Pankreatik lipaz

Pankreatik lipaz, pankreasın duktal hücreleri tarafından salgılanan, trigliserit moleküllerini hidroliz eden, lipaz türü bir enzimdir. Kofaktör olarak kolipaz ve safra asitleri kullanır. Hidroliz reaksiyonu sonucu açığa monoasilgliserol ve yağ asitleri oluşur. Trigliserit hidroliz ürünleri ince bağırsak tarafından emilir, epitel hücrelerinde başka enzimler tarafından tekrar trigliserite dönüştürülürler, sonra da vücuda dağıtılmak üzere, kilomikronlar içinde lenf sistemine salgılanırlar.

Pankreatik lipaz PNLIP geni tarafından kodlanır. PNLIP, kromozom 10 üzerinde, 10q26.1 konumundadır. Genin 13 eksonu vardır, 20 kb uzunluğundadır.^[1]

Pankreatik lipaz, lipaz gen ailesinin bir üyesidir. Bu ailenin diğer üyeleri olan hepatik lipaz, lipoprotein lipaz, endotel lipaz ve gastrik/lingal lipaz genleri aynı ekson yapılarına sahiptir, kodladıkları proteinler de benzer amino asit dizileri içerirler.

Pankreatik lipaz, olgun hali 449 amino asit uzunluğunda bir proteindir. Nötür pH'de en iyi çalışır. Pankreatik lipaz, örneğin tripsin gibi önce inaktif bir biçimde (örneğin tripsinojen) salgılanmaz, salgılandığı haliyle aktiftir.

Pankreatik lipaz trigliseritlerin sn-1 ve sn-3 konumundaki ester bağlarını hidroliz eder. Trigliseridi sindirdikten sonra bir 2-monogliserit (2 numaralı karbonda bir tane yağ asidi olan gliserol) ve iki yağ asidi üretir.^[2] 2-monogliseritler daha sonra ya bir esteraz tarafından hidroliz edilir ya da bir izomeraz tarafından 1-monogliserit'e dönüştürülür, o da sonra bir lipaz tarafından hidroliz edilir.^[3]

Sindirim siteminde bulunan safra asidi konsantrasyonu pankreatik lipazı inaktif hale getirir. Kolipaz denen ikinci bir protein, lipazın aktif kalmasını sağlar. Kolipaz çoğu hayvanda yaklaşık 100 amino asit uzunluğunda, yaklaşık 10.000 Da kütlesindedir. Hem yağ misellerine hem de lipaz molekülüne bağlanarak bir çeşit köprü kurar.^[4]

Pankreatik lipaz, pankreas tarafından salgılanan, trigliserit moleküllerini hidroliz eden bir enzimdir. Triglisteritlerin %10-30'u midede sindirilir, kalanı pankreatik lipaz tarafından sindirilir. Karaciğerden salgılanan safra asitleri duodenuma salındıktan sonra mideden gelen besinlerdeki büyük yağ damlalarını kaplarlar ve onları daha küçük damlalara (misellere) emülsifiye ederler. Böylece toplam yüzey artar, bu da pankreatik lipazın bu yağları daha kolay sindirmesini sağlar. Meydana gelen monogliseritler ve yağ asitleri ince bağırsaktaki villuslar tarafından emilirler ve bağırsak epitel hücrelerinin içinde tekrar trigliseritelere dönüştürülürler. Trigliseritler kilomikron tanecikleri içinde lakteal kanallara salgılanırlar, oradan da lenf sistemine geçerler.^[5]

Pankreatik lipaz yeni doğan bebeklerde yetişikinlerde görülene kıyasla azdır ve beslenme ardından salgılanması yetişkinlerde olduğu gibi artmaz. Anne sütüyle beslenen bebeklerin içtiği sütteki trigliseritler, anne memesinde bulunan karboksil ester lipaz tarafından sindirilir.^[6]

Pankreatik lipaz eksikliği halinde yağlı dışkı (steatorea) görülür.^[7][8]

Pankreatik lipaz pankreasın kanal sistemi aracılığıyla duodenuma salgılanır. Normalde serumdaki konsantrasyonu çok düşüktür. Anormal durumlarda, pankreatit veya pankreatik adenokarsinoma gibi, pankreas özyıkıma (autolysis) gidebilir ve pankreatik lipazı seruma salar. Dolayısıyla, pankreatik lipazın serum konsantrasyonunun ölçülmesi ile pankreatit tanısı konabilir.^[9]

Obezite tedavisinde kullanılan orlistat adlı ilaç pankreatik lipazın inhibitörüdür. Trigliseritlerin sindirimine engel olarak vücuda besinsel yağ alımını durdurur.^[10]