Uraangkay

Uraankay veya Uranhay (Tuvaca: Урааңгай ; Sahaca:урааҥхай; Evenkice: ураӈкай [ура̄ӈкай])- Çin ve Moğolistan'ın kuzey taraflarında ormanlık alanlarda yaşayan genel olarak Türk soyundan gelen uluslara denilen tarihi bir adlandırma. Evenki dilinde uraņkay denilen söz "kişi" diye çevrilmektedir. Saha dilince uraaņhay denilen söz de "kişi" diye çevrilmektedir. Tarihi kaynaklarda orman halkı anlamında kullanılır.

12.yy.da yaşamış olan Fahreddin Mübarekşah, Tarih adlı eserinde Sibirya ve Orta Asya'da Türk kökünden gelen toplumları sıralarken Uran (Urağan) adı da geçer.^[1]

Sahaların (olonhoo) destanlarında "Saha uraaņhay" denilen sözler var. Uranhay'ın anlamı kişiyi ifade etmekte ve "Saha uraaņhay" denildiğinde "Saha kişi, Saha insanı" anlamına gelir. Uraaņhay Saha denilen söz ile kendilerini Vilyuy akarsunun Sahaları olarak belirtmektedirler.

Kulun-Atah adlı arkeolojik kültür (XIV-XVI yy.).
Baykal gölünün kuzey kıyısında yaşamakta olan Türk soylu ulus Tuymaada ile Erkeeni ovaları ve kırlarına kadar XIV. yüzyılda göçmeye başlamıştır. Burada Saha Türklerinin ataları olarak düşünülmektedir.

Eski Moğol yazmalarında "Uranhay" denilen sözü Latin harfleri olarak 'uriyaŋqai' şeklinde çevrilebilir.
1954 yılında A. Luvsandendev'in hazırladığı Moğolca-Rusça Sözlüğü yayınlanmıştır. Bu sözlükte şu şekilde anlamlar verilmektedir.

• Urianhay (УРИАНХАЙ) 1. Tıva kişi (“Uranhaylar” – eski zamanda Tıvaları adlandırmak için kullanılmaktaydı); 2. Tıva kişinin; Tıva ulusunun kendisi.

Buryatlarda "Tsongool" (цоңгоол) adlı toplulukta "uraanhaad" (уряанхаад) denilen sülale var. Oka akarsuyundaki Buryatlar dolaydaki Tıvaları ve Tofaları uraanhad (uranhaylar) ve Uygar helten yani(Uygur dilli) diye adlandırmışlardırp.^[2]

Bacot'a göre Uygur adı orman halkı anlamındadır^[3].

Tıva Türkleri'ni de ifade eden Tumat adı da yine Türk toplulukları içinde adı geçen Selenge'nin batısında oturan diğer halklar gibi Moğollar tarafından orman halkı olarak adlandırılmıştır.^[4] “Tıva” – ırk kökeni ilk defa Sayan bölgesindeki Uygurlar ile ilişkilidir.

Saha Türklerinin arasında sayılan ve Taymır Yarımadası, Taymır Özerk Okrugu'nda yaşayan Dolganlar kendilerine orman halkı anlamında Tıa kihi demektedirler.

• Soyotlar
• Duhalar
• Toju Tuvaları

1. АН СССР СО ЯФ Инаститут Языка Литературы и Истории. Г. В. Ксенофонтов "Эллэйада". Материалы по мифологии и легендарной истории якутов. Издательство "Наука" Москва 1977 год. Арын 45 биле 47-48.
2. ВАРЛАМОВ А. Н. Специфика историзма в фольклоре эвенков. АВТОРЕФЕРАТ диссертации на соискание ученой степени доктора филологических наук. Специальность 10.01.09 – фольклористика. Работа выполнена в секторе эвенкийской филологии Института гуманитарных исследований и проблем малочисленных народов Севера СО РАН, Элиста 2011 год.^{[ölü/kırık bağlantı]}
3. Уоанхайцы как тунгусский элемент с культом Змеи. 27 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
4. "Сокровенное сказание монголов" на русском языке (перевод С.А.Козина)
5. H.В. Кюнер. Восточные урянхайцы по китайским источникам.// УЗ ТНИИЯЛИ. Вып. VI. Кызыл: 1958. С. 202-216. 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
6. Г. И. Варламова. Фразеологизмы в эвенкийском языке.// АН СССР СО ЯФ Интитут языка, литературы и истории. Новосибирск, издательство "Наука" Сибирское отделение. 1986 год, стр. 33.
7. Коминтет наук МНР. Монгольско-русский словарь. Под общей редакцией А. Лувсандэндэва около 2200 слов. Гос. изд-во иностранных и национальных словарей. Москва – 1954.