Arap Baharı

Arap Baharı (Arapça: الثورات العربية, romanize: ar-rabīʻ al-ʻarabī) veya Birinci Arap Baharı, 2010'ların başında Arap dünyasının çoğuna yayılan bir dizi hükûmet karşıtı protesto, ayaklanma ve silahlı isyandır. Protestolar Tunus'ta yolsuzluk ve ekonomik durgunluğa yanıt olarak başladı,^[1][2] daha sonra Libya, Mısır, Yemen, Suriye ve Bahreyn olmak üzere beş ülkeye yayıldı. Büyük isyanlar ve şiddet olayları yaşandı ve bunların sonucunda 2011'de Tunus'ta Zeynel Abidin Bin Ali, Libya'da Muammer Kaddafi, Mısır'da Hüsnü Mübarek ve 2012'de Yemen'de Ali Abdullah Salih devrildi. Fas, Irak, Cezayir, Lübnan, Ürdün, Kuveyt, Umman ve Sudan'da sürekli olarak sokak gösterileri gerçekleşti. Cibuti, Moritanya, Filistin, Suudi Arabistan ve Batı Sahra'da ise küçük çapta protestolar meydana geldi.^[3] Arap dünyasında göstericilerin en yaygın sloganlarından biri Eş-şaab yurid ıskat'en-nizam (Arapça: الشعب يريد إسقاط النظام, romanize: Halk rejimi devirmek istiyor) oldu.

İlk devrimler ve protestoların dalgası, 2012'nin ortalarından itibaren azalmaya başladı, çünkü birçok Arap Baharı gösterileri, hükûmet yanlısı milisler, karşı göstericiler ve ordular tarafından şiddetle bastırıldı. Bu saldırılara bazı durumlarda protestocular da şiddetle karşılık verdi. Bu gösterileri, Suriye İç Savaşı,^[4][5] IŞİD'in yükselişi,^[6] Irak İsyanı ve devamındaki iç savaş,^[7] Mısır Krizi, Muhammed Mursi'nin seçilmesi ve görevden alınması,^[8] Libya Krizi ve Yemen İç Savaşı takip etti.^[9] Büyük petrol zenginliğine ve kalıtsal veraset düzenlemelerine sahip olmayan rejimlerin, rejim değişikliğine uğrama olasılığı daha yüksekti.^[10]

Arap Baharı'na verilen ilk tepkinin ardından güç mücadelesi devam etti. Liderler değişip rejimler sorumlu tutulurken, Arap dünyasında iktidar boşlukları ortaya çıktı. Sonunda bu durum, dini elitlerin iktidarı konsolide etme çabaları ile birçok Müslüman çoğunluklu devlette demokrasiyi destekleyen artan bir hareket arasında çekişmeli bir mücadeleye yol açtı. Bu popüler hareketlerin yolsuzluğu sona erdireceği, siyasi katılımı artıracağı ve daha büyük ekonomik eşitlik getireceği yönündeki erken umutlar, Yemen'deki karşı-devrimci hamleler,^[11] Bahreyn ve Yemen'deki bölgesel ve uluslararası askeri müdahaleler ile Suriye, Irak, Libya ve Yemen'deki yıkıcı iç savaşların ardından hızla çöktü.^[12]

Birçok ülke, kuruluş ve alanında uzman kimseler, hareketlerin farklılığı ve sürekli sancılı, çalkantılı değişimi bahar olarak benimsemişlerdir ve bu halk hareketine Arap Baharı demişlerdir.

Protestolar, Arap Dünyası'nda başta gelen işsizlik, gıda enflasyonu, siyasi yozlaşma, ifade özgürlüğü, usulsuzlükler ve kötü yaşam koşulları gibi pek çok sorun sonucunda önce Tunus'ta Muhammed Buazizi'nin kendini yakmasıyla başlamıştır. Ardından benzer sorunlar yaşayan ülkelerde domino etkisi göstererek yayılmıştır.

Protestolar, ilk olarak 18 Aralık 2010 tarihinde Tunus'ta başlamış, daha sonra Mısır, Yemen, Cezayir ve Ürdün'e sıçramıştır. Bu ayaklanmalar Tunus ve Mısır'da başarı göstermiş olup, 23 yıldır yönetimde olan Zeynel Abidin Bin Ali ile 30 yıllık yönetici Hüsnü Mübarek'in görevlerini bırakmasıyla sonuçlanmıştır.

Ardından bir domino etkisiyle Orta Doğu ve Kuzey Afrika'nın tamamına yayılmıştır. Ayrıca Arap ülkeleri olmayan İran, Arnavutluk ve Ermenistan'da bile, Arap Baharı'nın etkisiyle küçük çapta olaylar gözlenmiştir.

Ülke	Başlangıç tarihi	Olay şekli	Değişimler	Ölü sayısı	Sonuç
Tunus	17 Aralık 2010	Muhammed Buazizi'nin kendini yakması, Ülke çapında protesto, kamu alanlarının işgali	• Zeynel Abidin Bin Ali ve Muhammed Gannuşi ülkeyi terk etti  • Politik polis dağıtıldı[13]  • RCD yani eski iktidar partisi dağıtıldı[14]  • Siyasi suçlular serbest bırakıldı	223+[15][16]	Devrilen hükûmet
Cezayir	28 Aralık 2010	Büyük protestolar, mitingler	• 19 yıllık olağanüstü hâlin kaldırılması[17][18]	8[19]	Büyük çapta protestolar
Lübnan	12 Ocak 2011	Protestolar, isyancılarla polis arasında çatışmalar		17[20]	Küçük çapta protesto
Ürdün	14 Ocak 2011	Protesto ve gösteriler	• Kral II.Abdullah başbakan Rifai ve kabinesini dağıttı.[21]	1[22]	Yenilenen hükûmet
Moritanya	17 Ocak 2011	Protestolar[23]		1[24]	Küçük çapta protesto
Sudan	17 Ocak 2011	Protestolar	• Başkan Bashir 2015 seçimlerine aday olmayacağını açıkladı.[25]	1[26]	Küçük çapta protesto
Umman	17 Ocak 2011	Protestolar	• Sultan Kâbus bin Seyd El Ebu Seyd tarafından ekonomik imtiyazlar verildi;[27][28][29][30]  • Bazı başkanlar kovuldu;[31][32]  • Umman'ın meclisine yasama yetkisi verildi[33]	2–6[34][35][36]	Yenilenen hükûmet
Yemen	18 Ocak 2011	Ülke çapında protesto ve gösteriler	• İktidar partisinden bazı milletvekilleri istifa etti;[37]  • Devlet başkanı Salih 23 Mayıs'ta dokunulmazlık verilmesi şartı ile istifa etmeyi kabul etti.	7,000[38]	Yenilenen hükûmet
Suudi Arabistan	21 Ocak 2011	Küçük çapta gösteri ve protestolar	• Kral Abdullah tarafından ekonomik imtiyazlar verildi;[39][40]  • 2011 yerel seçimlerine sadece erkekler kabul edilecek	2[kaynak belirtilmeli]	Küçük çapta protestolar, reformlar
Mısır	25 Ocak 2011	Ülke çapında protestolar, kamu alanlarının işgali, devlet ve polis binalarının yakılması, hapishane baskınları gerçekleşti. En son Mısır ordusu, hükûmeti devirerek halka iki kez silahlı saldırı düzenledi.	• Hüsnü Mübarek ve Ahmet Şefik'in istifası;[41]  • Silahlı kuvvetler gücü ele aldı;[42]  • Parlamento dağıtıldı ve konsey askıya alındı;[43]  • Devlet Güvenlik Soruşturma Servisi kapatıldı;[44]  • İktidar partisi dağıtıldı[45]	875 [46]	Devrilen hükûmet
Suriye	26 Ocak 2011	Ülke çapında protestolar, devlet binalarına saldırı	• Siyasi suçlular serbest bırakıldı;[47][48]  • Olağanüstü hâl sona erdi;  • Bölgesel valiler kovuldu;[49][50]  • İsyan bölgelerine askerî müdahale yapıldı;[51]  • Parlamentodan bazı vekiller istifa etti;[52]  • Hükûmetten istifalar[53]	470.000[54]	İç Savaş
Cibuti	28 Ocak 2011	Küçük protestolar, kamu alanı işgalleri	• Muhalif liderler tutuklandı  • Uluslararası gözlemciler sınır dışı edildi[55]	2[56]	Küçük çaplı protestolar
Fas	30 Ocak 2011	Protestolar,[57] mülkiyete zararlar[58]	• Kral Muhammet VI tarafından ekonomik imtiyazlar verildi;[59]  • Referandum kararlaştırıldı;  • Yolsuzluğu önlemek için adımlar atıldı[60][61]	7[62] (2 kişi ölümüne dövüldü)[63]	Büyük çapta protestolar
Irak	10 Şubat 2011	Büyük protestolar; isyanlar; devlet binalarına saldırı[64]	• Başbakan Maliki seçimlere aday olmayacağını açıkladı;[65]  • Valiler ve yerel yöneticiler istifa etti[66]	35[67]	Büyük çapta protestolar
Bahreyn	14 Şubat 2011	Büyük protestolar, kamu alanlarının işgali	• Kral Hamad ibn Isa Al Khalifa tarafından ekonomik imtiyazlar verildi;[68]  • Politik suçlular serbest bırakıldı;[69]  • Bazı başkanlar kovuldu;[70]	51 [71]	Büyük çapta protestolar
İran	14 Şubat 2011	Büyük protestolar	• Muhalif liderler tutuklandı	3[72][73][74]	Büyük çapta protestolar
Libya	17 Şubat 2011	Ülke çapında protestolar, silahlı çatışmalar, şehirlerin işgali	• Muhalifler ülkenin yönetimini ele geçirdi [75][76][77]  • Geçici Ulusal Konsey kuruldu[78][79]  • NATO askerleri Libya üzerinde operasyonlar düzenledi[80]	25,000–30,000[81][82][83][84]  • Libya'nın devrik lideri Muammer Kaddafi, memleketi Sirte'de yakalanarak öldürüldü.	Devrilen hükûmet
Kuveyt	18 Şubat 2011	Protestolar, polis ve Bedeviler arasında çatışmalar	• Kabine istifa etti [85]	0[86]	Yenilenen hükûmet
Batı Sahra	20 Şubat 2011	Protestolar[87][88][89]		1[90]	Küçük çaplı protestolar
Toplam ölüm:	+500,000 (devam ediyor)

Yasemin Devrimi Tunus'un birçok şehrinde gerçekleşen protestolardır. Protestocuların hedef aldığı başlıca konular işsizlik, gıda enflasyonu, siyasi yozlaşma,^[91] ifade özgürlüğü^[92] ve kötü yaşam koşulları olmakla beraber 23 yıldır ülkeyi yöneten Zeynel Abidin Bin Ali'nin başkanlığı bırakıp 14 Ocak 2011'de ülkeden kaçmasıyla sonuçlanan olaylar bütünüdür.^[93] Kasım 2010'da, meyve sebze satıcısı olan işsiz bir üniversite mezununun, satış arabasına polisin el koymasından sonra kendini ateşe vermesi ile başlayan protestolar ^[94] Tunus'ta son 30 yıldır yaşanan sosyal ve siyasal olayların en dramatik dalgalarından biriydi ^[95][96] ve yaralanmalar ve hayat kayıpları ile sonuçlandı.

2010-2011 Yasemin Devrimi'nin öncülüğünde 25 Ocak 2011'den beri Mısır'da devam eden, halkı mevcut yönetime karşı seferber olmaya çağıran sokak gösterileri, protestolar ve sivil itaatsizliklerin bütünüdür. Gösteriler ve isyanların polis şiddeti, olağanüstü hâl, işsizlik, asgari ücretleri azaltma isteği, barınma eksikliği, yiyecek sıkıntısı, yolsuzluklar, ifade özgürlüğünün kısıtlanması ve kötü hayat koşulları üzerine başladığı rapor edildi.^[97] 11 Şubat 2011 tarihinde Mısır cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek gösteriler nedeniyle istifa etti.

2012 Mısır cumhurbaşkanlığı seçiminden galip çıkan Muhammed Mursi, ülkede tekrar diktatörlük sağlamakla suçlandı. Halkın bir bölümü kendi arasında ona Yeni Firavun şeklinde hitap etmeye başladı. Mısır'da Mursi karşıtı gösteriler başladı. Mısır ordusu ise müdahale sinyali verdi. 3 Temmuz 2013 tarihinde Mısır Silahlı Kuvvetlerinin müdahalesi ile birlikte Muhammed Mursi baştan indirildi. Bunun üzerine ihvan hareketleri başladı ve 16 Mayıs 2015 günü idam cezasına çarptırıldı.

Bir Kuzey Afrika ülkesi olan Libya'da hükûmet ve Muammer Kaddafi karşıtı gösterilerle başlamış ve daha sonrasında gerçek anlamıyla bir iç savaşa dönüşmüş ayaklanmalar bütünüdür. Protestolar 15 Şubat 2011 tarihinde başlamış, iç savaş Sirte'nin düşmesi ve Muammer Kaddafi'nin öldürülmesiyle 20 Ekim 2011 tarihinde sona ermiştir. Medyaya göre olaylar halkın 2010-2011 yılı boyunca Arap dünyasını saran protestoların bir ayağı olan 2011 Mısır Devrimi'nden esinlenmesi sonucu başlamıştır.^[98]

18 Şubat 2011 tarihinde göstericiler, Libya'nın ikinci büyük şehri Bingazi'nin kontrolünü bazı polis ve askerlerin de desteğiyle ele geçirmişlerdir. Bunun üzerine hükûmet Bingazi'de yaşayan ve rejimin destekçisi seçilmiş askerî birlikleri yollamıştır.^[99] Ülke, Ulusal Geçici Konsey (UGK) ve Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi olarak ikiye ayrılmıştır. 20-28 Ağustos tarihlerinde Trablus Muharebesi sonucu başkent Trablus UGK kontrolüne geçmiş, UGK yüzden fazla ülke tarafından tanınmıştır. 20 Ekim 2011 günü Muammer Kaddafi'nin memleketi Sirte'nin düşmesiyle Muammer Kaddafi öldürülmüş, iç savaş kesin UGK zaferiyle sona ermiştir.

Ayaklanmada yüzbinlerce insan sokaklara dökülmüştür. Ülke genelindeki silahlı gruplar, iç savaşı andırırcasına hükûmet güçleri ile çatışmaktadır. Halkın Mısır Devrimi ve Tunus'ta gerçekleşen Yasemin Devrimi'nden esinlenerek yaptığı isyanda bazı adımlar atılmış ve ilerlemeler kaydedilmiştir. Ülke genelindeki aşiretlerin oluşturduğu Yemen Aşiretleri İttifakı'na bağlı militanlar bazı kasaba ve semtleri kontrolü altına almıştır. Şii ve Sünni gerilimi, Güney Yemen Hareketi'nin bu ayaklanmadan fırsat sağlayarak saldırılar yapması ülkeyi kaosa sürüklemiştir.

Suriye'deki olaylar, ilk olarak Dera'da, 15 Mart 2011 tarihinde başlamıştır. Arap Baharı'nın etkisiyle devrilen diktatörlerin ülkelerinden ilham alan Beşşar Esad karşıtı muhalifler, silahlanarak topyekûn çatışmaya girmiştir. Olayların 15 Mart 2011 tarihinde başladığı kabul edilir. Suriye muhalefeti, devlet başkanı Beşşar Esad rejimini devirmek ve kendi ifadeleriyle Özgür Suriye devletini kurmak için silahlı isyana başlamışlardır. Her iki taraf da dışarıdan askeri ve ekonomik destek almaktadır. Çatışmaların sürmesinin yanında günümüzde ülkede kontrol önemli ölçüde Beşşar Esad'in elinden çıkmıştır. Fakat yıllar geçtikçe Esad bazı toprakları farklı yollarla ele geçirmeyi başarmıştır.

14 Şubat 2011'de Arap Baharı'nın etkisiyle patlak veren halk isyanıdır. Halk, özgürlük ve eşitlik talebiyle sokaklarda protestolara başlamıştır. Hükûmet güçleri olaylara müdahale etmiştir. Körfez İşbirliği Konseyi de Bahreyn'e Yarımada Kalkan Gücü adlı güvenlik kuvvetinden göndermiştir. Bazı çevreler, protestoların daha çok Şii-Sünni çatışmalarına döndüğünü belirtmiştir. Ülkede İran - Suudi Arabistan, nüfuz çakışması yaşanmaktadır.

Cezayir'de 2010'un aralık ayından beri devam eden protesto gösterileridir. Göstericiler tarafından gösterilen sebepler, işsizlik, gıda enflasyonu, evsizlik, usulsuzlük, ifade özgürlüğü ve kötü yaşam koşullarıdır. Daha önceki yıllarda yerel gösteriler sıkça yapılmış olsa da, tüm ülke çapında eşzamanlı gösteriler 2011'in ocak ayında patlak verdi. Bunlar hükûmetin gıda fiyatlarını düşürmesiyle bastırıldı; fakat daha sonra çoğunlukla hükûmet binalarının önünde gerçekleşen kendini yakma eylemleri başladı. Muhalefet partileri 1992'deki darbeden beri olağanüstü hal bulunan Cezayir hükûmetinden izin almadan yasadışı nitelikte gösteriler düzenlemeye başladı. Gösterilerde üç kişi öldü, 420 kişi yaralandı.^[100]

Irak'ta Irak Savaşı'nın başladığı 2003 yılından beri süren şiddetin ortasında gerçekleşen 2010-2011 Arap dünyası protestolarının bir parçası olan protesto gösterileri. Gösterilerde 6 kişi öldü, 140 kişi yaralandı.

İslamcıları rahatsız eden çıplak resimlerini yayınlayan Mısırlı blog yazarı Aliye Macide el-Mehdi'nin jestinden sonra, İran Komünist-İşçi Partisi Siyasal Bürosu üyesi Meryem Namazi, Şubat 2012'de FEMEN grubundan Ukraynalı Alena Alena ile birlikte çıplak kadın eylemcilerin resimlerini içeren bir takvim başlattı.^[101]

İsrail sınırında olan protestolardır. Hem müslüman araplar, hem de işsizliği bahane eden Yahudi İsrailliler gösteriler düzenlemiştir.

2011 yılında başlamış protestolardır. Göstericiler, reform talebiyle protesto yürüyüşleri ve mitingleri düzenlemiştir. Kadınlar ise yine reform talebiyle "sürücülük" istemişlerdir.

16 Aralık'ta başlayan Tunus ayaklanmasından sonra Ürdün'de düzenlenen protesto gösterileri. Ürdün'ün bütçe açığı bu yıl içinde 2 milyar Dolara yükselmiş durumda. 2010 Aralık ayında enflasyon 1.5'ten 6.1'e yükseldi ve işsizlik seviyesi %25 ile %30 arasında değişmekte. Halk ayrıca devleti işçi sınıfını ağır vergiler yoluyla fakirleştirmekle suçluyor. Bunun dışında parlamentonun göstermelik olduğu halk tarafından savunulmakta.^[102]

Arap Bahar'nın etkisi, Büyük Arap Baharı veya Genişlemiş Arap Baharı. 2010 yılında Tunus'ta çıkan olaylar sonrası tüm Arap dünyasına yayılan Arap Baharı'nın, Arap ülkesi olmayan ülkeler (ya da dünya genelindeki ülkeler) üzerindeki siyasi ve toplumsal etkisi.

Arap Baharı; Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu'yu etkisi altına almıştır. Ancak diğer ülkelerdeki halklar bu olaylardan ilham alarak benzer eylemlere soyunmuşlardır. Birçok ülkede halk, yönetimi bu bahardan ilham alarak protesto etmiştir. Bunun sonucunda Arap Baharı'nın etkisi, Avrupa, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Afrika ve Asya kıtasına yayılmıştır.

Arap Baharı'nın etkisi, diğer ülkelerdeki var olan protestolar ile birleşmiş ve küresel bir alana yayılarak etkisini toplumsal ve siyasi olarak hissettirmiştir.

• Prag Baharı