Nebra gök tekeri

Nebra gök tekeri MÖ 1600 yıllarına tarihlenen ve Almanya'nın Saksonya-Anhalt eyaletindeki Nebra kazı alanında bulunan arkeolojik bir buluntudur. Yaklaşık 30 cm çapında, mavi-yeşil kayaç kiri kaplı, üzerinde güneş ya da dolunay olduğu sanılan, ayrıca içlerinde Ülker yıldız kümesinin de bulunduğu yıldızlar ve çok kürekli bir güneş teknesi olduğu düşünülen birçok çizgi, hilal şeklinde altın işleme işaretler bulunan bronz bir tekerdir. Bronz Çağı’nın Unetice kültürü ile bağlantılandırılır.

Eğer bu buluntu gerçek ise Avrupa Bronz Çağı'nda yaşayan ve Stonehenge'i inşa eden halkların gökbilimsel bilgileri ve yetenekleri üzerine yeni bir ışık tutacaktır. Gök tekerinin çevresine işlenen yayların açılarına bakılacak olursa Orta Avrupa’da bulunan Bronz Çağı kültürlerinin sanılandan daha erken zamanlarda çok karmaşık gökyüzü ölçümleri yaptığını gösterir.

Nesne bir tartışma konusudur. Bristol Üniversitesi'nde Avrupa tarihöncesi profesörü ve Beaker halkı üzerine uzman olan Richard Harrison ilk tepkisinin BBC televizyon kanalının bir belgeselinde sözedilmesine izin vermiştir:

"Nebra Gök Tekerini ilk duyduğumda bunun bir şaka olduğunu düşündüm, hakikaten bir kandırmaca olduğunu düşündüm. O kadar olağandışı bir parça ki zeki bir kalpazanın bunun gizli saklı yapıp çok paraya sattığı hiçbirimizi şaşırtmaz. "

Her ne kadar Harrison bu yorumu yapsa da gök tekerini henüz görmemişti ve o an için kabul edilebilir bir şüpheci yorumdu. Teker yoktan var olmuş gibi birdenbire 2001 yılında uluslararası antika pazarında ortaya çıktı. Satıcısı yasadışı hazine avcıları tarafından metal dedektörü ile 1999 yılında yağmalandığını iddia etti. Arkeolojik buluntular Saksonya-Anhalt eyaletinde devlet malı sayılmaktadır ve İsviçre’nin Basel şehrindeki bir polis operasyonunu müteakip teker devlet arkeologu Dr Harald Meller tarafından alınmıştır. Ceza indirme pazarlığının bir parçası olarak tekerin yasadışı sahipleri polisi ve arkeologları diğer buldukları kalıntılarla (iki bronz kılıç, iki bronz balta, bir keski ve spiral bilezik parçaları) birlikte tekeri buldukları yere götürdüler. Her ne kadar buluntuların ilk çıkarıldığı zamana şahit kimse olmasa da arkeologlar o yerde bir kazı yaptılar ve yerde bronz nesnelerin şekillerine benzeyen izler bularak yağmacıların iddialarını destekleyen kanıtlar buldular. Teker ve onunla birlikte bulunanlar günümüzde Almanya’nın Saksonya-Anhalt eyaletinin Halle şehrinde Landesmuseum für Vorgeschichte‘dedir (Tarihöncesi Devlet Müzesi.)

Tutuklanan metal dedektörlü yağmacılar tarafından gösterilen buluntu alanı bir tepenin üzerinde tepeyi çevreleyen tarihöncesi bir duvardır. Çarpıcı bir şekilde Berlin’in 180 km güneybatısındaki Ziegelroda Ormanı’ndaki 252 metrelik tepenin adı Mittelberg’tir ('Merkez Tepe'). Duvar öyle bir şekilde yerleştirilmiştir ki güneş her ılımda (ekinoks) Harz dağlarının en yüksek zirvesi olan Brocken’ın ardından batarmış gibi görülür. Yakındaki ormanda 1000'e yakın höyük olduğu söylenmektedir.

Nesne arkeolojik yöntemlerle kazılarak günyüzüne çıkarılmadığından ve hatta iddia edilen yerden geldiği bile uydurulmuş olabildiği için gerçek olup olmadığını anlamak için korozyon kristallerinin mikrofotoğrafisine gerek duyulmuştur. Mikrografi sonucunda bir kalpazan tarafından üretilemeyecek resimler elde edilmiştir. Nebra göktekerinin daha hassas tarih belirlemesi için nesnenin birlikte satışa sunulduğu ve aynı yerde bulunduğu iddia edilen Bronz Çağı silahlardan yararlanılmıştır. Bu balta ve kılıçlar MÖ 2. binyıl Unetice kültürü’nün kalıntılarına benzemektedir. Tekeri inceleyenler üzerindeki kayaç kirinin diskin eskiliğini kanıtladığına dikkat çekerler. Şüpheci biri Turin kefeninin etrafında dönen tartışmalar ile paralellikler olduğunu önermiştir. Freiberg üniversitesinden E. Pernicka tarafından yapılan x ışını ışınırlık testiyle iz öğeciklerin araştırılması sonucu bakırı Avusturya’daki Mittelberg’ten, altının da Karpat Dağları’ndan geldiğini ortaya çıkarmıştır. Nebra’nın hemen yakınındaki Bottendorf’taki bakır kesinlikle kullanılmamıştır. Ancak çok az bakır nesne madenin eritildiği yerde ortaya çıkarılmıştır.

Eğer teker gerçek ise o zaman Orta Avrupa’daki nicel gökbiliminin 3.600 yıl önceye dayandığı iddia edilebilir. Bu dönemdeki Mısır gökyüzü betimlemeleri tamamen şematiktir. Bu disk için güvenilir arkeolojik bir durumun olmaması yaratıldığı tarihi saptamayı ve hatta gerçek olup olmadığını anlamayı güçleştirmektedir. O dönemden kalma sanatsal hiçbir tarza uymamakta ve birçok arkeolog tarafından sahte olarak tanımlanmaktadır.

Dinsel önemi olduğu kadar bilimsel bir araç olma olasılığı da olan teker güzel bir nesnedir. Mavi-yeşil kayaç kiri özgün nesnede bilerek yapılmış bile olabilir.

Disk hakkında da Stonehenge için görülen sözdearkeoloji, neopagan ve paranormal ilgi görülmeye başlanmıştır. Son zamanlarda Regensburg Üniversitesi’nden arkeolog Prof. Peter Schauer, nesnenin daha sonraki bilinmeyen bir tarihe ait şamanik bir tambur olduğunu iddia etmiştir.

İlk yapıldığında tekerin üzerinde 32 küçük altın yuvarlaklar, geniş bir yuvarlak ile geniş hilal şekli bulunmaktaydı. Daha sonraki bir dönemde tekerin karşıt köşelerine kimyasal katışıklıklara bakılınca farklı bir kaynaktan gelen altınla işlenmiş iki yay eklenmiştir. Bu yaylara yer açmak için küçük noktalardan biri soldan merkeze taşınmış ve sağdaki iki noktanın da üstü kapatılmıştır böylece görünür 30 nokta kalmıştır. En son eklenen yine farklı bir kaynaktan gelen altınla işlenmiş olan "güneş teknesi" denen alttaki yaydır. Teker gömüldüğünde tüm çevresinde eşit aralıkla 3 milimetrelik çapta 40 tane delik açılmıştır.

• E. Pernicka/C.-H Wunderlich, Naturwissenschaftliche Untersuchungen an den Funden von Nebra. Archäologie in Saksonya-Anhalt 1, 2002, 24-29.

Wikimedia Commons'ta Nebra gök tekeri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Kısa tanıtım (İngilizce) 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• BBC Horizon belgeselinin disk hakkındaki sözlerinin yazısı (İngilizce) 31 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Resmi Landesmuseum sitesi, dikkate değer mikrofotolar bulunur. (Almanca, bazı İngilizce çevirilerle) 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• http://www.physorg.com/news11357.html 4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Arkeolog Schlosser tarafından tekerin olası yorumu üzerine makale (Almanca)
• Yağmacıların mahkemesi ve tekerin gerçekliği üzerine Alman gazete haberinin İngilizce’ye çevirisi.