Mario Pintu de Andrade

Mario Pintu de Andrade port. Mário Pinto de Andrade
Tuu datası	21 avgust 1928[1]
Tuu urını	Portugaliä Angolası[en], Golungo-Alto[en][2]
Ülem datası	26 avgust 1990[3] (62 yäş)
Ülem urını	Böyekbritaniä, London
Eşçänlek töre	säyäsätçe, şağir, aktivist[en], yazuçı, möxärrir[en]
Belem	Lissabon universitetı[en] Parij universitetı[en]
Partiä	Angolanı azat itü öçen xalıq xäräkäte — Xezmät partiäse[en][4] Angola kommunist partiäse[en]
Cefet	Sara Maldoror[en]

Mario Pintu de Andrade, Mario Koelyo Pintu de Andrade (port. Mário Coelho Pinto de Andrade; 1928 yılnıñ 21 avgustı, Portugaliä Angolası^[en], Golungo-Alto^[en] — 1990 yılnıñ 26 avgustı, Böyekbritaniä, London) — Angola şağire häm säyäsi eşleklese, milli azatlıq xäräkäteneñ qatnaşuçısı häm ideologı, Angola berençe sotsiologı.

Portugaliä Angolasında^[en] mölkätle häm belemle ğailädä tuğan. Anıñ ätise Afrika ligasına nigez saluçılarnıñ berse bulğan, ä änise ere cir xucaları näselennän bulğan. Mario Pintu Lissabon universitetınıñ^[en] klassik filologiä fakultetında fälsäfä häm Parijdağı Sorbonnada^[en] (anda anıñ berençe ostazı Jorj Gurviç^[en] bulğan) sotsiologiä öyrängän. Sorbonnanıñ Yuğarı tikşerenülär Mäktäbendä «Din sotsiologiäse^[en]» belgeçlege buyınça diplom alğaç, sotsiologiä ölkäsendä ğilmi däräcäse bulğan berençe angolalı bulğan.

Awrupada bulğanda ul Angolada Portugaliä kolonial’ idäräseneñ aktiv doşmanı bulğan häm antikolonial’ şiğriät yaza başlağan^[5]. Mario Pintu de Andradenıñ säyäsi qaraşları negritüd^[en] teoretikları — Senegal humanistı Aliun Diop (angolalı anıñ şäxsi särqätibe häm anıñ «Présence africaine^[en]» jurnalınıñ baş möxärrire bulğan) häm Martinika şağire Eme Sezer^[en], — şulay uq afroamerika sotsiologı häm panafrikanizm^[en] atası Wilyam Dübua^[en] yoğıntısında formalaşqan. Anıñ qaraşların nığıtuğa negr mädäniäte eşlekleläreneñ I Xalıqara kongressında (Parij, 1956), Afrika häm Aziä yazuçılarınıñ Xalıqara kongressında (Taşkänt, 1958) qatnaşu bulışqan.

1955 yılda ul Angola kommunist partiäsen^[en] oyıştıruda qatnaşqan. 1956 yılda ul Angolanı azat itü öçen xalıq xäräkätenä^[en] (MPLA) nigez saluçı bulğan häm 1960—1962 yıllarğa anıñ berençe prezidentı itep saylanğan^[5]. Anıñ abıysı häm kompartiä buyınça iptäşe, ruxani Juakin Pintu de Andrade, MPLAnıñ berençe maqtawlı prezidentı bulğan^[5]. Mario Pintu de Andrade şulay uq Portugaliä koloniäläreneñ Millätçelek oyışmaları konferensiäseneñ general’ särqätibe häm Portugaliä koloniäläreneñ bäysezlege öçen inqilabi Afrika frontı oyıştıruda qatnaşuçı bulğan.

Ul partiä citäkçelegendäge warisı Agostinyo Neto^[en] belän konfliktqa kergän häm 1974 yılda MPLA sostavında Revolta Activa törkemen tözägän. Prezident fraksiäsenä qarşı ezlekle räweştä çığış yasağan Mario de Andrade partiä eçendäge qarşılıqlar arqasında emigratsiägä duçar itelgän. Anğola 1975 yılnıñ 11 noyäbrendä bäysez bulğan, läkin Andrade Gwineya-Bisau, Kabo-Verde häm Mozambikta sörgendä yäşäwen däwam iktän.

Emigratsiädä ul Milli mädäniät şurasınıñ general’ särqätibe, Gwineya-Bisau mäğlümat häm mädäniät ministrı, UNESCO kiñäşçese, Eduard Mondelan isemendäge universitetnıñ humanitar fakultetı sotsiologiä professorı sıyfatında eşçänlegen däwam itkän.

Mario Pintu de Andradenıñ, barlıq elekkege Afrikadağı Portugaliä koloniäläreneñ maqtawlı watandaşı, tuğan Angola watandaşlığı bulmağan — ul tuğan yağına qayta almağan, häm 1990 yılda Londonda Kabo-Verde watandaşı bularaq ülgän^[5]. Anıñ küpçelek fänni häm publitsistik äsärläre Fransiädä, Portugaliädä, Böyekbritaniädä, Mozambikta, Gwineya-Bisauda häm başqa illärdä basılıp çıqqan, läkin Angolada tügel.

Anıñ publikatsiälärenä «Qara ädäbiät» (Letteratura Negra, 1961) häm «Portugal telendä Afrika şiğriäte» (La Poésie Africaine d’Espression Portugaise, 1969) cıyıntıqları kergän^[6].

Fransuz xatın-qız-rejissörı Sara Maldororğa öylängän häm anıñ belän Angola azatlıq xäräkäte turında 1972 yılğı «Sambizanga» filmı östendä eşlägän^[7].

• «The New York Times»ta nekrolog 2021 елның 29 апрель көнендә архивланган.(ингл.)