Fırka-i Islahiye

Fırka-i Islahiye 1865-1866 yıllarında Çukurova, Cebel-i Bereket (Gavur Dağı) ve Kozan dağlarında devlet idaresini yeniden kurmak üzere oluşturulmuş askeri kuvvet.^[1]

19. yüzyılın başlarından itibaren giderek çoğalan “denetim dışı” alanları yeniden itaat altına almak ve Osmanlı ülkesinin geniş bir coğrafyasında göçebelikten yerleşik hayata geçişi sağlamak için öteden beri sürdürülen iskan faaliyetleri hız kazandı. Fırka-i Islahiye teşkilatının kuruluş gerekçesi 1853-1856 Kırım Harbi’ne kadar dayanmaktadır.^[2] Kırım Harbi esnasında çekilen asker sıkıntısı nedeniyle Cebel-i Bereket ve Kozan Dağları bölgelerinden de asker istenmiş ancak bu bölgelerdeki aşiretlerin devlete olan muhalefetlerinden dolayı gerçekleşmemiştir. Bölgede yaşayan göçebeler vergi vermemekte, Osmanlı ordusunda askerlik yapmamakta, bölgede bulunan aşiretler zaman zaman ana yolları tehdit etmekte ve Payas yolundan geçen Hac kervanlarından haraç almaktaydılar. Adı geçen bölgenin iskan ve ıslah edilebilmesi için İstanbul’da bir ordu hazırlanması düşünülmüş ve bunun nasıl yapılacağı hususunda konuyla ilgili devlet büyüklerinin görüşlerine başvurulmuştur. Sorunun çözümü için 1864 sonlarında Fırka-i Islahiye adı altında bir kuvvet oluşturulmasına karar verildi. Kurulan Fırkanın kumandanlığına Dördüncü Ordu Müşürü Derviş Paşa ve fevkalade memuriyet-i mahsusa sıfatıyla da Ahmet Cevdet Paşa tayin edildi. 1865 yılı Mart ayından itibaren çeşitli bölgelerden askerler toplanmaya başlandı.

Fırkanın başlangıçtaki hedefi Kozan bölgesinde asayişi sağlayarak buraları emniyet altına almaktı ancak İstanbul’dan hareket etmeden kısa bir süre önce, ilk olarak Gavurdağı ve çevresinin denetime alındıktan sonra Kozan üzerine gidilmesi kararlaştırıldı. Bütün yol hazırlıkları tamamlandıktan sonra 20 Mayıs 1865’te İstanbul’dan bir alay süvari, 7 tabur piyade, maiyet memurları, yeterli miktarda top ve mühimmat beş gemi ile harekete geçen Fırka-i Islahiye ordusu 28 Mayıs’ta İskenderun limanında karaya çıktı. Fırkanın harekâtının mümkün olan en az direnişle tamamlanabilmesi için bölgede yaşayan insanların eskiden işlemiş oldukları suçlardan sorumlu tutulmayacaklarına dair “genel af” ilan edildi.

İskenderun'a yarım saat mesafedeki bu geçici karargâhta birkaç gün kaldıktan ve hazırlıklar tamamlandıktan sonra buradan Belen kasabasına çıkılıp Kırıkhan yoluyla Amik Ovasına inildi ve haziran ayının ortalarında Gavur Dağı eteğindeki Soğuksu' da yeni karargâh kuruldu. Burada bir süre konakladıktan sonra harekete geçen fırka Lece ve Hacılar nahiyesi arasındaki Kargılı mevkiinde yerleşti. Söz konusu mıntıka Maraş'tan İskenderun'a giden ana yolun önemli geçitlerinden biri ve Amik Ovasına çıkış noktası olduğu için stratejik bakımdan önemli bir yerdi. 26 Haziran 1865'te adı geçen bölge denetim altına alınarak Kilis-Halep yolu açıldı. Harekâtın ilk aşamasının başarılı olmasından sonra Gavur Dağı'nın denetim altına alınması için harekete geçildi. 8 Temmuz 1865 günü Derviş Paşa komutasındaki fırka Tiyek'ten hareket ederek Gavur Dağı'na doğru yöneldi ve Ali Bekir-oğlu nahiyesine girdikten sonra savaşmayı sürdürerek başarılı bir tedip harekâtı gerçekleştirdi. Dede Bey ve Deli Halil gibi isyancı liderlerini ele geçirdikten sonra Kozan' a girdi. Bu olaydan sonra 22 Eylül 1865'te Ali Bekiroğlu Ali Ağa, Kozan kasabasına yerleşmiş olan fırka karargâhına gelerek teslim oldu. Kozan' da yerel halkın devlete bağlılığının sağlanması için bir takım çalışmalar yapıldı. Kozan'da şiddetli bir kolera salgını baş göstermesiyle fırka, Kozan kasabasından ayrılarak Feke'ye doğruya yola çıktı. Koleranın fırkaya verdiği zararı gören Kozanoğlu Yusuf Ağa bu durumdan faydalanmak isteyerek Kozan'da bir ayaklanma çıkardı. Söz konusu isyanın bastırılması ve bölgede düzenin sağlanması üzerine, Payas'tan vapurla hareket eden Cevdet ve Derviş Paşalar, 1865 Kasım ayı sonlarında İstanbul'a döndüler.

Fırka-i Islahiye 1865-1866 yıllarında Çukurova, Gavur dağı (Cebel-i Bereket), Kozan dağlarında devlet idaresini yeniden tesis etmiştir. Bununla birlikte özellikle konar-göçer oymakların, iskan ve yerleşmeleri de sağlanmıştır. Ayrıca bu harekât esnasında kurulan kasaba ve köyler günümüzde önemli yerleşimler (Osmaniye, İslahiye, Hassa, İziye, Dervişiye, Cevdetiye) haline gelmiş olup, çevre il ve ilçelerin de gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır.