Lidyalılar
(M.Ö. 7.yy kırmızı sınır)
Lidyalılar (Ahamenişler tarafından Sparda olarak bilinir, Eski Pers çivi yazısı 𐎿𐎱𐎼𐎭) Anadolu grubunun ayırt edici Hint-Avrupa Lidya dilini konuşan, batı Anadolu bölgesindeki Lidya'da yaşayan Anadolu kökenli bir halktı. Dilleri, Hitit dili ile benzerlik gösterir.
Anadolu'nun batısında Gediz ve Küçük Menderes ile Büyük Menderes Irmağı arasında kalan bölgeye Antik çağda Lidya, bu topraklarda yaşayanlara da Lidyalılar denilmiştir. Hint-Avrupa kökenli bir kavim olan ve doğudan Anadolu'ya gelen Lidyalılar önce Hititler'in daha sonra da Frigler'in egemenliği altında yaşadılar.
Dil tarafından tanımlanan ve MÖ 2. bin yıla kadar uzanan kökenleri hakkında ortaya atılan sorular, dil tarihçileri ve arkeologlar tarafından tartışma konusudur.[2] Strabo'nun zamanında (MÖ 1. yüzyıl) onun tarafından tutulan kayıtlar arasında son kez doğrulanmış kayıtlara göre, güneybatı Anadolu Kibyra'da en son Orta Çağ'dan kısa bir süre öncesine kadar ayrı bir Lidya kültürü varlığını sürdürmüştür.
Lidya başkenti "Sfard" veya Sardes idi. Geç Tunç Çağı'na kadar izlenebilen üç hanedanlığı kapsayan kaydedilmiş tarih devletleri, gücünün ve başarılarının zirvesine, Lidya'nın kuzey doğusunda yer alan komşu Frigya gücünün çöküşüne denk gelen bir zamanda, MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda ulaştı.[3]
Lidya egemenliği, MÖ 585'teki Halys Muharebesi sonraki olaylar ve MÖ 546'da II. Kiros tarafından yenilgiye uğratılmasıyla aniden sona erdi.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Anadolu tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
Lidyalılar, Frigyalıların yıkılmasından sonra Kral Giges zamanında bağımsız bir devlet kurdular (MÖ 687). Lidyalıların başkenti, dönemin en büyük ve zengin kentlerinden olan Salihli yakınlarındaki Sardes (Sard)'dır. Giges, devletin sınırlarını genişletti. Doğu sınırları Kızılırmak ırmağına kadar uzandı. Kimmerlere karşı Asurlularla iş birliği yapmışlar ve bunun sonucunda Kral Yolu Asur'a kadar uzanmıştır. Kral Alyattes zamanında Medlerle savaş yapıldı. MÖ 585 yılında barış yapılarak, Kızılırmak iki devlet arasında sınır oldu.
Son kralları Krezüs dönemi Lidya'nın en parlak zamanı oldu. Başkentleri Sard aynı zamanda dönemin kültür ve sanat merkeziydi. Ancak bu durum uzun sürmedi. Adalar (Ege) Denizi'ne çıkmak istemeyen Pers Kralı Kiros, Mısır'la ittifak yapan Lidya Kralı Krezus'u yenerek Lidya Krallığı'na son verdi (MÖ 546).
Lidyalıların parayı bulması
[değiştir | kaynağı değiştir]Lidyalıların parayı bulan ilk uygarlık olduğu iddiaları olmakla birlikte, para kullanımı daha eski medeniyetler olan Sümerlerde ve Mısır'da da vardır. Resmi makamlarca onaylanmış gümüş gibi değerli metallerin ve belirli ölçekteki arpa gibi tahılların kullanımı ilk parasal ögeler sayılabilir.[4]
Ancak madeni paranın günümüzdeki anlamına yakın kullanımı Lidyalılara atfedilir. Herodot, Lidyalıların gümüş ve altın madeni parayı ilk defa kullandığını yazar.[5] Başka deyişle Lidyalılar zaten var olan para sisteminin aracı olarak altın ve gümüşü tercih eden ilk uygarlıktır.[6]
Lidyalılar tarafından paraya "sikke" deniliyordu.[kaynak belirtilmeli] Sikke eski uygarlıklardan kalmış bir para türüdür. Altın, gümüş, bakır, nikel, tunç ve alüminyum gibi metal alaşımların (elektron) karışımları ile üretilmiş olup, ilkel çağlarda ticarette kullanılan takas (değiş-tokuş) yöntemi yerine daha kullanışlı bir değişim aracı arayışlarının sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Yazınsal kaynakları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kendilerine ait tarihsel hesapların yolunda bugüne kadar bulunan malzeme kıttır; Lidyalılar hakkındaki bilgiler büyük ölçüde Antik Yunan yazarların etkilenmiş ancak karışık anlatımlarına dayanmaktadır.
Lidyalıların Homeric adı, Truva Savaşı sırasında Truvalıların müttefikleri arasında anılan Μαίονες idi. Bu ad "Maeonia" ve türetilmiş haliyle "Maeonyalılar" idi. Bronz Çağı terimleri bazen Lidya ve Lidyalılar için alternatif olarak kullanılsa da aralarına nüanslar da getirilmiştir. Lidyalıların böyle bir adla ilk tasdikine Yeni Assur kaynaklarında rastlanmaktadır.[3]
Assurbanipal'in yıllıkları (MÖ 7. yy ortası) Luddi kralı Gu(g)gu'nun elçiliğinin Lidyalıların kralı Gyges ile özdeşleştirilmesine atıfta bulunur.[7] "Lidyalılar" teriminin Sardeis ve çevresi sakinleri için ancak Mermnad Hanedanı'nın yükselişiyle kullanılmaya başlanmış olması muhtemeldir.[8]
Herodotos Tarih adlı eserinde Lidyalıların "altın ve gümüş para birimini basan ve kullanan bildiğimiz ilk insanlar olduğunu" belirtir.[9] Bu özellikle elektrumdaki para basmaya atıfta bulunurken, bazı nümismatistler madeni paranın başlı başına Lidya'da ortaya çıktığını düşünüyor.[10] Ayrıca Croesus krallığı döneminde Lidyalılardan daha cesur ve militan başka bir Küçük Asya etnosunun olmadığını belirtir.[11]
Gelenekler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Herodot'a göre, bir Lidyalı kız olgunluğa eriştiğinde, yeterli bir çeyiz kazanana kadar fuhuş yapardı ve bunun üzerine evlilik için uygun olduğunu ilan ederdi. Bu, soylu olarak doğmamış kızlar için genel bir uygulamaydı.[12]
Ayrıca Lidyalıları çeşitli antik oyunlar, özellikle aşık oyunu icat etmeleriyle ilişkilendirir ve oyunların popülaritesinin özellikle şiddetli kuraklık sırasında arttığını ve oyunların Lidyalılara sıkıntılarından psikolojik bir rahatlama sağladığını iddia eder.[9]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Darius I, DNa inscription, Line 28". 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021.
- ^ Ivo Hajnal. "Lydian: Late Hittite or Neo-Luwian?" (PDF). Institut für Sprachen und Literaturen, Universität Innsbruck. 31 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.; M. Giorgieri; M. Salvini; M.C. Tremouille; P. Vannicelli (1999). Licia e Lidia prima dell’Ellenizzazione. Consiglio Nazionale delle Ricerche, Roma.
- ^ a b Cartwight, Mark. "Lidya". Necip Can Bek tarafından çevrildi. Dünya Tarihi Ansiklopedisi. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
- ^ "Urukagina'nın reformları". 9 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2013.
- ^ Herodot Tarihi, I, 94.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2013.
- ^ Pedley, John G. (1972). Ancient Literary Sources on Sardis. Cambridge: Harvard University Press. s. 295.
- ^ Yakubovich, Ilya (2010). Sociolinguistics of the Luvian Language. Leiden: Brill. s. 114.
- ^ a b Herodotus, Tarih, 1, s. 94.
- ^ Kroll, M. (2001). La naissance de la monnaie. G. Le Rider. Schweizerische Numismatische Rundschau. s. 526.
- ^ Herodotus, Tarih, 1, s. 96.
- ^ Herodotus, Tarih. 1, s.93.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ahmet Ercan (1999). "EĞMIR HELENISTIK (LIDYA) DÖNEMİ YATIRINDA" (PDF). jeofizik.org.tr. 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Nisan 2019.
 | Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |