Seyahatnâme (Evliya Çelebi)
Seyahatname (Osmanlıca: سياحت نامه) veya Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Osmanlıca: اوليا چلبى سياحتنامهسى), Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan gezi yazısı kitabıdır. On ciltten oluşur. Seyâhatnâme ilk olarak 1848’de Kahire Bulak Matbaasında Müntehâbât-ı Evliya Çelebi adıyla yayımlanmıştır. İkdam Gazetesi sahibi Ahmed Cevdet Bey ile Necib Asım Bey, Pertev Paşa Kütüphanesindeki nüshayı esas alarak 1896 senesinde İstanbul’da basmaya başlamışlardır. 1902 senesine kadar ancak ilk altı cildi yayımlanabilmiştir. Yedinci ve sekizinci ciltleri 1928’de Türk Tarih Encümeni, dokuz ve onuncu ciltleri ise 1935-1938 yılları arasında yeni harflerle Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekâleti tarafından yayımlanmıştır. Seyahatname’nin 1814 yılında Hammer tarafından keşfedilmesinden sonra birçok yabancı bilim insanı Çelebi hakkında araştırmalar yapmış eseri birçok dile çevrilmiş ve yayımlanmıştır. Orhan Şaik Gökyay, Seyahatname'nin birinci cildini Latin alfabesine çevirmiş ve böylece eser daha çok kişi tarafından incelenmeye başlanmıştır.[1]
Yazar | Evliya Çelebi |
---|---|
Ülke | Osmanlı İmparatorluğu |
Dil | Osmanlı Türkçesi |
Tür | Gezi yazısı |
Yayım tarihi | 17. yüzyıl |
Kitap sayısı | 10 cilt |
Haziran 2013’te UNESCO Dünya Belleği Listesine dahil edilmiştir.[2] Eserin bazı noktalarında fantastik olaylara yer verilmiştir.[3]
İçerik
değiştirGerçekçi bir gözle izlenen olaylar, yalın ve duru, zaman zaman da fantastik bir anlatım içinde, halkın anlayacağı şekilde yazılmış, yine halkın anlayacağı deyimler çokça kullanılmıştır.
Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde gezip gördüğü yerleri kendi üslubu ile anlatan, az sayıdaki 17. yüzyıl nesir yazarlarındandır. Evliya Çelebi'nin on ciltlik Seyahatname'si, bütün görmüş ve gezmiş olduğu memleketler hakkında oldukça önemli bilgiler içermektedir. Eser bu yönden Türk kültür tarihi ve gezi edebiyatı açısından önemli bir yere sahiptir. Eserinde; 17. yüzyıl Osmanlı coğrafyası, bu dönem konuşulan Türkçe ve ağız özellikleri, Gittiği bütün yerlerin genel durumu, coğrafi konumu, tarihi, halkının özellikleri, dili, dini, kıyafetleri, sanatları, gündelik yaşamları, tarih, karşılaştırmalı coğrafya, sanat tarihi ve etnografya açısından eşsiz bilgiler, Osmanlı toplumundaki müslüman-gayrimüslim ilişkileri, gayrimüslim halkların gündelik hayatları, ekonomik ve kültürel durumları, nüfusları, ibadet yerleri, inanç ve itikatları, farklı topluluklara ait öyküler, türküler, halk şiirleri, söylenceler, masal, mani, ağız ayrılıkları, halk oyunları, giyim-kuşam, düğün, eğlence, inançlar, komşuluk bağlantıları, toplumsal davranışlar, sanat ve zanaat varlıkları, gezilen yörelerin evlerinden, cami, mescid, çeşme, han, saray, konak, hamam, kilise, manastır, kule, kale, sur, yol, havra gibi değişik yapıların bütün özellikleri; bunların yapılış yılları, onarımları, yapan, yaptıran veya onaranlar, bulunduğu bölgelerin mutfak kültürü ile ilgili zengin bilgiler, gezilen bölgenin yönetiminden, eski ailelerinden, ileri gelen kişilerinden, şairlerinden, oyuncularından, çeşitli kademelerdeki görevlilerine kadar ayrıntılı bilgiler ile 17. yüzyıl Osmanlı araç gereçleri hakkında da yer yer bilgiler verilmektedir. Osmanlı mutfağı araştırmacısı Marianna Yerasimos, Seyahatname’de 44 pilav, 40 çorba, 23 baharat, 90 balık, 80 üzüm, 27 armut, 50’ye yakın ekmek çeşidinden bahsedildiğini belirtmektedir.[1]
Ciltler
değiştirSeyahatine dair bıraktığı 10 ciltlik Seyahatname’nin konuları şu şekildedir:
- 1. Cilt: İstanbul ve civarı
- 2. Cilt: Bursa ve civarı. Nisan 1640'ta yaptığı Amasya, Ünye, Batum, Trabzon, Samsun, Kafkasya, Girit seferi, 1645’te Erzurum, Azerbaycan ve Gürcistan.
- 3. Cilt: Şam - Suriye, Filistin - Urmiye, Sivas, El-Cezire, Ermenistan, Rumeli, (Bulgaristan ve Dobruca)
- 4. Cilt: Van, Tebriz, Bağdat, Basra Mardin seyahati.
- 5. Cilt: Van ve Basra seyahatinin sonu, Oçakov seyahati, Rakoçi’ye karşı sefer, Rusya seferi, Anadolu asilerine karşı hareket, Çanakkale yolu ile Bursa’ya avdet, Boğdan’a gidiş, Transilvanya seyahati, Bosna’ya gidiş, Dalmaçya seferi, Sofya’ya avdet.
- 6. Cilt: Transilvanya seferi, Arnavutluk’a gidiş, İstanbul’a avdet. Macar seferi, Uyvar’ın muhasarası, müellifin 40.000 Tatarla, Avusturya, Almanya, Flemenk’e ve Baltık Denizi'ne kadar gitmesi. Uyvar’ın zaptı, Belgrad’a avdet. Hersek’e gönderilmesi, Ragusa seyahati, Karadağ seferi, Kanije seferi ve Kanizsa-Hırvat memleketi.
- 7. Cilt: Avusturya, Kırım, Dağıstan, Deşt-i Kıpçak, Esterhan.
- 8. Cilt: Kırım, Girit, Selanik, Rumeli.
- 9. Cilt: Kütahya, Afyon, Manisa, İzmir, Sakız Adası, Kuşadası, Aydın, Amasya, Tire, Denizli, Muğla, Bodrum, Ege Adaları, Isparta, Antalya, Alanya, Karaman, Silifke, Tarsus, Adana, Maraş, Antep, Kilis, Urfa, Rakka, Halep, Lazkiye, Şam, Beyrut, Sayda, Safed, Nablus, Kudüs, Medine, Mekke ve civar yerlerin seyahatleri bulunmaktadır.
- 10. Cilt: Mısır ve Sudan.
Ayrıca bakınız
değiştirDış bağlantılar
değiştir- e-Kitap: Evliya Çelebi Seyahatnamesi (9.cilt), İstanbul Devlet Matbaası 1935, archive.org, erişim 2 Nisan 2013
- e-Kitap: Evliya Çelebi Seyahatnamesi (10 cilt), (Osmanlıca), Ikdam Matba'ası, İstanbul 1896, archive.org, erişim 2 Nisan 2013
- e-Kitap: Müntahabât-i Evliya Çelebi (Evliya Çelebinin yapıtının ilk cildinde camilerle ilgili olan bölümü), (Osmanlıca), İstanbul 1890, archive.org, erişim 2 Nisan 2013
- e-Kitap: Narrative of travels in Europe, Asia, and Africa, in the seventeenth century EVLİYA EFENDİ (1834) Vol. I (İngilizce), archive.org, erişim 3 Nisan 2013
- e-Kitap: Narrative of travels in Europe, Asia, and Africa, in the seventeenth century EVLİYA EFENDİ (1834) Vol. II (İngilizce), archive.org, erişim 3 Nisan 2013
- Evliye Çelebi'nin Kaleminden Kilis, kilis.pol.tr, erişim 3 Nisan 2013
- EVLİYA ÇELEBİ KALEMİNDEN BURSA, btch.org.tr, erişim 3 Nisan 2013
Kaynakça
değiştir- ^ a b "Sorularla Evliya Çelebi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2011-Ankara, Ülkü Çelik Şavk" (PDF). 12 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2015.
- ^ "Evliya Çelebi Seyahatnamesi UNESCO Dünya Belleğinde, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü web sitesi, Erişim tarihi:08.02.2014". 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2022.