Yeni Ekonomi Politikası

NEP politikaları kapsamında öncelikli olarak Savaş Komünizmi uygulamalarından en tepki çekeni olan tarımsal ürün zoralımına son verildi. Köylülerin ürünlerini belirli bir kâr oranında pazarda satmalarına izin verildi. Bunu yaparken ürün satış fiyatından %10 vergi devlete verilecekti. Aslında bu uygulama tekrar piyasa ekonomisine dönüş anlamına gelmekteydi. İsteyenin küçük işletme açmasına imkân tanındı. Para tekrar değer kazandı ve işçi maaşları aynı olarak değil para ile ödenmeye başladı. Rus İç Savaşı koşullarında sıkı işçidisiplini yüzünde askıya alınan bazı işçi hakları ve işçilerin sendikal hakları geri verildi ve çalışma saatleri azaltıldı. Kapitalizmde yaygın olarak görülen piyasa ekonomisini çağrıştıran uygulamalara rağmen sosyalist devlet ağır sanayi kuruluşları, ulaşım, bankacılık ve dış ticaret alanlarındaki tekelini elden bırakmamıştır.

 

Zorla alım uygulaması sona erince tarımsal üretim canlanacaktır. Köylüler artık fazla ürünlerini istedikleri gibi pazarda satabiliyor ve fazla ürün üretmek için çaba gösteriyordu. Böylelikle üretim Ekim Devriminden önceki seviyelere yaklaşacak ve geçecektir. Tarım sektörü genellikle orta ve küçük ölçekli üreticilere bağlı olduğundan ve Sovyet yönetimi henüz bir sanayileşme hamlesi yapmadığından dolayı ekonominin gelişimi dengesiz olmaya başlar. Tarımsal sektör, ağır sanayiden çok hızlı büyümektedir. Fabrikalar dengeyi sağlayabilmek için imal edilen ürünleri daha yüksek fiyattan satmakta, köylüler ise bu tüketim ürünlerini satın alabilmek için daha fazla üretim yapmaktaydı. Tarımsal ürünlerin fiyatı ise dolayısıyla düşmekteydi. Bu durumu fark eden köylüler ise fazla ürünlerini hemen pazara getirmeyip en yüksek fiyatı verecek alıcıyı beklemeye başladılar. Bu açmaz ortaya yeni bir vurguncu zümrenin çıkmasına yol açtı. “NEP men” denilen bu insanlar genellikle tüccar ve tefeciydi, yüksek fiyatlardan ürünleri alarak kendi komisyonlarını koyarak bu ürünleri devlete satmaktaydı. Bu durum sosyalist bir düzen için kabul edilemez bir durum olmasına rağmen geçiş aşamasında bunun gibi durumlar Bolşevikler ve işçiler tarafından genel ekonomik kalkınma adına sineye çekilecektir. Bu aracı grupla mücadele etmek için ise enflasyon azaltılmış ve bazı ürün fiyatları sabitlenmiştir. NEP politikaları sayesinde I. Dünya Savaşı ve Rus İç Savaşı yüzünden harabeye dönen ekonomik yapı ayağa kalkmıştır. 1925 yılına gelindiğinde siyasi, ekonomik ve kültürel olarak büyük bir değişim gerçekleştirilmiş; küçük işletmeler ve hafif sanayi tamamen özel girişimci ve kooperatiflerin eline geçmişti. 1928 yılına gelindiğinde tarımsal ve sanayi üretimi 1913 seviyelerine gelmiştir.

 

Lenin’in ölümünden 1 yıl sonra 1925 yılında Sovyetler Birliği Komünist Partisinin önde gelen liderlerinden Buharin NEP’in esas savunucusu olmuştur. Partinin yeni sekreteri Stalin ise Troçki’ye karşı Buharin ile beraber desteklediği NEP politikalarından artık çıkılması gerektiğini savunmaktaydı. Stalin’e göre NEP dönemi sosyalist devletin mutlaka gerçekleştirmesi gereken sanayileşme hamlesi için bir sermaye birikim dönemi olmuştu. İzleyen yıllardaki dev sanayi atılımları ve 5 yıllık kalkınma planlarıyla ortaya çıkacak muazzam yapı bu öngörüyü doğrulamaktadır. Sovyetler Birliğinde yapılacak sanayi hamlesiyle beraber kısa sürede gelişmiş kapitalist ülkelerdeki sanayileşme seviyesine çıkılması hedeflenmekteydi. Ayrıca Stalin, uluslararası politika sahnesindeki gelişmeleri takip etmekte, ABD ve İngiltere tarafından kollanan Hitler Almanyasının ileride hedefi haline geleceğini öngörerek, sanayi hamlesiyle ilgili “Ya bunu gerçekleştirceğiz, ya da bizi ezecekler” demiştir. NEP politikası Bolşevikler arasında geçici bir düzenleme olarak görülmüş ve özellikle içinde barındığı kapitalist ekonomiye ait uygulamalar yüzünden parti içinde eleştirilmiştir. Ülke ekonomisinin içinde bulunduğu yıkımı görmek istemeyen parti içi muhalefet, bu uygulamaların komünist ilkelere ihanet olduğunu iddia edecektir. Özellikle NEP döneminde köylü ve işçilerin alınteri üzerinden kar sağlayan NEP men sınıf düşmanı ilan edilecektir. Ayrıca Lenin hayatta olsaydı NEP döneminin daha uzun olacağı ve sanayileşme hamlesinin ve tarımda kolektivizasyonun daha farklı gerçekleştirileceği de iddia edilmektedir. Stalin ve parti yönetimi ise merkezi planlamayı hakim kılacak, tüm ekonomiyi devletleştirerek hızlı bir sanayi hamlesi gerçekleştirecektir. Sanayileşme hamlesiyle beraber köylerde zenginleşen ara katmanlara karşı kolektivizasyon hamlesi de beraber yürütülecek ve bu siyaset yoğun eleştirilere maruz kalacaktır.

• Scott, John, Behind the Urals (An American Worker in Russia's City of Steel), Indiana University Press, 1973 (İngilizce)

• Sovyetler Birliği
• Rus İç Savaşı
• Savaş komünizmi