillarda kinofestivallar va teatr sahnalarida 3D tasvirlar ishlatila boshladi.

2. 1930-40 yillarda:

   3D kino texnologiyasi birinchi marta 1930-yillarda to'liq ravishda joriy qilindi. 1920-1930-yillarda stereoskopik tasvirlar yaratish uchun maxsus kameralar va film formatlari ishlab chiqildi. Birinchi rasmiy 3D film, 1922-yilda namoyish etilgan *The Power of Love* filmi edi. Filmda bir nechta stereoskopik kameralar ishlatilgan, va tomoshabinlar maxsus ko'zoynak orqali tasvirlarni uch o'lchovli tarzda ko'rishgan.

3. 1950-60 yillarda:

   1950-yillarda 3D kino texnologiyasi yana bir necha bor takomillashdi, ammo bu davrda bu texnologiya faqat qisqa muddatlar uchun mashhur bo'ldi. 1950-yillarda kino sanoatining yangi, "HollywooD 3D" nomi ostida 3D filmlari ommalashdi. Eng mashhur 3D filmlar qatoriga *House of Wax* (1953), *Dial M for Murder* (1954) va *The Creature from the Black Lagoon* (1954) kiradi. Bu davrda ko'plab kinoteatrlar 3D ko'rsatuvlarini taklif qilishdi, ammo texnologiya hali to'liq rivojlanmagan va natijada film ishlab chiqarishning muammolari yuzaga keldi.

4. 1980-90 yillarda:

   1980-yillarda 3D kino texnologiyasi yirik rivojlanishni boshdan kechirdi. *The Last Starfighter* (1984) va *Captain EO* (1986) kabi filmlar 3D tasvirlarning yirik muvaffaqiyatiga sabab bo'ldi. Bu davrda 3D texnologiyalarini yaratishda kompyuter grafikasi va raqamli texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlari ko'proq ochildi.

5. 2000-yillarda:

   2000-yillarda 3D kino texnologiyasining to'liq rivojlanishi sodir bo'ldi. 2009-yilda *Avatar* filmi 3D texnologiyasining yangi bosqichini boshlab berdi va uni ommalashtirishga katta hissa qo'shdi. *Avatar* filmi ishlab chiqishda yuqori sifatli, raqamli 3D tasvirlar va maxsus kameralardan foydalanilgan. Bu film 3D kino sanoatining taraqqiyotiga olib keldi va kino texnologiyalarida katta o'zgarishlarga sabab bo'ldi.

3D kino texnologiyasining rivojlanishi ko'plab ixtirolar va texnik yangiliklarni o'z ichiga oladi. Odatda, 3D filmlar maxsus kameralar yoki kompyuter dasturlarida yaratiladi. Boshqa bir muhim rivojlanish, kino tomoshabinlariga 3D filmlarni ko'rsatishda maxsus ko'zoynaklar (polaroid yoki anaglifik ko'zoynaklar)dan foydalanish imkoniyatidir. Bu ko'zoynaklar ikki rangli linzalarga ega bo'lib, ular ekranda ko'rinadigan ikki qatlamli tasvirni farqlashga yordam beradi.

Yangi avlod 3D filmlari kompyuter grafikasi (CGI) va raqamli kino texnologiyalaridan foydalanib ishlab chiqiladi, bu esa an'anaviy 3D formatlardan ancha farq qiladi.

3D filmlar har xil janrlarda ishlab chiqilishi mumkin, shuning uchun ularni turli tomoshabinlarga taqdim etish mumkin. Quyidagi janrlar 3D filmlarda eng ko'p uchraydi:

1. Aksiyon va Sarguzasht filmlari:

   3D texnologiyasi aksion va sarguzasht janridagi filmlarda keng qo'llaniladi, chunki u tomoshabinlarga yuqori tezlikda harakat qilayotgan tasvirlarni ko'rsatishda yordam beradi. Masalan, *Avatar*, *Mad Max: Fury Road*, *Transformers* kabi filmlar bu janrda 3D texnologiyasining samarali ishlatilishini ko'rsatadi.

2. Animatsiya:

   3D animatsiya filmlari ham keng tarqalgan. Ular o'ziga xos vizual effektlarga ega bo'lib, tomoshabinni hayratga soladi. Misollar: *Toy Story*, *Frozen*, *Shrek*, *Zootopia*.

3. Fantastika va Ilmiy Fantastika:

   Ilmiy fantastika va fantastika janridagi filmlar ham 3D texnologiyasidan keng foydalanadi. Bunday filmlarda ko'pincha kompyuter grafikasi, maxsus effektlar va animatsiya yordamida yaratilar va ularning tasvirlari ko'plab uch o'lchovli elementlar bilan boyitiladi. Misollar: *The Matrix*, *Star Wars: The Force Awakens*, *Guardians of the Galaxy*.

4. Horror(Qo'rqinchli)  :

   Qo'rqinchli filmlarda 3D tasvirlar tomoshabinga yanada kuchliroq hissiyotlar berishga qaratilgan. *My Bloody Valentine* (2009) kabi filmlar 3D texnologiyasining qo'rqinchli sahnalar uchun qanday foydali ekanligini ko'rsatadi.

Texnologik Rivojlanish va Yangi Yondashuvlar:

3D kino texnologiyasining rivojlanishida bir nechta muhim texnik yutuqlar mavjud:

- Anaglifik Texnologiya: Ilk 3D filmlar anaglifik texnologiyasidan foydalangan, ya'ni ular maxsus rangli ko'zoynaklar yordamida ko'riladigan tasvirlar yaratgan. Bu texnologiyada qizil va ko'k ranglar bir-biriga mos ravishda joylashtirilgan.

- Polarizatsiya Texnologiyasi: Polarizatsiya texnologiyasi kinoteatrlarda 3D filmlarni ko'rsatishda qo'llaniladi. Ushbu texnologiyada ikki o'lchovli tasvirlar maxsus polarizatsiyalangan linzalardan o'tib tomoshabinlar ko'ziga yetadi.

- Kompyuter Grafikasi (CGI):Kompyuter grafikasi yordamida filmning vizual tasvirlarini yaratish va ularni uch o'lchovda namoyish qilish imkoniyatlari ko'paydi. CGI texnologiyasi 3D animatsiyaning asosiy qismi bo'lib, filmni yaratishda katta rol o'ynaydi.

- Raqamli 3D Film Texnologiyalari: Raqamli kameralardan foydalanish va raqamli proyeksiyalash tizimlari 3D filmlarning sifatini yanada yaxshiladi. Endi, 3D filmlar yuqori sifatli tasvir va ranglarda, aniqroq ko'rsatish imkonini beradi.

• Kompyuterli animatsiya

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. k m t Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.