Axiya

Axiya, i tiko-nkulu leri kulukumba emisaveni naswona leri ngana vanhu votala kutlula matiko-nkulu hinkwawo ya misava. Tiko-nkulu leri ri kumeka e n'walungu na dzonga ramisava. Axiya yi hlanganisa 44,579,000 wati skwe-khilomitara hi ku anama, naswona ri ringana ntsengo wa 30% ya misava hiku angarha. Ritiveka tani hi kaya ra vanhu vanhluvuko wo sungula wa misava naswona ritshamela kuva nanhlayo wa vanhu lavo tala himpfuka ka ku sungula ka nkarhi^[1] rithlela riva xihlovo xa minhluvuko ya vanhu.

Hiku angarhela, Axiya yi rhendzeriwe evuxeni hi lwandle ra Phasifiki, edzongeni hi lwandle ra Indiya, na le n'walungu hi lwandle ra Arkthiki. Ndzelakano wale vupela dyambu na Yuropa iwa matimu na ndzhavuko ntsena hikuva akuna lexi hambanisaka matikonkulu lawa hixiviri. Ndzelakano lowu amukeriwaka hivanhu votala wa matiko-nkulu lawa hilowu hoxaka Axiya evuxeni bya ndlela ya mati yale Suez, nambu wa Urali, tintshava ta Urali, na le dzongeni bya tintshava ta Khawukhasa na lwandle ra Khaspiani na lwandle ra ntima.^[2]

Chayina na Indiya amaphikizana ekuveni matiko lama ngana ikhonomi leyi kulu emisaveni exikarhi ka malembe ya 1 kuya eka 1800 CE. Chayina akuri tiko leringana matimba ya ikhonomi nkarhi wo leha naswona yi kokele votala ku ya evuxeni,^[3][4][5][6] ku yakuma vufuwi na kuhumelela ka ndzhavuko wa khale ka Indiya ,^[7] naswona byi kokela mabindzu ya Yuropa, kuvalanga ndzhawu na vukolonyi. Kutsunmburiwa ka Amerikha hi Kholumbasi ari karhi a lava Indiya, swi hlamusela ndlela leyi Vayuropa ava navela vufuwi bya le Axiya hayona. Gondzo ra Voya bya Silk, rive ndlela leyi tirhisiweke hi ta mabindzu kusuka e Yuropa kuya e Axiya, kasi ntila wa mati wa Malaka wuve ntila wa tamabindzu hi ku tirhisa lwandle. Axiya yi kombile kukula eka ta ikhonomi, naswona ku andza ka vanhu varona hi lembe xidzana ra vu 20, swi pfunile tamabindzu ya tiko-nkulu leri, hambi leswi ntsengo wa vaaka tiko va rona wusunguleke ku hunguteka.^[8] Axiya yive nstindza wa vukhongeri byo tala bya misava ku hlanganisa na Vukreste, Vusurumani, Vuyuda, Vuhindu, Vubhudha, Vukhonfusiyani, Vutawo, Vujayini, Vusikhi, Vuzorowastrani, na byin'wana vukhongeri.